دینشناسی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دین شناسی بمعنای
دانش شناخت
دین؛ دانشی است که باورهای دینی را تبیین میکند
و سویههای گوناگون دین را بازمی شناساند.
قلمرو
دین شناسی به معنای عام، شامل
علوم فقهی و هر علمی نیز هست که یک سوی
آن اندیشه دینی است؛ چنان که
علوم انسانی اجتماعی مانند
جامعه شناسی و روان شناسی و تربیت را نیز در بر میگیرد که نسبتی وثیق
و عمیق با
اندیشه و منش دینی دارند. اگر این دانشها به دین عرضه گردند یا دین
و دینداری به آنها عرضه شود، آنچه فراچنگ میآید، در قلمرو دین شناسی جای میگیرد
امام خمینی قلمرو دین را گسترده میداند
و دیدگاه افرادی که اهداف قلمرو دین را تنها امور اخروی میداند، نقد کرده
و معتقد است این گروه، از حقیقت دین
و اسلام انحراف پیدا کردهاند.
به اعتقاد ایشان، قلمرو دین در همه جوانبی که به
سعادت بشر مربوط است، گسترش دارد
و دعوت انبیا (علیهمالسّلام) برای این بوده که مردم را به کمال
و سعادت لایق خود برسانند
و محدوده دعوت آنان به دین، تنها مربوط به حیات دنیوی یا اخروی نبوده است.
امام خمینی بیاعتنائی دین به نیازهای طبیعی
و روانی بشر را نیز مردود دانسته
و معتقد است حقیقت دین فراتر از نیازهای مادی بشر است
و دین در برگیرنده حقایق
و معارفی است که انسان با پیروی از دین به
آن میرسد مانند شناخت توحید
و اسماء
و صفات الهی.
ایشان که همواره بر جامعیت اسلام تاکید داشت، بر ضرورت جامعنگری در شناخت اسلام
و توجه به ابعاد مختلف
آن نیز تاکید میکند
و از نگرشهای تکبعدی به
آن پرهیز میدهد.
به اعتقاد وی دین اسلام بر خلاف
ادیان تحریف شده موجود، در تمام شئون فردی
و اجتماعی بشر قانون وضع کرده
و در زمینه روابط انسانها با خود
و جامعه، حتی درباره ارتباط جامعه اسلامی با جوامع دیگر برنامه دارد.
ازاینرو امام خمینی یکی از مهمترین موارد قلمرو دین را حوزه سیاست
و حکومت میداند
و معتقد است در همه ادیان الهی ورود در سیاست
و مبارزه با حاکمان
و ظالم وجود داشته است.
همه انبیای الهی در امور سیاست
و حکومت دخالت میکردند
و آنچه به صلاح
و سعادت مردم بوده است، به آنان آموزش میدادند. بلکه به اعتقاد ایشان، اقامه قسط در جامعه بدون دخالت در سیاست، امور اجتماعی
و احتیاجهای ملتها ممکن نیست، حتی احکام عبادی اسلام نیز منشا خدمات اجتماعی
و سیاسی است. همچنین عبادتها
و احکام مانند حج، زکات، خمس، حدود
و تعزیرات اصولاً توام با سیاست
و اداره حکومت تشریع شده است.
دین شناسی سنتی یا
علم کلام، به بررسی
اصول دین بسنده میکند؛ اما دین شناسی جدید، شاخههای متعددی دارد: روان شناسی دین، جامعه شناسی دین،
هنر دینی،
ادبیات دینی، اسطوره شناسی ،
مردم شناسی دینی،
تاریخ دین، دین شناسی تطبیقی، پدیدارشناسی دینی،
کلام فلسفی،
معرفت شناسی دینی
و فلسفه دین
در عصر حاضر سه رویکرد عمده در عرصه دین شناسی وجود دارد:
الف. رویکرد سنتی که ویژگی بنیادی
آن تصلب بر یافتهها
و داشتههای پیشین است
و از
نوآوری و تحول میهراسد.
ب. رویکرد مقابل سنتی که با ادعای تجدد، اما متاثر از معرفت شناسی غربی به تازگی پا به عرصه مطالعات دینی نهاده است
و آن را «جریان متجدد» میخوانند.
ج. رویکردی که نه به مواریث گذشته دین شناسی
تعصب میورزد
و نه از
آن انقطاع میجوید
و ساختارشکنی میطلبد. این رویکرد را میتوان «جریان مجدد» نام نهاد که در پی گشودن راهی میان تصلب
و تجدد است. پرچمداران این جریان شخصیتهای برجسته علوم دینی معاصر همانند
امام خمینی رحمه اللهعلیه
و علامه طباطبائی رحمه اللهعلیه هستند.
جریان مجدد سعی دارد با بهره گیری از ذخایر پیشین
و مواریث سلف، از آوردههای دیگر ملل نیز سود برد
و با اعتماد به نفس، در ثروت علمی بشر سهم گذاری کند
و به بهانه نوآوری، گذشته خود را یکسره از کف ندهد.
الف. چیستی دین؛ شامل تعاریف
و گوهر دین، اهداف، قلمرو
و کارکردهای دین،
پلورالیزم دینی،
کمال ،
جامعیت و جاودانگی دین،
ایمان ،
تجربه دینی و...
ب. منشا دین؛ شامل پندارههای روان شناختی، زبان شناختی، جامعه شناختی
ج. معرفت دینی؛ شامل منابع
و روشهای شناخت دین،
زبان دین، تطور فهم دین،
هرمنوتیک دینی
و مباحثی دیگر از قبیل فلسفه، علوم دینی
و مناط، ارزش
و زبان گزارههای دینی.
د. رابطه دین با
علم ،
فلسفه ،
عرفان ،
اخلاق ،
فرهنگ ،
هنر و مهمترین مدعیات دینی؛ شامل توجیه پذیری باورهای دینی، معناداری گزارههای دینی
و موشکافی موضوعاتی همانند
خدا ، صفات خدا،
شرور و کاستیها،
خلقت و چگونگی
آن، مجرد
و مادی،
وحی و نبوت ،
اعجاز ، معنای زندگی،
اختیار ،
شعائر و آداب
و مناسک دینی ،
تکلیف و نظام اخلاقی جهان،
سعادت ،
خلود نفس ،
معاد و..
•
فرهنگ شیعه، ج۱،ص۲۵۴،برگرفته از مقاله«دین شناسی». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم
و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی.