رسالة الضرر و ما فیه من الخبر و ماله من الاثر (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«رسالة الضرر و ما فیه من الخبر و ما له من الاثر»، اثر آیة الله حاج میرزا ابو الفضل زاهد، در زمینه جمع آوری و بررسی اخبار و مسائل مربوط به قاعده «لا ضرر و لا ضرار» می‌باشد که به
زبان عربی و در سال ۱۳۸۴ ق، تدوین شده است.
انگیزه تالیف کتاب، پاسخ به درخواست دوستان نویسنده برای گردآوری احادیثی در مورد مسئله ضرر بوده است.
کتاب، با مقدمه مؤلف، در بیان انگیزه تالیف، آغاز و مطالب، در چهار فصل، ارائه شده است.
نویسنده، هنگام مطالعه کتب روایی، به احادیثی برخورده است که در مورد ضرر بحث کرده و ضرر را، علت تغییر حکم یا تحدید حق قرار داده و لذا اقدام به جمع آوری آنها کرده و سپس با مراجعه به کتب «شرایع» و «جواهر»، مسائلی را که در آنها به
قاعده ضرر استدلال شده است، بررسی نموده است.
وی، معتقد است که مسئله ضرر، مقدم بر بسیاری از
احکام بوده و موجب حکم بر غیر مقتضای دلالت اطلاق آن حکم می‌شود.
فصل اول، اختصاص به ذکر چهل و سه
روایت دارد که در آنها، به مسئله ضرر، اشاره شده است.
از جمله این احادیث، روایتی از
امام صادق علیه‌السّلام به نقل از محمد بن علی بن ابی شعبه می‌باشد که در آن، به عدم ضرر رساندن مرد به همسر مطلقه خود، در مورد
نفقه او در
زمان عده ، سفارش شده است.
فصل دوم، مربوط به
علم رجال و توثیق یا تضعیف راویانی است که این روایات را نقل کرده‌اند که از جمله آنها می‌توان افراد زیر را نام برد:
اسماعیل بن فضل، ابان بن عثمان، ابو بصیر، احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن، احمد بن محمد بن عیسی، اسماعیل بن فضل بن یعقوب، اسحاق بن عمار، ابو یعقوب صیرفی، احمد بن محمد بن عمری، بنان بن محمد بن عیسی، حسین بن سعید، حمران بن اعین، حریز بن عبدالله سجستانی، حسین بن سعید، حسن بن سعید، حسن بن فضال، زرعة بن محمد حضرمی، زرارة بن اعین، سماعة بن مهران، صفوان بن یحیی، صالح بن سعید، علی بن حسن بن رباط بجلی، علی بن سوید
سائی، عبدالله بکیر بن اعین، عبد الکریم عمرو بن صالح خثعمی، عبدالله بن مغیرة ابو محمد بجلی، علی بن نعمان، عبدالله بن جبلة، علی بن مهزیار، فضل بن عبد الملک، محمد بن عبدالله هلال، محمد بن یحیی عطار قمی، مفضل بن صالح، محمد بن کثیر صیرفی، محمد بن ابی عمیر، محمد بن یحیی خزاز کوفی و یحیی بن مبارک.
فصل سوم، مربوط به نقل اقوال مذکورین در اسناد بوده و در فصل چهارم، تنبیهاتی در مورد این
احادیث ، ذکر شده است که برخی از آنها عبارتند از:
۱. ذکر برخی از مصادیق ضرر در این روایات، از جمله:
الف) تضرر بالعرض؛
ب) نقص مالی؛
ج) ایجاد مانع از نقل مال به دیگری؛
د) اذیت و ایذاء، هر چند مالی و عرضی نباشد؛
و...
۲. ضرر در
عبادات ، مانند
روزه ،
وضو و
غسل ، در این روایات ذکر نشده است، مگر به نحو اطلاق و عموم؛
۳. بررسی قول
ابن اثیر در مورد اضرار؛
۴. قول
محقق خراسانی مبنی بر اینکه دلیل حاکم، حاکم بر
ادله شرعیه است، نه بر حکم عقل؛
۵. ضرر، از جمله مفاهیم انتزاعیه‌ای که دارای مصداق مستقل نمی‌باشد (مانند وفاء، اطاعت، امتثال و مخالفت)، نیست.
کتاب، فاقد فهرست بوده و پاورقی‌ها بیشتر به ذکر منابع اختصاص یافته است.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
