دیوان بین‌المللی دادگستری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دیوان بین‌المللی دادگستری (دادگاه جهانی)، یکی از ارکان
سازمان ملل متحد که در سال ۱۹۴۵ طبق تصمیم متخذه در سان‌فرانسیسکو ایجاد و به طور دائمی فعالیت داشته و مقرّ آن در شهر لاهه (هلند) است. ارائه نظر مشورتی در پاسخ به سوالات حقوقی
مجمع عمومی سازمان ملل متحد، آژانس‌های تخصصی سازمان ملل و
سازمان‌های بین‌المللی از وظایف اصلی این
دیوان است که به آن
صلاحیت مشورتی می‌گویند و نیز رسیدگی به اختلافات قانونی میان دولت‌ها به این دادگاه سپرده می‌شوند که به آن
صلاحیت ترافعی گفته می‌شود.
دیوان بین‌المللی دادگستری هیأتی مرکب از ۱۵
قاضی، یک رئیس و یک نائب رئیس که برای مدت سه سال توسط قضات
دیوان انتخاب می‌شوند. انتخاب قضات در
دیوان بین‌المللی دادگستری در دو مرحله انجام می‌پذیرد. مرحله اول: معرفی کاندیداها توسط گروه‌های ملی که در
دیوان دائم داوری، عضویت دارند. مرحله دوم: انتخاب قضات به عهدۀ مجمع عمومی و
شورای امنیت است.
دیوان بین‌المللی دادگستری هیاتی مرکب از ۱۵ قاضی است که نباید تابعیت مشابهی داشته باشند و طبق مواد ۲ و ۳ اساسنامه از میان افرادی انتخاب می‌شوند که دارای اعتبار معنوی در کشورشان هستند و دارای مشاغل مهم قضائی بوده و یا حقوق‌دان و متخصص در
حقوق بین‌الملل باشند. قضات
دیوان،
مصونیت دیپلماتیک دارند و غیرقابل عزل می‌باشند. قضات
دیوان برای ۹ سال انتخاب می‌شوند و انتخاب مجدد آنان بلامانع است.
دیوان دارای یک رئیس و یک نائب رئیس است، که برای مدت سه سال توسط قضات
دیوان انتخاب می‌شوند برای تشکیل جلسات
دیوان، حدنصاب ۹ قاضی کافی است.
دیوان می‌تواند بنا به درخواست طرفین یا به تشخیص خود، به منظور رسیدگی به موضوع یا دعاوی معین، یک یا چند شعبه خاص ایجاد کند.
با توجه به این‌که قضات
دیوان باید نمایندگان تمدن‌های بزرگ بشری و نظام‌های مهم حقوقی باشند، کشورهای عضو
دیوان مستقیماً حق دخالت و معرفی کاندیدا را ندارند، بلکه انتخاب قضات در دو مرحله انجام می‌پذیرد.
مرحله اول: معرفی کاندیداها توسط گروه‌های ملی است که در
دیوان دائم داوری، عضویت دارند. هر گروه ملی حق دارد ۴ کاندیدا به
دبیر کل سازمان ملل متحد معرفی نماید و دبیر کل نیز فهرست کامل کاندیداها را جهت اقدام به شورای
امنیت و مجمع عمومی ارسال می‌دارد.
مرحله دوم: انتخاب قضات به عهدۀ مجمع عمومی و شورای
امنیت است. طبق بند ۲ ماده ۱۰ اساسنامه اعضاء دائم شورای
امنیت در این مورد
حق وتو ندارند. هر کاندیدا برای برگزیده شدن باید اکثریت مطلق آراء مجمع عمومی و هم‌چنین شورای
امنیت را به‌دست آورد.
دیوان دارای صلاحیت رسیدگی به دعاوی است که عبارتند از:
اشخاصی که حق مراجعه به
دیوان را دارند عبارتند از:
طبق بند۱ ماده ۳۴ اساسنامه
دیوان، فقط کشورها صلاحیت مراجعه به
دیوان را دارند.
الف: کشورهایی که عضو سازمان هستند و به‌خودی خود اساسنامه
دیوان را قبول کرده‌اند.
ب: کشورهایی که عضو سازمان نیستند، اما با قبول شرایط مورد توصیه شورای
امنیت،
اساسنامه دیوان را پذیرفته‌اند.
ج: کشورهائی که عضو سازمان ملل نیستند و اساسنامه
دیوان را امضاء نکرده‌اند در صورتی می‌توانند به
دیوان مراجعه کنند که شرایط شورای
امنیت را به‌پذیرند.
درست است که طبق اساسنامه فقط کشورها حق دارند به
دیوان مراجعه نماید. ولی قبول این اصل مانع حق مراجعه افراد به
دیوان با توسل به
اصل حمایت دیپلماتیک، نخواهد بود. به طوری‌که افراد حق دارند، با شرایطی از کشورهای متبوع خود بخواهند که به نفع آنان از
دیوان تقاضای رسیدگی کنند.
طبق بند۱ ماده ۳۴ اساسنامه
دیوان، سازمان‌های بین‌المللی حق مراجعه به
دیوان را ندارند، ولی می‌توانند همکاری‌های مشورتی داشته باشند.
اصل بر این است که صلاحیت
دیوان اختیاری است، چرا که
صلاحیت اجباری دیوان مورد موافقت قرار نگرفته و فقط
دیوان می‌تواند بر اساس موافقنامه خاص که در آن توافق طرفین اختلاف صراحتاً آمده است، عمل نماید. بنابراین کشورهای طرف اختلاف در صورتی می‌توانند، اختلاف خود را از طریق
دیوان حل کنند که هر دو آن را بپذیرند و الّا یک کشور به تنهایی نمی‌تواند به
دیوان مراجعه نماید و این یکی از نقاط ضعف
دیوان است.
در مواردی صلاحیت
دیوان اجباری می‌باشد و آن در
معاهدات قضاوت اجباری است. که این معاهدات یا به‌صورت معاهدات عمومی حل اختلافات حقوقی بین‌المللی است، مثل بوگوتا ۱۹۴۸ و یا به‌صورت معاهداتی است که شرط قضاوت اجباری را در بر دارند.
برخلاف صلاحیت ترافعی، فقط مجمع عمومی و شورای
امنیت، صلاحیت و حق تقاضای مشورت با
دیوان را دارند.
۱) الزام آور بودن
۲) قطعی بودن
۳) ضمانت اجرا داشتن؛ که این ضمانت اجرا حق شکایت ذی‌نفع در شواری
امنیت است، که شورای
امنیت در این خصوص، تصمیماتی اتخاذ می‌کند.
احکام
دیوان مستند به موازین حقوق بین‌الملل بوده و طبق آئین دادرسی
دیوان صادر می‌شود. و تصمیمات
دیوان با اکثریت آراء قضات حاضر که حداقل ۹ نفر خواهند بود صادر می‌شود. بودجه
دیوان به ترتیب مقرر توسط مجمع عمومی، بر عهده سازمان ملل متحد است.
ا) کشورهایی که عضو سازمان هستند و به‌خودی خود اساسنامه
دیوان را قبول کرده‌اند.
•
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «دیوان بین‌المللی دادگستری»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۱۰/۱۰.
