ذبح حضرت اسماعیل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خداوند در
قرآن ماجرای
ذبح اسماعیل و علت آن را بیان فرموده است.
خداوند ابراهیم را به داشتن فرزندی بردبار مژده داد. پس از آن‌که فرزند به حدّ کار و تلاش رسید، ابراهیم او را از رؤیای خود درباره
ذبح وی خبر داد و نظرش را جویا شد. فرزند بی‌درنگ پدر را به امتثال فرمان
ذبح فراخواند. هنگامی که هر دو برای امتثال آن آماده شدند و فرزند را برای
ذبح بر پیشانی افکند از سوی خدا ندا آمد: ای ابراهیم به رؤیای خود حقیقت دادی و آن آزمایشی روشن برای تو بود و فرزند تو را به
ذبحی بزرگ باز خریدیم:«فَبَشَّرنهُ بِغُلم حَلیم • فَلَمّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعیَ قالَ یبُنَیَّ اِنّی اَری فِی المَنامِ اَنّی
اَذبَحُکَ فَانظُر ماذا تَری قالَ یاَبَتِ افعَل ما تُؤمَرُ سَتَجِدُنی اِن شاءَ اللّهُ مِنَ الصّبِرین • فَلَمّا اَسلَما وتَلَّهُ لِلجَبین • وندَینهُ اَن یاِبرهیم • قَد صَدَّقتَ الرُّءیا اِنّا کَذلِکَ نَجزِی المُحسِنین • اِنَّ هذا لَهُوَ البَلؤُا المُبین • وفَدَینهُ
بِذِبح عَظیم».
در قرآن از اسماعیل به
ذبیح یاد نشده است. یهودیان بر پایه نقل
تورات برآن‌اند که
ذبیح،
اسحاق بوده است. برخی از مفسران و مورخان
مسلمان نیز بر پایه روایاتی اسحاق را
ذبیح دانسته و آن را به چند تن از
صحابه و تابعان نسبت داده‌اند
؛ اما بیش‌تر آنان ادّعای یهود را به سبب
حسادت نسبت به عرب و پیامبر اکرم دانسته و با تمسک به دلایل ذیل بر آن‌اند که
ذبیح اسماعیل است:خداوند پس از بشارتِ همسر ابراهیم به داشتن فرزندی به نام اسحاق وی را به آمدن یعقوب پس از اسحاق بشارت داد:«فَبَشَّرنها بِاِسحقَ ومِن وراءِ اِسحقَ یَعقوب»
و بشارت به آمدن یعقوب پس از اسحاق نشان از زنده ماندن و صاحب نسل شدن اسحاق است و این با فرمان
ذبح او در کودکی سازگار نیست. بشارت به اسحاق در آیه ۱۱۲ صافات
که پس از بیان داستان
ذبح آمده نیز تأییدی است بر این‌که مراد از
ذبیح همان «غلام‌حلیم» در آیه «فَبَشَّرنهُ بِغُلم حَلیم»
است که بر اسماعیل منطبق است.
سکونت دادن اسماعیل در سرزمین
تهامه و بنای
کعبه و تشریع اعمال
حج (
طواف ،
سعی ،
قربانی ) که حاکی از رنجهای اسماعیل و مادرش در راه خداست، تأییدی دیگر بر مطلب است.
از سویی وصف کردن اسماعیل به
صبر :«واِسمعیلَ واِدریسَ وذَا الکِفلِ کُلٌّ مِنَ الصّبِرین»
نشان شکیبایی اسماعیل بر
ذبح دانسته شده است
؛ همچنین وصف «صادق الوعد» برای او:«اِنَّهُ کانَ صادِقَ الوَعدِ»
ممکن است به سبب وعده او به
صبر بر
ذبح باشد. از سویی اگر فرمان
ذبح در حجاز باشد
ذبیح اسماعیل است، چون
اسحاق به حجاز نیامد، و اگر در
شام باشد
ذبیح اسحاق است، چون اسماعیل پس از انتقال به
مکه به شام نرفت
و وجود قربانگاه در حجاز و نه شام
ذبیح‌بودن اسماعیل را تأیید می‌کند.
ابن‌کثیر برخی از مسلمانان همرأی یهود را متأثر از روایات
تحریف شده آنان می‌داند و می‌گوید:در روایتی یهودی،
ابراهیم مأمور به
ذبح فرزند وحید (یگانه) خود شد و نسخه‌ای از
تورات او را مأمور به
ذبح فرزند بکر (اولین) خود می‌داند؛ ولی مصداق آن را به سبب تحریف،
اسحاق گفته است.
از سویی تورات ولادت اسماعیل را در ۸۶ سالگی و ولادت اسحاق را در ۱۰۰ سالگی ابراهیم می‌داند، بنابراین، اسماعیل پیش از اسحاق یگانه فرزند و هم اوّلین فرزند بوده؛ نه‌اسحاق.
علامه طباطبایی روایاتی که
ذبیح را اسحاق می‌داند به سبب مخالفت با
قرآن مردود دانسته است.
برخی مفسران هیچ‌یک از دو قول را ترجیح نداده و برخی در جمع بین روایات احتمال داده‌اند ابراهیم یک بار به
ذبح اسحاق و بار دیگر به
ذبح اسماعیل تقرّب جسته است
یا آن‌که چون اسحاق آرزو می‌کرد
ذبیح باشد تا به مرتبه ثواب اسماعیل برسد، خداوند که صدق او را می‌دانست در میان فرشتگان وی را
ذبیح نامید.
سر فرمان خداوند به
ذبح اسماعیل را علاقه فراوان ابراهیم به وی دانسته‌اند که خدا از این راه او را آزمود تا موانع خلّت را از میان خود و خلیلش بردارد و نیز گفته‌اند: ابراهیم پس از بشارت به فرزند نذر کرد او را برای
خدا قربانی کند. چون فرزندش به حد «
سعی » (۱۳
سال )
رسید، خدا در رؤیا به او فرمان داد تا به
نذر خود وفا کند
و با این فرمان مرتبه فرمانبری ابراهیم را نشان داد و او را الگویی برای
تقرب به خدا قرار داد
و چون آمادگی او و فرزندش را در این آزمون بزرگ دید، گوسفندی را فدای اسماعیل کرد.
در این حال
جبرئیل ، ابراهیم و اسماعیل تکبیر گفتند و تکبیرات روز عید سنتی از آن است.
در برخی روایات نقل شده که خداوند ابراهیم را به جای جزع بر
ذبح فرزند خود به جزع بر
شهادت امام حسین (علیه‌السلام) فرا خواند و اگر حیوانی گرامی‌تر از
گوسفند بود خداوند آن را فدای اسماعیل می‌کرد.
مکان و زمان قربانی را
سرزمین منا و روز دهم
ذیحجه نزدیک
جمره وُسْطا می‌دانند.
اسماعیل به هنگام قربانی پیراهنی سفید بر تن داشت
و
شیطان چندین بار ظاهر شد و بسیار تلاش کرد تا او و
ابراهیم و
هاجر را از امتثال فرمان خدا باز دارد؛ اما با ایمان و پایداری آنان روبه‌رو شد و ابراهیم هر بار او را با ۷ سنگ از خود‌راند.
مرکز دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «اسماعیل».
