رجال العلامة الحلی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
رجال العلامة الحلی بنا به گفته مؤلف «
خلاصة الاقوال فی معرفة احوال الرجال» نام دارد که تألیف
علامه حلی ، جمال الدین، حسن بن یوسف بن علی بن مطهر حلی (۶۴۸-۷۲۶ هجری) می باشد.
این کتاب دارای ۲۶ فصل، ۱۰ فایده (که شناخت آن ها ضروری به نظر می رسد) می باشد که هر فصل دارای چند باب است. مؤلف در هر فصل یکی از حروف به ترتیب الفبا؛ بحث کرده و رواه را با مشخصات کامل نقل کرده و سپس به
ثقه یا ضعیف بودن
راوی اشاره می کند. این کتاب نیز مانند سایر کتب علامه، در این فن کتاب جامع و خوبی می باشد.
یکی از مهمترین علوم اسلامی که به عنوان کلیدی در دستیابی به تمام شاخه‌های علوم اسلامی، روایی اهمیت ویژه‌ای نزد
علمای دین داشته و دارد
علم رجال است.
عمده علوم اسلامی از
فقه و
اصول گرفته تا
تفسیر و
کلام و
ادعیه و... از راه نقل و
روایات معصومین علیهم‌السّلام به ما رسیده، و برای دستیابی به
روایات صحیح و تشخیص روایات معتبر و انتخاب آنها مهمترین اصل، تشخیص وثاقت و اعتبار سلسله راویان هر حدیث است و این مهم تنها بوسیله علم رجال دست یافتنی است.
توجه خاص به علم رجال از زمان
ائمه علیهم‌السّلام وجود داشته و بزرگانی از اصحاب ائمه در قرنهای دوم و سوم هجری تالیفاتی در این علم داشته‌اند.
از میان کتابهای فراوانی که در علم رجال تالیف شده ۸ کتاب به عنوان «اصول ثمانیه رجال» معروف شده‌اند که بیشترین اعتبار را بین کتب رجال کسب نموده‌اند و عبارتند از:
۱-
رجال کشی ۲-
فهرست نجاشی ۳-
فهرست شیخ طوسی ۴-
رجال شیخ طوسی ۵-
رجال برقی ۶-
رجال ابن داود ۷-
رجال ابن غضائری ۸-
رجال علامه حلی از این کتب، ۵ کتاب اول اصول اولیه رجال و سه کتاب بعد، از اصول ثانویه قلمداد می‌شوند؛ اما بخاطر اهمیتی که داشته‌اند در ردیف اصول اولیه آمده و به «
اصول ثمانیة » معروف گشته‌اند.
علامه حلی چنان که در صفحه ۹۵ کتاب خویش در شرح حال
سید مرتضی علم الهدی ذکر کرده کتاب خویش را در سال ۶۹۳ هجری تالیف نموده است.
۱- رجال علامه حلی مرجعی بسیار معتبر برای شناختن
روات شیعه است و وثاقت و ضعف راویان را خیلی واضح و بدون ابهام بیان کرده است.
۲- علامه کتاب خویش را به ابواب گوناگون تقسیم نموده و در هر باب یک نام را ذکر کرده و به دنبال آن اشتراکات آن را روشن نموده که مثلا نام «سیف» مربوط به سه نفر است... و نام سلیمان شش نفر و...
۳- علامه در بسیاری موارد نظر دیگر علمای رجال را نیز نقل کرده؛ اما در پایان نظر خودش را در تایید یا رد نظر آنان آورده است.
۴- نحوه تلفظ و نوشتن صحیح اسامی رواتی که ممکن است اشتباه خوانده شوند را تذکر داده است.
۵- در این کتاب به نوعی طبقه روات روشن شده و امامانی که هر راوی از آنها روایت نقل کرده نیز مشخص شده‌اند.
از جمله نکاتی که باعث اعتبار و ارزش این کتاب شده عبارت است از اینکه:
۱- مؤلف کتاب شخصیتی چون علامه حلی است با بیش از ۱۰۰ تالیف در رشته‌های گوناگون و از حیث علم و
تقوا زبانزد همگان است، آنچنان که قبل از بلوغ به مقام رفیع
اجتهاد نایل گشته بود.
