دریاچه بندامیر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
چند دریاچه طبیعی در
افغانستان در نود کیلومتری مغرب بامیان، با َ۱۲ ْ۳۰ عرض شمالی و َ۳۰ ْ۶۶ طول شرقی می‌باشد.
این دریاچه‌ها در بستری از سنگ آهک و گل رس کرتاسه‌ای در ارتفاع ۹۰۰، ۲ متر از سطح دریا در مسیر رودهای کوچکی واقع‌اند که از مشرق (سرچشمه‌های بلخاب) سرازیر می‌شوند. مسیر این رودها پس از عبور از دره ها، در چند نقطه، به طور طبیعی با سنگ‌های
تراورتن سد می‌شود. مجموع مساحت این دریاچه‌ها ۹۸۵، ۵ کیلومتر مربع است. از مشرق به مغرب، هشت واحد دریاچه‌ای با درجات مختلفی از رسوب، از بستر دریاچه‌ای خشک و آبگیرهای بسیار کم عمق تا دریاچه های بزرگی به عمق ده‌ها متر یافت می‌شود.
سدهای طبیعی در آن‌جا که بستر رودخانه‌ها یکباره عمیق شده‌اند پدید آمده و آن‌جا که جریان آب خروشان است، تراورتن رسوب کرده است. سازواره‌های گیاهی (انواع
سیانوفیت ،
کلروفیت ،
خزه ،
جلبک و غیره) در ته نشین شدن ترکیبات کلسیمِ حل شده در
آب نقش عمده‌ای دارند. در اینجا هیچ اثری از فعالیت‌های گرمابی دیده نشده است. تراورتن بندامیر با این تعریف سازگار است : «ته نشست برّیِ دریاچه‌ایِ چندین عنصر مرکب که بیش از فرایندهای صرفِ شیمیایی، فعالیت زیستی سازواره‌های گیاهی آن را پدید آورده است» . تشکیل ذخایر تراورتن در مراحل بین دوران‌های یخبندان شروع شده است (قرائن موجود، بر دو مرحله از یخبندان دوران چهارم دلالت می‌کند) و تا دوره بعد از یخبندان کنونی ادامه دارد. در این مراحل، مجاری خروج آب، آبراه‌هایی با شیب تند در سدها حفر کرده اند.
شکوه سدهای طبیعی باعث شده است که منشأ آن‌ها به
معجزه نسبت داده شود؛ بنای آن‌ها را به
علی بن ابی طالب علیه السّلام منسوب کرده اند. نام این سدهای پی درپی و دریاچه‌هایی که به وجود آورده‌اند چنین نامیده می‌شوند: «
بند ذوالفقار» (نام
شمشیر حضرت علی علیه السّلام)، «
بند پودِنَه» (پونه)، «
بند پنیر»، «
بند خَیْبَت» (سِحْر) (یا هیبت
)، «
بند قنبر » (غلام خاص علی علیه السّلام) و «بندغلامان». این نامگذاری‌ها مولود وقایعی افسانه‌ای است که در دو روایت مشابه و نزدیک به یکدیگر به ما رسیده است (یکی روایت لیچ به نقلِ برنز، دیگری روایت فوشه همچنین آکن و کهزاد). همانطور که برنار اشاره کرده، بعید نیست که فتوحات علی علیه السّلام مفهوم جغرافیایی وسیعتری داشته و بایستی آن‌ها را اسطوره‌ای سبب شناختی در زمینه استفاده از رودهای هندوکش در امر آبیاری تلقی کرد. در همین قرن (در۱۳۳۲/۱۹۱۴ به زعم آکن و کهزاد و در ۱۳۲۴/ ۱۹۰۶ به زعم کاسپانی و کاگناچی) زیارتگاه کوچکی به یاد علی علیه‌السلام در اینجا ساخته شده است. مردمان طوایف هزاره این منطقه در دریاچه‌ها ماهی صید می‌کنند و از آبشار رودخانه‌ها برای گرداندن آسیاب‌های خود استفاده می‌کنند. پس از ساختمان جاده مسافرتی از بامیان و بنای یک مهمانسرا، منظره فوق العاده این دریاچه‌های فیروزه‌ای رنگ در زمینه تقریباً تمام سفید کوهستان‌های برهنه، کم کم جهانگردان را به خود جلب کرده است.
