• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

دموکراسی اجتماعی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


دموکراسی اجتماعی آن نوع دموکراسی است که بر تامین رفاه اجتماعی و توزیع ثروت در جامعه به‌وسیله‌ی دولت تاکید دارد.


طرفداران دموکراسی اجتماعی در صدد هستند که همان اصول دموکراسی مبتنی بر نمایندگی، یعنی انتخابات آزاد و نظام مبتنی بر حاکمیت مردم را اعمال نموده اما هدف از حکومت دموکراسی را تامین عدالت اجتماعی و از میان برداشتن نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی می‌دانند. دموکراسی اجتماعی از این جهت که بر مسئولیت اجتماعی دولت تاکید دارد همانند سوسیالیسم است؛ هر چند از نظام سرمایه‌داری به وجهی تعدیل شده حمایت می‌کند.
هدف از دموکراسی اجتماعی کوشش در جهت اصلاحات سیاسی و اجتماعی و اقتصادی در درون نظام‌های لیبرالی است و به مفهوم اجتماعی کردن دموکراسی و گسترش پایگاه اجتماعی نظام‌های لیبرال دموکراتیک به کار برده می‌شود.
[۱] بشیریه، حسین، جامعه‌شناسی سیاسی، ص۳۱۲، تهران، نی، ۱۳۸۲، چاپ نهم.
برخی دموکراسی اجتماعی را نوع حداکثری از دموکراسی می‌دانند که علاوه‌ بر اهمیت دادن به برابری سیاسی خواهان ایجاد برابری‌های اجتماعی و اقتصادی نیز می‌باشد
[۲] بشیریه، حسین، درس‌هایی از دموکراسی برای همه، ص۳۵، تهران، نگاه معاصر، ۱۳۸۰.
و به تعبیر دیگر دموکراسی اجتماعی مکمل دموکراسی سیاسی است.
[۳] آدمیت، فریدون، فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطیت ایران، ص۴، تهران، پیام، ۱۳۵۴، چاپ اول.
از دیدگاه دموکراسی اجتماعی برابری اقتصادی و اجتماعی مبنای برابری سیاسی شمرده می‌شود و دموکراسی‌ها مسئولیت دارند آن‌ها را فراهم آورند.
[۴] لوین،‌ اندرو، طرح و نقد نظریه‌ی لیبرال دموکراسی، ص۳۸، ترجمه‌ی سعید زیباکلام، تهران، سمت، ۱۳۸۰.


