دعای مکارم الاخلاق
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دعای مکارم الاخلاق یکی از
دعاهای معروف
امام سجاد و دعای بیستم
صحیفه سجادیه است. این دعا به دلیل دارا بودن محتوا و مضامین عالی و ابعاد تربیتی و سیر و سلوکی از سوی سالکان و
عارفان و محققان و دعا پژوهان مورد توجه بسیار قرار گرفته و شرح و تفسیرهای فراوان بر آن نوشته شده است. بررسی این دعا از این جهت دارای اهمیت است که دارای ابعاد گوناگون و از آن جمله توجه به حیات جمعی و تلقین و ارزش گذاری اموری است که فرد در زندگی خود باید آنها را به‌کار گیرد.
این دعا از ۲۲ قسمت تشکیل شده که هر قسمت با
درود بر
محمد و
آل محمد شروع گردیده و با در خواستهایی که هر کدام اخلاق پسندیده می‌باشد دنبال می‌گردد و همه آن سی قسمت مضمونشان درخواست توفیق الهی می‌باشد.
این نام در زبان امام سجاد(ع)، بیان شده و علاوه بر این، معارف فراوانی در این دعا -که بیان کننده معارف بلند
اخلاقی است- بیان شده است. به همین مناسبت آنرا دعایی برای مکارم اخلاق دانسته‌اند.
این دعا از سوی محققان و دعا پژوهان از گذشته‌های دور مورد توجه بوده است و علمای بسیاری به تألیف کتاب‌هایی در شرح و تفسیر صحیفه سجادیه به طور کلی و یا به طور اختصاصی بر این دعا مبادرت ورزیده‌اند. این امر به دو جهت می‌تواند باشد:
• بهره‌مندی از
قرآن کریم و احادیث
پیامبر(ص) و
معصومین؛
• بهره‌مندی از مضامین بلند و ابعاد تربیتی و سیر و سلوکی.
•تکرار
صلوات در ابتدای فرازها؛
•درخواست‌ها در این دعا از سیر
ایمان و کمال و یقین تا نیکوترین نیت‌ها و عمل‌ها و رسیدن به حالاتی است که بستر سیر وسلوک و نهادینه شدن اوصاف اخلاقی را فراهم کند.
این دعا با صلوات بر پیامبر و آل ایشان شروع می‌شود. در این دعا، ۲۰ بار صلوات بر
محمد(ص) و آل او تکرار شده و در هرقسمت پس از صلوات خواسته‌ای جدید و مهم بیان شده است. گفته شده، حکمت این تکرار در مرحله نخست، قظعه بندی و تعیین فرازها است که بخشی از آن گاهی با تعداد ۹ و یا ۸ و یا ۷، مورد خواسته، دسته بندی شده است. در مرحله دیگر کسب انرژی در پی خواسته جدید اما مهم، یعنی دعایی در ضمن دعای دیگر و دعایی بر استجابت دعایی دیگر است.
مبنای خواسته‌هایی که در این دعا آمده است، بیانگر نوعی نگرش و به تعبیری نگاه‌های کلی به این عالم است که بر مبنای تعلیمات اعتقادی شکل می‌گیرد.
برخی از این موارد که از جهان بینی دینی ناشی می‌شوند عبارتند از:
• فرض گرفته شده که این جهان هدفمند است و ما در این جهان بیهوده آفریده نشده‌ایم: وَ اسْتَفْرِغْ أَیامِی فِیمَا خَلَقْتَنِی لَهُ.
• درخواست اینکه در مال ومقام دیگران با حسرت نگاه نکند؛ وَ لاَ تَفْتِنِّی بِالنَّظَرِ.
• مغرورانه نبودن دعا و عبادت: وَ لاَ تُفْسِدْ عِبَادَتِی بِالْعُجْبِ.
• تلقین این اصل که باید زندگی ما الهی و در مسیر
صفات کمالی حضرت حق بشود: وَ عَمِّرْنِی مَا کانَ عُمُرِی بِذْلَةً فِی طَاعَتِک.