(۱) وصفهای کلی : (آریانا دائرة المعارف، کابل ۱۳۲۸ـ ۱۳۴۸ ش).
(۲) H Caillemer, Islam blanc sur le toit du monde, Paris ۱۹۶۹, ۱۶۸-۱۶۹;.
(۳) E Caspani and E Cagnacci, Afghanistan, Crocevia dell' Asia, Milan ۱۹۵۱, ۲۳۳-۲۳۴;.
(۴) R Dollot, L'Afghanistan, Paris ۱۹۳۷, ۱۳۰-۱۳۲;.
(۵) W R Hay, "Band-i- Amir", Geographical Journal, ۸۷ (۱۹۳۶) , ۳۴۸-۳۵۰.
جغرافیای طبیعی :
(۶) U Jux and E K Kempf, "Stauseen durch Travertinabsatz im zentralafghanischen Hochgebirge", Zeitschrift fدr Geomorphologie, NS, supp ۱۲ (۱۹۷۱) , ۱۰۷-۱۳۷;.
(۷) J Lang and G Lucas, "Contribution ب l'إtude de biohermes continentaux: Barrages des lacs de Band-e-Amir (Afghanistan central) ", Bulletin de la Sociإtإ gإologique de France (۱۹۷۰) , ۸۳۴-۸۴۲ (۲ figs, ۲ plates) ;.
A F de Lapparent, "Les dإpآts de travertin des montagnes afghanes ب l'ouest de Kaboul", Revue de gإographie physique et de gإologie dynamique (۱۹۶۶) , ۳۵۱-۳۵۷
افسانه، اشکال و تفسیر آن :
(۸) P Bernard, "Aف Khanoum ـ la barbare ف ", in P Bernard and H P Francfort, ـtudes de gإographie historique sur la plaine d'Aف Khanoum (Afghanistan) , Pari۱۹۷۸, ۱۷-۲۵;.
(۹) A Burnes, Cabool , London ۱۸۴۲, ۲۳۲-۲۳۳;.
(۱۰) Dollot, ibid;.
(۱۱) A Foucher, La vieille route de l'Inde, de Bactres ب Taxila, MDAFA , ۱, Paris ۱۹۴۲, I, ۱۳۰-۱۳۲;.
(۱۲) R Hackin and A A Kohzad, Lإgendes et coutumes afghanes , Paris ۱۹۵۳, ۱۱-۱۵;.
(۱۳) Hay, ibid.
عکس‌های دریاچه‌ها:
(۱۴) Caillemer, ibid, ۲۰۶;.
(۱۵) Caspani and Cagnacci, ibid, ۲۲۴;.
(۱۶) A and M Delapraz, Afghanistan , Neuenburg ۱۹۶۴, ۳۱ (in color) ;.
(۱۷) L Fischer, Afghanistan , eine geographisch- mediziniche Landeskunde, Berlin ۱۹۶۸, ۱۵۴;.
(۱۸) Hay, ibid, ۳۴۹;.
(۱۹) Jux and Kempf, ibid, ۱۲۶-۱۳۰;.
(۲۰) R Klass, Land of the high flags , New York ۱۹۶۴, photo XV;.
(۲۱) M Klimburg, Afghanistan , Vienna ۱۹۶۶, ۲۷۲;.
(۲۲) R Michaud, Afghanistan , Paris ۱۹۷۰, folders ۴ and ۸ (the latter exceptional, being of winter scenes;.
(۲۳) in color).
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بندامیر»، شماره۱۸۴۰.
