ربع (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
رَبْع (به فتح راء و سکون باء) از
واژگان نهج البلاغه بر وزن عقل به معنی توقف، انتظار و
تجسّس است. از مشتقات آن در
نهج البلاغه اَرْبَع - اَرْبَعَه از اسماء عددند یعنی چهار و
رابِع یعنی چهارم.
رَبیع نیز به معنای بهار است.
رَبْع به معنای خانه و منزل و مسکن که جمع آن ربوع و رباع و... آید، سه بار به صیغه جمع در نهج البلاغه آمده است و از این ماده موارد زیادی در «نهج البلاغه» در معانی مختلفی به کار رفته است.
رَبْع بر وزن عقل به معنی توقف، انتظار و تجسّس است.
رَبْع به معنای خانه و منزل و مسکن که جمع آن ربوع و رباع و... آید نیز به کار رفته است.
اَرْبَع - اَرْبَعَه از اسماء عددند یعنی چهار و
رابِع یعنی چهارم.
رَبیع نیز به معنای بهار است. گویند: «تَرَبَّعَ بهِ الامرُ: اقام.»
امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره بهره‌مند شدن از نعمت رسالت فرموده:
«فَاَصْبَحوا فی نِعْمَتِها غَرِقینَ... قَدْ تَرَبَّعَتِ الاُْمورُ بِهِمْ فی ظِلِّ سُلْطان قاهِر وَ آوَتْهُمُ الْحالُ اِلَی کَنَفِ عِزّ غالِب» یعنی «در نعمت رسالت غرق شدند، کارها آن‌ها را در سایه سلطان قدرتمندی پایدار کرد و حال و وضع، آن‌ها را به حمایت عزّت غالبی آورد.»
(شرح‌های خطبه:
)
آنگاه که اطلاع یافت
ابن عباس فرماندار
بصره به
بنی تمیم خشونت می‌کند به وی نوشت:
«... فَارْبَعْ اَبا الْعَبّاسِ، رَحِمَکَ اللهُ، فیَما جَرَی عَلَی یَدِکَ وَ لِسانِکَ مِنْ خَیْر وَ شَرّ! فَاِنّا شَریکانِ فی ذلِکَ» «ای ابا العباس رحمت خدا بر تو باد، توقّف و دقّت کن در آنچه از
خیر و
شرّ بر زبان و دست تو جاری می‌شود ما هر دو در این‌ها شریک هستیم.»
(شرح‌های نامه:
) مورد دیگری در «ذرع» گذشت که به
معاویه نوشته بود:
«تَرْبَعُ اَیُّها الاِْنْسانُ» درباره تاراج بیت المال در حکومت عثمان فرموده:
«وَ قامَ مَعَهُ بَنو اَبیهِ یَخْضَمونَ مالَ اللهِ خَضْمَ الاِْبِل نِبْتَةَ الرَّبیعِ» «اقوام پدری او مال
خدا را با همه دهان می‌خوردند چنان‌که شتر علف بهاری را.»
(شرح‌های خطبه:
)
درباره
عبرت از گذشتگان فرموده:
«وَ لَوِ اسْتَنْطَقوا عَنْهُمْ عَرَصاتِ تِلْکَ الدّیارِ الْخاویَةِ وَ الْرُّبوعِ الْخالیَةِ، لَقالَتْ: ذَهَبوا فی الاَْرْضِ ضُلاّلاً» «اگر از حال آن‌ها از ساحت‌های آن دیار خراب و مساکن خالی پرسیده شود، گویند: رفتند و در
زمین گم شدند.»
(شرح‌های خطبه:
)
و در زبان حال
مردگان فرموده:
«فَقالوا: کَلَحَتِ الْوُجوهُ النَّواضِرُ... وَ تَهَکَّمَتْ عَلَیْنا الرُّبوعُ الصُّموتُ فانْمَحَتْ مَحاسِنُ اَجْسادِنا وَ تَنَکَّرَتْ مَعارِفُ صُوَرِنا» «گفتند: چهره‌های تازه‌مان بد منظر گردید... خانه‌های ساکت (قبرها) ما را مسخره کردند، زیبایی‌های بدنمان محو شد، شناخته‌های قیافه‌مان ناشناخته گردید.»
(شرح‌های خطبه:
)
از این ماده موارد زیادی در «نهج البلاغه» در معانی مختلفی به کار رفته است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «رَبْع»، ج۱، ص۴۲۸-۴۲۹.
