دَرَج (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دَرَج (به فتح دال و راء) از
واژگان نهج البلاغه به معنای راه رفتن، مردن و پيچيدن و چيزى را روى چيزى گذاشتن می‌باشد.
از مشتقات آن در
نهج البلاغه مانند:
دُروج (به ضم دال و راء) به همان معنای پیشین.
اِدْراج (به کسر همزه و سکون دال) به معنای داخل کردن.
و اِسْتِدْرَاج (به کسر همزه و سکون سین و کسر تاء و سکون دال) به معنای کم کم گرفتن است.
امام علی (علیه‌السّلام) درباره فریب
شیطان و نیز
آدم مرده از این واژه استفاده کرده است.
از اين ماده هجده مورد در «نهج‌البلاغه» آمده است.
دَرَج و دروج به معنای راه رفتن و مردن است:
«
دَرَجَ دُرُوجاً: مشى و درج القومُ: ماتوا.»
درج همچنین به معنای پيچيدن و چيزى را روى چيزى گذاشتن می‌باشد. ادراج به معنای داخل كردن است:
«
ادْرَجَ الشيءَ في الشيءِ: ادخلهُ فيه.»
استدراج نیز به معنای كم كم گرفتن است.
«
اسْتَدْرَجَهُ الله: اخذهُ قليلاً قليلاً» و آن اين است كه خدا نعمت دهد و انسان متنبه نباشد تا به تدريج گرفتار شود.
برخی از مواردی که در «نهج‌البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:
امام (علیه‌السّلام) درباره فريب
شیطان فرموده:
«فَباضَ وَ فَرَّخَ في صُدورِهِمْ وَ دَبَّ وَ دَرَجَ في حُجورِهِمْ.» يعنى «در سينه‌های‌شان تخم گذاشته و
جوجه در آورده و در آغوششان
حرکت كرده و راه رفته است يعنى مانند
تربیت شدن بچه در آغوش
مادر، شيطان در آغوش آن‌ها تربيت شده است.»
درباره آدم مرده فرموده:
«ثُمَّ أُدْرِجَ في أَكْفانِهِ مُبْلِساً وَ جُذِبَ مُنْقاداً.» «بعد در
حال یأس از زنده شدن به كفن‌هاى خود داخل گرديد و با
عدم مقاومت به
قبر كشيده شد.»
هم چنین آن حضرت فرموده:
«كَمْ مِنْ مُسْتَدْرَج بِالاِْحْسانِ إِلَيْهِ وَ مَغْرور بِالسَّتْرِ عَلَيْهِ.» «اى بسا كسی كه با
احسان به تدريج گرفته مى‌شود و اى بسا كسی كه به
عیب پوشى
خدا مغرور است.»
از اين ماده هجده مورد در «نهج البلاغه» آمده است.
•
قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «درج»، ج۱، ص۳۸۰.
