دستور الوزاره (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«دستور الوزاره» تالیف
محمود بن محمد بن حسین اصفهانی متوفی
قرن ششم یا هفتم قمری است.
وی این کتاب را به زبان
فارسی برای
عمید الدین ابو نصر اسعد ابرزی که وزیری دانشمند و مسلط به زبان عربی و
فارسی بوده، تهیه و تنظیم کرده است تا آن را در امر وزارت و مملکت داری، چراغ راه باشد. نویسنده مطالب کتاب را با حکایات اخلاقی و اندرزی و معمولا مربوط به زندگانی امرا، خلفا، وزیران و دستیاران مملکتی همراه کرده، تا از حکایات خوش فرجام به نیکی تحریص شوند و از
قصص بد سر انجام
عبرت گیرند و تنبه یابند.
کتاب با پیشگفتاری از رضا انزابی نژاد آغاز شده است. بعد از آن مقدمه‌ای از مولف و در ادامه اصل کتاب در ۱۰ باب تنظیم شده است.
این اثر همانند بسیاری از نمونه‌ها و نظایر خود، عمدتا جنبه اخلاقی و تهذیبی دارد و برای تلطیف
خلق و خوی امیر و وزیر و درباریان به ذکر احوال
پیامبر اسلام و اصحاب و یاران و
حسنین پرداخته و نیز از نوادر حکایات خلفا استشهاد می‌کند و از این جهت کتاب بیش از آنچه به سنخ کتابهای تاریخی نزدیک شود به طراز کتب اخلاقی و پندنامه‌ها مطرز می‌گردد.
استشهاد فراوان از آیات
قرآن و اخبار و احادیث
پیامبر و
صحابه ، و اشعار
فارسی به ویژه نظامی و عربی مخصوصا جاحظ، متنبی،
ابو نواس ، نشان از آگاهی مؤلف به علوم دینی و ادبی و تاریخی حکایت دارد و از این حیث، مانند بسیاری کتب از این دست نظیر
تحفه الملوک ، آثا
ر الوزراء عقیلی ،
جوامع الحکایات ، سیاست نامه است.
آخر باب دهم کتاب ناتمام مانده است و بدون اشاره به نام کاتب و تاریخ کتابت با این جمله: «شریف و وضیع...» تمام می‌شود.
به وضوح و صراحت نمی‌توان تاریخ تالیف دستور الوزاره را تعیین کرد لیکن از روی
قراین و
امارات می‌توان تخمین زد که کتاب بین سالهای ۵۹۵ تا ۶۱۰ هجری تدوین یافته یا قسمتی از آن قبل از ۵۹۵ و ابوابی بعد از این تاریخ تدوین شده است در هر صورت تاریخ تدوین از ۶۱۰ فراتر نمی‌رود.
با توجه به این که مولف در خدمت
اتابک سعد زنگی بوده و بخشی از کتاب دستور الوزاره را به ذکر مناقب او و وزیرش
عمیدالدین اسعد ابزری اختصاص است و با در نظر گرفتن این که
کرمان در
سال ۵۹۹ ق ضمیمه
فارس و جز قلمرو حکومت
اتابکان فارس شده است چنین استنباط می‌شود که تدوین کتاب مقارن با این تاریخ باشد.
مطالب ابواب کتاب به اختصار عبارت است از:
۱- سبب تالیف کتاب و شیوه رتبه و ذکر حال مصنف
۲- ذکر کمال فضل و فضایل ملک الوزراء و شمایل و لطایف خصایل وی.
۳- درباره
فقیر و محتاج بودن پادشاه جهانگشا به وزیر صاحب رای خود.
۴- در ذکر بزرگان از وزراست که در
عقل کامل و در
عدل شامل و صاحب
اخلاق و
کرامت بوده‌اند.
۵- در فضل خلفا و اقبال ایشان بر اختیار وزرای با فضیلت و همچنین درباره اخبار و اشعارشان است.
۶- در ذکر فضایل ملوک و اخبار و اشعار ایشان که در متن روزگار جاوید و همیشگی باقی مانده‌اند.
۷- در بیداری وزیر در خدمت شاه، و مراعات اوقاتش در حال سخط و رضاست.
۸- درباره
هدیه دادن و آنچه که شایسته پادشاه است.
۹- در این است که فضایل را بایست نشر داد و رذائل را محصور کرد.
۱۰- در اوصاف حمیده است که وزرای گذشته به طریق آن به خدمت ملوک رسیده‌اند.
متن کتاب بسیار ادبی است و از اصطلاحات و لغات مشکلی استفاده شده است که می‌توان گفت فهم مطالب آن برای خوانندگان بدون آشنایی با امثال این کتاب، بسیار دشوار خواهد بود.
نیمی از کتاب را تعلیقات ابواب کتاب دربر گرفته است. در این تعلیقات که به تعداد ابواب کتاب است به شرح و توضیح مختصر درباره آیات و اسامی و اصطلاحات هر باب پرداخته شده است.
فهارس لغات و ترکیبات، اشخاص و اقوام، جایها، دیگر نامها، آیات
قرآن ، احادیث و امثال، ابیات عربی، در انتهای آن آمده عبارت است.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