ریشه‌های اولیه‌ی دموکراسی اجتماعی را می‌توان در افکار برنشتاین، مارکسیست تجدیدنظر طلب اوایل سده‌ی بیستم جستجو کرد که خواهان کوشش برای تحقق آرمان‌های سوسیالیستی نه از طریق انقلاب، بلکه به شیوه‌ی پارلمانی و اصلاح‌طلبانه بود. یکی دیگر از ریشه‌های اصلی این دیدگاه به افکار جنبش سوسیالیستی فابین در انگلستان به ویژه‌ اندیشه‌های افرادی مانند اچ. جی. ولز، برنارد شاو و سیدنی وب باز می‌گردد.
[۵] بشیریه، حسین، درس‌هایی از دموکراسی برای همه، ص۱۸۳، تهران، نگاه معاصر، ۱۳۸۰.
دولت‌های رفاهی قرن بیستم در غرب هم بر پایه‌ی چنین آرمان‌ها و اصولی تاسیس شده‌اند. پس از جنگ جهانی اول و پیدایی بحران‌های سیاسی اجتماعی در دولت‌های پیروز،‌ اندیشه‌ی دولت رفاه (welfare state) برای تامین نیازهای فوری مردم به وجود آمد. در این‌ اندیشه با گسترش حیطه‌ی اختیارات دولتی برخی از اهداف سوسیالیستی و عدالت‌مدارانه در راس اهداف دولت رفاه قرار گرفت و تا‌ اندازه‌ای حیطه‌ی آزادی فردی متناسب با افزایش اختیارات دولتی کاهش یافت. جان مینارد کینز در کتاب "تئوری عمومی‌ اشتغال، بهره و پول" مهم‌ترین مباحث مربوط به مبانی نظری دولت رفاهی را مطرح نموده است. این تعبیر جدید از دموکراسی اجتماعی در مقابل تعبیر نئولیبرال دموکراسی در نزد افرادی مانند فون‌هایک و رابرت نوزیک عرضه شده است که دخالت دولت در اقتصاد و عدالت توزیعی را مغایر با اصول لیبرالیسم می‌داند. دموکراسی اجتماعی که در ابتدا سنتی اروپایی بوده است در امریکا هم دارای نمایندگانی است؛ جان رالز و رونالد دورکین از هواداران عدالت اجتماعی توزیعی و توزیع عادلانه‌ی ثروت در امریکا هستند. به هر حال مساله‌ی اصلی در دموکراسی اجتماعی و انواع فرعی آن توجه به مسایل اجتماعی و اقتصادی است و مشارکت مردم در امور سیاسی در درجه‌ی دوم اهمیت قرار دارد و این به معنای افول دموکراسی نیست بلکه به معنای شکل‌گیری دموکراسی حداکثری است.
[۶] توحیدفام، محمد، دولت و دموکراسی در عصر جهانی شدن، ص۱۲۱، تهران، روزنه، ۱۳۸۱.
تامین اشتغال کامل، خدمات رفاهی، تعدیل شکاف‌های طبقاتی از طریق سیاست‌های مالی، افزایش هزینه‌های عمومی‌ و... از مهم‌ترین اقدامات دولت رفاهی بوده است. به‌طور کلی دموکراسی اجتماعی الگویی بیش از دموکراسی لیبرال و کمتر از سوسیالیسم است.

برخی از نویسندگان برای دموکراسی اجتماعی انواع فرعی "دموکراسی صنعتی" و "دموکراسی صنفی" را تعریف نموده‌اند.
[۷] لوین،‌ اندرو، طرح و نقد نظریه‌ی لیبرال دموکراسی، ص۵۰، ترجمه‌ی سعید زیباکلام، تهران، سمت، ۱۳۸۰.
در دموکراسی صنعتی برداشت‌ها و مکاتب مختلفی وجود دارد که همه‌ی آن‌ها خواهان اعمال نوعی کنترل از سوی طبقه‌ی کارگر بر کارگاه‌ها و کارخانه‌ها می‌باشد. برخی نیز فراتر از این رفته و خواهان کنترل طبقه‌ی کارگر بر کل نظام اقتصادی هستند. از این دیدگاه دموکراسی تنها به زندگی سیاسی محدود نمی‌شود بلکه بر زندگی اقتصادی نیز قابل اعمال است و به‌ویژه باید بر حیات اجتماعی و اقتصادی کارگران که اکثریت مردم را تشکیل می‌دهند نیز اعمال گردد. در بین کشورهای کمونیستی سابق تنها در یوگسلاوی دموکراسی صنعتی به معنای دقیق آن اعمال می‌شد و در کشورهایی مانند آلمان، اسپانیا و ایتالیا هم میزانی از دموکراسی صنعتی هم رایج است. در دموکراسی صنفی که نوع دیگری از دموکراسی اجتماعی است انجمن‌هایی که نمایندگی منافع گروه‌های عمده‌ی جامعه را در اختیار دارند در مراحل تصمیم‌گیری‌ها و اجرای سیاست‌های دولتی دخالت داده می‌شوند و در کنار پارلمان رسمی ‌نوعی پارلمان صنفی نیز وجود دارد که به‌ویژه در مسایل اقتصادی تصمیم‌گیری می‌کند. نمونه‌ای از دموکراسی صنفی را می‌توان در اتریش، سوئد و هلند یافت.

