خیار رویت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خيار رؤيت
اختیار فسخ معامله به
سبب رویت
کالا است .
خيار رؤيت ،
ثبوت حقّ خیار به
سبب رؤيت
کالا بر خلاف آنچه توصيف شده است.
خيار رؤيت عبارت است از
ثبوت حقّ خيار براى
فروشنده يا
خریدار و تسلّط هر يك بر
فسخ عقد در صورتى كه
کالا هنگام
عقد با بيان نوع و اوصاف آن- و نه
مشاهده-
معامله شود؛ ليكن هنگام تحويل و پس از رؤيت آن، خلاف آنچه وصف شده، از كار درآيد.
امام خمینی در
تحریرالوسیله می‌نویسد: «خیار رؤیت در موردی است که چیزی را که ندیده به
توصیف بخرد سپس آن را بر خلاف آنچه که توصیف شده بیابد؛ به این معنی که ناقص‌تر از آنچه که وصف شده بود باشد. و همچنین در جایی است که آن را بر خلاف آنچه سابقاً دیده بیابد، پس برای او
خیار فسخ
ثابت است. و در جایی که چیزی را با توصیف شخص دیگری بفروشد سپس آن را بیش از آن تعریف بیابد یا بیش از آنچه که سابقاً آن را دیده بیابد یا
ثمن را بر خلاف تعریفی که شده بود یعنی ناقص‌تر از آن بیابد، که (فروشنده) در این موارد خیار فسخ دارد.»
از آن در باب
تجارت سخن گفته‌اند.
مورد این خیار، بیع
عین مشخصی است که در وقت خریدوفروش، غایب بوده است. و در صحت این معامله، یا دیدن سابق شرط است - درصورتی‌که به بقای آن صفات اطمینان باشد، وگرنه مورد اشکال است - و یا تعریف کردن آن به‌طوری‌که
عرفاً جهل را از آن بر طرف کند؛ به اینکه از توصیف او اطمینانی که موجب رفع
جهالت است - با ذکر جنس و نوع و صفات آن که با اختلاف آن‌ها، قیمت‌ها و رغبت‌های مردم مختلف می‌شود - حاصل گردد.
به دیگر بیان جريان خيار رؤيت در
بیع محدود به
بیع شخصى (
فروش کالا ى مشخص) است؛ خواه هنگام
عقد،
کالا موجود باشد، ليكن
مشاهده نگردد يا موجود نباشد و خواه
معامله بر اساس
مشاهدۀ قبلى باشد و يا بدون آن و تنها با بيان نوع و ويژگيهاى آن، به گونه‌اى كه برطرف كنندۀ جهالت باشد؛ چون
معامله بدون ذكر نوع و بيان اوصافِ برطرف كنندۀ جهالت،
باطل است.
خيار رؤيت گاه براى
خریدار است، گاه براى
فروشنده و زمانى براى هردو.
اوّل، جايى است كه كالا فاقد تمامى يا بعض اوصاف ذكر شده باشد. دوم، موردى كه كالا از ويژگيهاى بيشتر و برترى نسبت به آنچه توصيف شده برخوردار باشد و سوم، زمانى كه هيچ يك،
کالا را نديده باشد و كالا از جهتى پايين‌تر از اوصاف بيان شده و از جهتى برتر از آن اوصاف باشد.
به نظر امام خمینی «این خیار بنابر مشهور فقها، هنگام دیدن، فوریت دارد، ولی در آن اشکال است.»
آيا خيار رؤيت
فوری است يا با
تراخی هم
ثابت است؟ قول اوّل،
اشهر، بلكه منسوب به ظاهر كلمات
فقها است.
خيار رؤيت علاوه بر
بیع در هر
عقد لازم ديگرى كه
موضوع آن عين شخصى وصف شده باشد- مانند
صلح و
اجاره- جارى مى‌گردد.
دراین‌رابطه در تحریرالوسیله آمده است: «خیار در اینجا بین رد کردن و به طور
مجانی نگه‌داشتن است و صاحب خیار
حق نگه‌داشتن با گرفتن
ارش را ندارد. چنان که خیار او با دادن ارش و یا تبدیل آن عین به عین دیگر، ساقط نمی‌شود. البته اگر وصفی را که فاقد است در صحیح بودن (جنس) دخیل باشد، گرفتن ارش به‌خاطر
عیب، موجّه است، نه از جهت
تخلف وصف.»
بنابر قول مشهور، گسترۀ اختيار در خيار رؤيت يكى از دو امر است:
فسخ معامله يا
امضا ى آن،
مجانی و بدون گرفتن
ارش ، مگر آنكه وصف
مفقود، دخيل در
صحت کالا باشد و بدون آن،
کالا معیوب به شمار رود، كه در اين صورت
ثبوت ارش از ناحيۀ
ثبوت خيار
عیب است نه خيار رؤيت.
به بیان تحریرالوسیله «این خیار با
شرط سقوط آن در ضمن عقد ساقط می‌شود درصورتی‌که با این شرط اطمینانی که رافع
جهالت است از میان نرود وگرنه شرط باطل است و عقد را باطل می‌کند. و با ساقط کردن آن بعد از
رؤیت و با
تصرف کردن در عین بعد از رؤیت - تصرفی که کشف از رضایت او به بیع کند - و با مبادرت نکردن به فسخ معامله؛ بنابراین که فوریت داشته باشد، ساقط می‌شود.»
و به بیان دیگر
اسباب سقوط:
۱.
اسقاط خیار رؤيت پس از رؤيت.
در
صحت اسقاط خيار پس از
عقد و قبل از رؤيت اختلاف است.
۲. تصرف در
کالا پس از رؤيت آن.
در
سقوط خيار با تصرف قبل از رؤيت اختلاف است.
۳. مبادرت نكردن به
فسخ عقد پس از رؤيت، بنابر قول به
فوریت داشتن خيار رؤيت.
۴.
شرط سقوط خیار در
عقد بنابر قول برخى.
برخى ديگر، اين
شرط را
فاسد و موجب
بطلان عقد و گروه سوم، تنها
شرط را
فاسد دانسته‌اند.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام ج۳، ص ۵۴۶ •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
