دعا (اصول)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
به درخواست از شخص یا
مقام بالاتر استدعاء گفته میشود.
به
طلب و درخواست چیزی از کسی که رتبه و مقام بالاتری از درخواست کننده دارد، استدعا یا
دعا میگویند.
برخی عدم
استعلا را در طلب استدعایی شرط دانستهاند و در جایی که این درخواست به طریق استعلا صورت گرفته است، هر چند طلب دانی از عالی باشد، آن را «استدعا» ندانستهاند بلکه به آن «
امر» گفتهاند.
برخی معتقدند
صیغه امر بر طلب فعل دلالت میکند و میان
وجوب ،
ندب ،
استدعا و
التماس ،
مشترک معنوی میباشد، ولی وجوب، فرد اکمل افراد طلب، و استدعا اضعف افراد آن میباشد.
امام خمینی با استناد به روایتی، حقیقت دعا را همان عبادت میداند که به واسطه بریدن دل از دیگران و ترس از خداوند، به انسان نورانیت میدهد و او را قابل شفاعت میکند تا انسان از آتش و عذاب نجات یابد.
ایشان دعا را راهگشای انسان به مدارج الهی میداند.
امام خمینی با تقسیم دعا به سه قسم قال، حال و استعداد بر این باور است که دعا و سؤال به زبان قال و گفتار، اگر مطابق با لسان استعداد و همسو با دل باشد، مستجاب خواهد شد.
ایشان همسو با دیگر عارفان در تقسیمی دیگر، دعا را به اعتبار معرفت دعا کنندگان به سه قسم تقسیم کرده است:
۱- دعای عامه که دعای از روی «استعجال» است، چون عامه به دنبال مقاصد نفسانی هستند و همین
امر سبب میشود در دعا شتاب کنند؛ زیرا در این فکرند که مبادا مقاصد دنیوی از آنها فوت شود.
۲- دعای صاحبان حکمت که دعای از روی «احتمال» است؛ چون احتمال میدهند دعا در
قضای الهی دخالت داشته و قضا مقید به دعا باشد.
۳- دعای اصحاب معارف که دعای از روی «
امتثال» است. این گروه اسیر نفس نیستند؛ بلکه برای
امتثال امر خدا دست به دعا برمیدارند؛ زیرا دعای خلوت با حق است و در سایه دعا میتوانند با محجوب خود مناجات کنند.
امام خمینی در باب آداب دعا به آداب ظاهری و باطنی توجه کرده و بیش از هر چیز بر آداب و باطنی و حال معنوی تاکید ورزیده است و بر این عقیده است که
سالک با رعایت آداب باطنی و در سایه آن حال معنوی، از دعا و راز و نیازش بهره بیشتری میبرد. ایشان در این زمینه رعایت چند
امر را مهم میداند:
۱- دوری از اعتماد به خویشتن
۲- رعایت طهارت و توجه به سرّ
طهارت و وضو که با ناپاکیهای ظاهری نباید به درگاه خدا رفت
۳- حضور قلب در دعا؛ زیرا با
غفلت و نسیان قلب، هیچ فایدهای از ذکر و دعا نصیب بنده نمیشود و اینگونه اعمال در روح او تاثیری نخواهد داشت.
۴- دعاکننده با حال تضرع دعای خود را آغاز کند و با گفتن اسم جامع الله خود را از راهزن شیطانی مصون کند.
•
فرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۱۵۸، برگرفته از مقاله « استدعاء». •
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.