دعاهای اجتماعی دو سویه است. از سویی از فرد به جامعه است و از سوی دیگر از جامعه به فرد. برخلاف دعاهایی که صرفا به نیایش و مناجات‌های عاشقانه و حداکثر استغفار و طلب قرب و نزدیکی به خداوند و تصفیه قلب می‌پردازد، برخی دعاها هستند که با تکرار و تلقین آنها، به دنبال ایجاد تحول و ایجاد ارزش در جامعه هستند. تقریبا نیمی از فرازهای این دعا نیز به این جنبه مرتبط است. علت توجه ادعیه به جنبه اجتماعی زندگی این است که اسلام دین زندگی است و چون تهذیب نفس و پاک کردن درون باید حقیقت خودش را در بیرون و در ارتباط با انسان‌ها نشان دهد، به همین جهت، هیچ گوشه‌ای از زندگی انسان، از حیات روحی او جدا نیست
درخواست‌هایی که در این دعا از خداوند شده است، در دو محور اخلاق فردی و اجتماعی می‌گنجد.
•
ایمان کامل: وَبَلِّغْ بِایمانی اَکمَلَ الْایمانِ.
• بهترین عمل: و بِعَمَلی اِلی اَحْسَنِ الْاَعْمالِ.
• تکمیل
نیت: وَانْتَهِ بِنِیتی اِلی اَحْسَنِ النِّیاتِ.
• وسعت رزق: وَ اَوْسِعْ عَلَی فی رِزْقِک.
• درخواست طول عمر مشروط: وَ عَمِّرْنی ما کانَ عُمْری بِذْلَةً فی طاعَتِک،فَاِذا کانَ عُمْری مَرْتَعاً لِلشَّیطانِ فَاقْبِضْنی اِلَیک قَبْلَ اَنْ یسْبِقَ مَقْتُک اِلَی، اَوْیسْتَحْکمَ غَضَبُک عَلَی.
• اصلاح خصلت ناپسند: اَللَّهُمَّ لاتَدَعْ خَصْلَةً تُعابُ مِنّی اِلاّ اَصْلَحْتَها، وَلاعآئِبَةً اُوَنَّبُ بِها اِلاّ حَسَّنْتَها، وَلا اُکرُومَةً فِی ناقِصَةً اِلاّ اَتْمَمْتَها
• درخواست رزق در پیری: وَاجْعَلْ اَوْسَعَ رِزْقِک عَلَی اِذا کبِرْتُ•
• درخواست لیاقت وگشایش مالی:'وَ مَتِّعْنی بِالْاِقْتِصادِ، وَاجْعَلْنی مِنْ اَهْلِ السَّدادِ، وَ مِنْ اَدِلَّةِ الرَّشادِ، وَ مِنْ صالِحِ الْعِبادِ، وَارْزُقْنی فَوْزَ الْمَعادِ، وَ سَلامَةَ الْمِرْصادِ.
• درخواست پایان عمر با عفو الهی:اَللَّهُمَّ اخْتِمْ بِعَفْوِک اَجَلی، وَ حَقِّقْ فی رَجآءِ رَحْمَتِک اَمَلی، وَ سَهِّلْ اِلی بُلُوغِ رِضاک سُبُلی، وَ حَسِّنْ فی جَمیعِ اَحْوالی عَمَلی.
• به یاد خدا بودن در تمام مواقع: وَ نَبِّهْنی لِذِکرِک فی اَوْقاتِ الْغَفْلَةِ.
• درخواست مصونیت از عذاب: وَ قِنی بِرَحْمَتِک عَذابَ النَّار.
• درخواست تبدیل
حسد به
مودت: وَ مِنْ حَسَدِ أَهْلِ الْبَغْی الْمَوَدَّةَ.
• ترک
عیب جویی از دیگران و
عیب زدایی ازخود: وَ تَرْک التَّعْییرِ.
• نفی قدرت طلبی و برتری جویی و تجاوز به حقوق دیگران: وَ لاَ أَطْغَینَّ وَ مِنْ عِنْدِک وُجْدِی.
• رعایت ادب اجتماعی و اخلاق عمومی: وَ مَا أَجْرَی عَلَی لِسَانِی مِنْ لَفْظَةِ فُحْشٍ أَوْ هُجْرٍ أَوْ شَتْمِ عِرْضٍ أَوْ شَهَادَةِ بَاطِلٍ أَوِ اغْتِیابِ مُؤْمِنٍ غَائِبٍ أَوْ سَبِّ حَاضِرٍ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِک.
