دلائل الاعجاز (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«دلائل الاعجاز» نوشته «شیخ
عبد القاهر جرجانی » متوفای سال ۴۷۱ هجری قمری می‌باشد.
این کتاب درباره
علم معانی (از
علوم بلاغت ) نگاشته شده است. علم معانی به اصول و قواعدی می‌پردازد که چگونگی همخوانی کلام با مقتضای حال را مورد بررسی قرار می‌دهد و موضوع آن واژگان عربی است از نظر رسانایی مفاهیم دوگانه (دوپهلو) که همان غرض و مقصود گوینده است که لطائف و ویژگی‌های سخن را در خود جای می‌دهد که با مقتضای حال هماهنگی دارد و فایده آن پی بردن به
اعجاز قرآن کریم است از نظر نیکویی سبک و حسن توصیف و شگفتی ترکیب‌ها و لطافت ایجاز و سهولت ترکیب‌ها و زبان آوری در واژه‌ها و شیرینی و سامان یافتگی الفاظ که در قرآن جای گرفته‌اند.
نیز آگاهی بر اسرار
بلاغت و
فصاحت در کلام منظوم و منثور
عرب برای پیروی کردن از آنها و جدا کردن سخن نکو و نکوهیده از جمله اهداف علم معانی می‌باشد. بنیانگذار این علم شیخ
عبد القاهر جرجانی است. این دانش از
قرآن کریم و
حدیث نبوی و کلام عرب یاری می‌ستاند و به فهم بهتر آنها مدد می‌کند. جرجانی در این کتاب به بیان وجوه
اعجاز در
قرآن کریم پرداخته و معانی بلند آن را یادآور می‌شود. او در آغاز با تقسیم کلمه به سه قسم:
اسم و
فعل و
حرف به بیان اقسام سه گانه ارتباط بین این سه می‌پردازد: ارتباط اسم با اسم، ارتباط اسم با فعل و ارتباط حرف با یکی از این دو. سپس برای هریک مثالهایی را ذکر می‌کند.
از آن پس یادآور می‌شود که
قرآن کریم، واژگانش از این سه قسم خالی نیست و ارتباط بین واژگان آن نیز از این سه نوع ارتباط تهی نمی‌باشد، پس چگونه است که الفاظ و کلمات قرآنی چنان عظیم و پربارند که بلغاء و
فصحاء قوی و قدر از مقابله با آن عاجز و درمانده‌اند؟
جرجانی با تالیف این کتاب و کتاب دیگرش «
اسرار البلاغة » بنیانگذار دو
علم معانی و
بیان و استوارکننده این دو رکن
بلاغت است و
سکاکی و دیگر دانشمندان این فن، از خوان
علم و
دانش او بهره مندند.
کتاب دربرگیرنده ۴۲ فصل است که از جمله آنها می‌توان به مباحث:
تحقیق در باب
فصاحت و
بلاغت ،
نظم کلام به حسب نظم معانی و فرق بین نظم کلام با نظم حروف، تفاوت
کنایه و
استعاره ،
تقدیم و تاخیر ، مزیت کنایه و
تمثیل و
استعاره بر
حقیقت ،
انحصار و
قصر در
اسم معرفه و
کنایه و
تعریض ،
حقیقت و مجاز و غیره اشاره کرد.
این کتاب با پژوهش دکتر عبد الحمید هنداوی استاد دانشکده دار العلوم دانشگاه قاهره، در قطع وزیری با جلد گالینگور در ۳۶۶ صفحه به همراه مقدمه و تعلیقات وی از سوی دار الکتب العلمیة، بیروت برای اولین بار در سال ۱۴۲۲ هجری به چاپ رسیده است.
محقق در تعلیقاتی که بر این اثر نگاشته به تخریج ابیات شعری، شرح حال اعلام، توضیح واژگان غریب و غیره پرداخته است.
۱- بهاء الدین خرمشاهی، دانشنامه قرآن کریم، ج۱ ص۱۰۶۴ و ج۲ ص۲۰۹۹. ۲- مقدمه محقق کتاب.
نرم افزار مشکاة الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