۲- علامه بسیاری از مطالب خود را از کتبی نقل کرده که آن کتب به دست ما نرسیده و تنها راه اطلاع از مضمون آنها مراجعه به کتبی نظیر «
خلاصة الاقوال » است.
۳- نسبت به مطالب نقل شده از کتبی که نسخه آنها موجود است به عنوان نسخه‌ای قدیمی و معتبر است که صحت نسخه‌های دیگر کتب را تایید می‌کند.
۴- نسخه‌های مربوط به زمان مؤلف موجود است که از نظر صحت انتساب و مطالب موجود در کتاب هیچ شک و شبهه‌ای باقی نمی‌گذارد.
کتاب
خلاصة الاقوال به دو قسمت تقسیم شده:
قسمت اول: شامل کسانی است که به آنها اعتماد می‌شود و روایت آنها مقبول است.
قسمت دوم: کسانی که در مورد روایت آنها توقف می‌شود و به جهت عدم اعتماد،
قول آنها مقبول نیست.
اسماء روات نیز بر اساس حروف الفباء تنظیم شده و برای هر نام یک باب در نظر گرفته شده و تمام رواتی که همنام هستند یکجا آمده‌اند تا اشتراک اسامی هم تمییز داده شود.
بخاطر توجه و عنایت خاصی که به کتاب حاضر شده بسیاری از بزرگان آنرا
خلاصه کرده یا بر آن حاشیه زده‌اند یا ترجمه نموده‌اند.
از جمله تلخیص کتاب توسط:
۱-
شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی، که در سال ۹۶۶ هجری به شهادت رسیده است.
۲- منتخبی با نام «الوجیزة فی الرجال» از محمد رضا بن اسماعیل موسوی شیرازی.
نزدیک به ۱۰ تعلیقه و حاشیه توسط بزرگان بر این کتاب زده شده از جمله:
۱- حاشیه توسط شهید ثانی ۲- حاشیه‌ای توسط
شیخ عز الدین حسین بن عبد الصمد حارثی متوفای ۹۸۴ هجری ۳- تعلیقاتی از
شیخ سلیمان بن عبدالله ماحوزی متوفای ۱۱۲۱ هجری ۴- تعلیقه سید علی بن عبد الحمید نیلی نجفی صاحب کتاب
الانوار المضیئة ۵- حواشی
قاضی نور الله شوشتری و...
«
خلاصة الاقوال» در سال ۱۱۲۹ هجری توسط محمد باقر بن محمد حسین تبریزی به فارسی ترجمه شده است.
نسخه‌های موجود کتاب که بسیار نفیس هم می‌باشند عبارتند از:
۱- نسخه‌ای در
کتابخانه نجف اشرف که تاریخ نگارش آن ۷۶۶ هجری بوده و علامت قراءت و بلاغ مشایخ بر آن هست. این نسخه در سال ۸۴۲ هجری وقف
کتابخانه غرویه شده است.
۲- نسخه‌ای در مخزن کتابخانه
آیت‌الله صدر که بر مصنف کتاب قراءت شده و علامه در پایان قسم اول و قسم دوم کتاب دو اجازه بر آن نوشته که تاریخ آنها سال ۷۱۵ هجری است.
۳- نسخه‌ای که از نسخه فرزند
فخر المحققین نوشته شده و اجازه فخر المحققین برای فرزندش در انتهای آن دیده می‌شود.
۴- نسخه‌ای به خط
شاه مرتضی ، پدر
فیض کاشانی که در سال ۹۸۵ هجری نوشته شده و
میرزا لطف علی تهرانی متوفای ۱۳۵۰ هجری به آخر آن مستدرکاتی اضافه نموده است.
این کتاب با تعلیقات
سید محمد صادق بحرالعلوم، در یک جلد به زبان عربی به کوشش مکتبه الرضی، در
قم، به سال ۱۳۸۱ ق چاپ و منتشر شده است.
سایت اندیشه قم نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