• دوری از
اسرافکاری: وَ امْنَعْنِی مِنَ السَّرَفِ.
• پاسخ خوب در برابر کار بد: وَ سَدِّدْنِی لِأَنْ أُعَارِضَ مَنْ غَشَّنِی بِالنُّصْحِ.
• مسئولیت پذیری و مدیریت درست: وَ سُمْنِی حُسْنَ الْوِلاَیةِ.
• تبدیل دشمنی نزدیکان به دوستی: وَ مِنْ عَدَاوَةِ الْأَدْنَینَ الْوَلاَیةَ.
• رفع بدگمانی و بی‌اعتمادی دیگران به خود: وَ مِنْ ظِنَّةِ أَهْلِ الصَّلاَحِ الثِّقَةَ.
• درخواست رفع خدعه مکاران؛ وَ أَبْدِلْنِی مِنْ بِغْضَةِ أَهْلِ الشَّنَآنِ الْمَحَبَّةَ".
• همکاری با دیگران و خدمت به جامعه: وَ مِنْ رَدِّ الْمُلاَبِسِینَ کرَمَ الْعِشْرَةِ.
• معاشرت خوب با دیگران و خوش رفتاری: وَ أَجْزِی مَنْ هَجَرَنِی بِالْبِرِّ.
• توجه به کرامت و حیثیت انسان‌ها؛ وَ اکفِنِی مَئُونَةَ مَعَرَّةِ الْعِبَادِ.
• داشتن الگو و اسوه و تعیین جهت گیری در بسط و گسترش
عدالت؛ وَ حَلِّنِی بِحِلْیةِ الصَّالِحِینَ.
• ایجاد آرامش و مبارزه با خشونت؛ وَ إِطْفَاءِ النَّائِرَةِ و وَ إِصْلاَحِ ذَاتِ الْبَینِ.
• اهمیت مسابقه اجتماعی در خوبی‌ها : وَ السَّبْقِ إِلَی الْفَضِیلَةِ وَ إِیثَارِ التَّفَضُّلِ.
• نفی ستمگری و ظلم: وَ لاَ أَظْلِمَنَّ وَ أَنْتَ الْقَادِرُ عَلَی الْقَبْضِ مِنِّی.صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• مسئولیت پذیری و مدیریت درست: وَ سُمْنِی حُسْنَ الْوِلاَیةِ.صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق ، دعای بیستم.
• درخواست کفایت از
عیب جویی مردم؛ و اکفنی موونة معرة العباد.
• دفع عوامل ضرر و زیان؛ و ادرأ عنی بلطفک.
• ترک احسان نابجا: و الافضال علی غیر المستحق.
• درخواست دستی توانا در مقابل ظالم و زبانی گویا در برابر دشمنان: و اجعلنی یداً علی مَن ظلمنی و لساناً علی مَن عاندنی.
• بی‌اعتنایی به ثروت مال اندوزان: و لا تفتنی بالنظر.
• سخن گفتن برای هدایت مردم و پیمودن راه برتر: انطقنی بالهدی.
• دوستی مدارا کنندگان به محبت واقعی: و من حب المدارین تصحیح المقة.
• شرافه الأعمال فی شرح دعاء مکارم الأخلاق از الصحیفه السجادیه، نوشته شیخ محمد جواد بن شیخ محمد شوشتری (درگذشت ۱۳۳۵ق).
• شرح دعای مکارم الأخلاق از صحیفه کامله سجادیه از نویسنده‌ای نامعلوم.
• شرح دعای مکارم الاخلاق محمد تقی فلسفی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۰.
• مفاهیم اخلاقی از دیدگاه زیباترین روح پرستنده، اکرم حاتمی موسوی، انتشارات کاوش قلم، ۱۳۸۶.
• شرح دعای مکارم الاخلاق، محمد تقی مصباح یزدی.
علاوه بر شرح‌های بالا، شروحی که بر تمام دعاهای صحیفه سجادیه نگاشته شده است، را می‌توان در زمره شرح‌های این دعا دانست.
•
نوری، میرزا حسین. مستدرک الوسائل، قم:مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، چاپ اول، ۱۴۰۷ق. • فلسفی، محمد تقی، شرح و تفسیر دعای مکارم الاخلاق، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۰.
•
متن و ترجمه دعای مکارم الاخلاق