اصطلاح «سوسیال دموکراسی» در آغاز در رابطه با جنبش سیاسی طبقه‌ی کارگر در اروپا به کار برده می‌شد و پس از انقلاب‌های ۱۸۴۸میلادی در اروپا رایج شد. فردیناند لاسال، سوسیالیست معروف آلمانی از نخستین کسانی بودند که در سال ۱۸۶۳م سوسیال دموکراسی را برای توصیف مواضع حزبی خود به کار بردند. کنگره‌ی پنجم اتحادیه‌ی عمومی‌ کارگران آلمان هم در سال ۱۸۶۸م این عنوان را در توصیف برنامه‌های خود به کار گرفت و بر همین اساس یک سال بعد حزب سوسیال دموکراتیک کارگران تشکیل شد. در فاصله‌ی دو جنگ جهانی احزاب سوسیال دموکراتیک در رقابت با نیروهای فاشیست در آلمان و ایتالیا، اتریش و اسپانیا شکست خوردند اما در کشورهایی مانند انگلستان و کشورهای اسکاندیناوی احزاب سوسیال دموکرات نیروی تازه‌ای گرفته و به تدریج با به دست‌گیری قدرت سیاسی ساخت دولت مدرن رفاهی را برقرار کردند. پس از شکست فاشیست احزاب سوسیال دموکرات در اروپای مرکزی نیز نیرو گرفتند. به لحاظ مواضع سیاسی علی‌رغم این‌که احزاب سوسیال دموکرات در ابتدای شکل‌گیری در نیمه‌ی دوم قرن نوزده دارای گرایش رادیکال و تحت تاثیر مواضع انقلابی مارکس و انگلس شکل گرفتند اما پس از جنگ جهانی دوم گرایش‌های رادیکال از درون این احزاب رو به کاهش گذاشت و سوسیال دموکراسی به‌عنوان گرایش اصلاحی بخشی از بورژوازی را نیز دربر گرفت.
[۸] بشیریه، حسین، جامعه‌شناسی سیاسی، ص۳۱۳، تهران، نی، ۱۳۸۲، چاپ نهم.
این احزاب به‌طور کلی از سیاست‌های رفاهی، تامین اجتماعی، اشتغال کامل و دخالت کارگران در اداره‌ی صنایع حمایت می‌کنند.

۱. ↑ بشیریه، حسین، جامعه‌شناسی سیاسی، ص۳۱۲، تهران، نی، ۱۳۸۲، چاپ نهم.
۲. ↑ بشیریه، حسین، درس‌هایی از دموکراسی برای همه، ص۳۵، تهران، نگاه معاصر، ۱۳۸۰.
۳. ↑ آدمیت، فریدون، فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطیت ایران، ص۴، تهران، پیام، ۱۳۵۴، چاپ اول.
۴. ↑ لوین،‌ اندرو، طرح و نقد نظریه‌ی لیبرال دموکراسی، ص۳۸، ترجمه‌ی سعید زیباکلام، تهران، سمت، ۱۳۸۰.
۵. ↑ بشیریه، حسین، درس‌هایی از دموکراسی برای همه، ص۱۸۳، تهران، نگاه معاصر، ۱۳۸۰.
۶. ↑ توحیدفام، محمد، دولت و دموکراسی در عصر جهانی شدن، ص۱۲۱، تهران، روزنه، ۱۳۸۱.
۷. ↑ لوین،‌ اندرو، طرح و نقد نظریه‌ی لیبرال دموکراسی، ص۵۰، ترجمه‌ی سعید زیباکلام، تهران، سمت، ۱۳۸۰.
۸. ↑ بشیریه، حسین، جامعه‌شناسی سیاسی، ص۳۱۳، تهران، نی، ۱۳۸۲، چاپ نهم.


سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «دموکراسی اجتماعی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۳/۲۹.    




جعبه ابزار