• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

دلالت نهی بر فساد معامله

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


بحث از دلالت نهی بر فساد معامله به معنی بحث از فساد یا عدم فساد معامله منهیٌّ عنه است.


دلالت نهی بر فساد معامله، مقابل دلالت نهی بر فساد عبادت می‌باشد و منظور از آن، این است که اگر نهی به معامله‌ای تعلق گرفت ـ و مکلف ، آن منهی عنه را انجام داد ـ آیا موجب فساد آن می‌شود یا نه؛ برای مثال، آیا نهی در " لاتبع وقت الندا " یا " لا تبع بیع الربا " بر فساد بیع هنگام نماز جمعه و بیع ربوی دلالت می‌کند یا نه.

نهی از معامله بر دو قسم است:
۱- ارشادی؛
۲- مولوی.

۲.۱ - نهی ارشادی

نهی ارشادی، به یقین بر فساد دلالت می‌کند، البته نه این دلیل که " نهی بما هو نهی " بر فساد دلالت می‌کند، بلکه به این سبب که این نهی، ارشاد به عدم وجود شرط معامله یا وجود مانع است، و معامله، به سبب فقدان یکی از شروط یا اجزایش و یا وجود مانعی بر سر راه صحت آن، فاسد می‌گردد؛ بنابر این، نهی ارشادی از بحث خارج است.

۲.۲ - نهی مولوی

درباره نهی مولوی اختلاف است:
عده‌ای از اصولی‌ها همچون " ابو حنیفه " و " شیبانی " معتقدند نهی در معاملات ، بر صحت دلالت می‌کند.
[۱] محاضرات فی اصول الفقه، خویی، ابو القاسم، ج۵، ص۳۰.    

برخی دیگر بر این باورند که نهی در معامله بر فساد دلالت می‌کند.
[۲] محاضرات فی اصول الفقه، خویی، ابو القاسم، ج۵، ص۳۰.    

برخی از اصولی ها در معاملات از دو لحاظ تفصیل داده‌اند.

۲.۲.۱ - از نظر اصولیون

مشهور هم چون مرحوم " آخوند خراسانی " میان تعلق نهی به مسبب یا تسبیب ـ مثل تعلق نهی به تملک در بیع عبد مسلمان به کافر ـ و تعلق آن به سبب ـ مثل تعلق نهی به بعت و اشتریت که سبب ایجاد بیع می‌باشد ـ تفصیل داده و گفته‌اند: در صورت نخست، بر صحت و در صورت دوم، بر عدم صحت دلالت می‌کند.
[۳] کفایة الاصول، آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، ص۱۸۷.    

عده‌ای دیگر هم چون مرحوم " محقق نائینی " میان تعلق نهی به سبب و مسبب تفصیل داده و گفته‌اند: اگر نهی به مسبب تعلق گرفت ـ مثل تعلق نهی به تملیک یا تملک در بیع قرآن به کافر ـ بر فساد دلالت می‌کند و اگر به سبب تعلق گرفت ـ مثل تعلق نهی به بعت و اشتریت ـ بر فساد دلالت نمی کند
[۴] اجودالتقریرات، نائینی، محمد حسین، ج۱، ص۴۰۳-۴۰۴.    
البته این تفصیل مربوط به نهی نفسی است، اما اگر نهی غیری باشد و برای بیان مانعیت صادر شده باشد مطلقا بر فساد دلالت می‌کند، چه به سبب تعلق گرفته باشد و چه به مسبب.
مرحوم شیخ " عبدالکریم حائری " معتقد است نهی متعلق به عقود و ایقاعات، اگر به لحاظ آثار آنها باشد، بر صحت دلالت می‌کند.
[۵] دررالفوائد، حایری، عبدالکریم، ج۲، ص۱۹۳.    
[۶] دررالفوائد، حایری، عبدالکریم، ج۱،۲، ص۱۸۹.

اگر نهی به تسبب معامله ـ ایجاد معامله مقید به سبب و یا وسیله‌ای خاص، مثل نهی از تملک از راه معامله ربوی ـ یا به نتیجه آن ـ مثل نهی از تصرف در ثمن و مثمن ـ تعلق گیرد، در این دو صورت، بر فساصولی،اد معامله دلالت می‌کند.
[۷] انوارالاصول، مکارم شیرازی، ناصر، ج۱، ص۶۱۸-۶۲۳.    
[۸] مقالات موسوی بجنوردی، محمد، ص۱۲۵.
[۹] معارج الاصول، محقق حلی، جعفر بن حسن، ص۷۷.    
[۱۰] سیری کامل دراصول فقه، حکیم، محمد سعید، ج۲، ص۴۲۷-۴۷۱.    
[۱۱] اصول الفقه، مظفر، محمد رضا، ج۲، ص۴۱۹.    
[۱۲] سیری کامل دراصول فقه، فاضل لنکرانی، محمد، ج۷، ص۲۷۱-۳۱۷.
[۱۳] الموجز فی اصول الفقه، سبحانی، جعفر، ج۱و۲، ص۱۳۶-۱۴۳.


۱. ↑ محاضرات فی اصول الفقه، خویی، ابو القاسم، ج۵، ص۳۰.    
۲. ↑ محاضرات فی اصول الفقه، خویی، ابو القاسم، ج۵، ص۳۰.    
۳. ↑ کفایة الاصول، آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، ص۱۸۷.    
۴. ↑ اجودالتقریرات، نائینی، محمد حسین، ج۱، ص۴۰۳-۴۰۴.    
۵. ↑ دررالفوائد، حایری، عبدالکریم، ج۲، ص۱۹۳.    
۶. ↑ دررالفوائد، حایری، عبدالکریم، ج۱،۲، ص۱۸۹.
۷. ↑ انوارالاصول، مکارم شیرازی، ناصر، ج۱، ص۶۱۸-۶۲۳.    
۸. ↑ مقالات موسوی بجنوردی، محمد، ص۱۲۵.
۹. ↑ معارج الاصول، محقق حلی، جعفر بن حسن، ص۷۷.    
۱۰. ↑ سیری کامل دراصول فقه، حکیم، محمد سعید، ج۲، ص۴۲۷-۴۷۱.    
۱۱. ↑ اصول الفقه، مظفر، محمد رضا، ج۲، ص۴۱۹.    
۱۲. ↑ سیری کامل دراصول فقه، فاضل لنکرانی، محمد، ج۷، ص۲۷۱-۳۱۷.
۱۳. ↑ الموجز فی اصول الفقه، سبحانی، جعفر، ج۱و۲، ص۱۳۶-۱۴۳.


فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۴۶۲، برگرفته از مقاله «دلالت نهی بر فساد معامله».    


رده‌های این صفحه : اصول فقه | اوامر و نواهی | دلالت | دلالت نهی بر فساد | مباحث الفاظ
جعبه ابزار