خوشنامی (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در این مقاله به بررسی آیاتی چند از
قرآن کریم که به بحث خوشنامی و آثار نیک و اخلاق خوب از پیامبران الهی بر جای مانده است، می‌پردازیم.
وجعلنا ذریته هم الباقین• وترکنا علیه فی الاخرین• سلـم علی نوح فی العــلمین• انا کذلک نجزی المحسنین.
«و فرزندانش را بازماندگان (روی
زمین) قرار دادیم. و نام نیک او را در میان امت‌های بعد باقی گذاردیم.
سلام باد بر
نوح در میان جهانیان. ما اینگونه نیکوکاران را
پاداش می‌دهیم».
سلام و درود باد بر نوح در میان جهانیان (سلام علی نوح فی العالمین). چه افتخاری از این برتر و بالاتر که خداوند بر او سلام می‌فرستد، سلامی که در میان جهان و جهانیان باقی می‌ماند، و تا دامنه
قیامت گسترده می‌شود، سلام خدا تواءم با ثناء جمیل و ذکر
خیر بندگانش. جالب اینکه کمتر سلامی در
قرآن به این گستردگی و وسعت درباره کسی دیده می‌شود، بخصوص اینکه العالمین (به مقتضای اینکه جمع است و توا م با الف و لام) آنچنان معنی وسیعی دارد که نه تنها همه انسان‌ها، بلکه عوالم فرشتگان و
ملکوتیان را نیز ممکن است در بر گیرد. و برای آنکه این برنامه برای دیگران الهام‌بخش گردد می‌افزاید: ما اینگونه نیکوکاران را
جزا و
پاداش می‌دهیم! (انا کذلک نجزی المحسنین).
وترکنا علیه فی الاخرین• سلـم علی ابرهیم• کذلک نجزی المحسنین.
«و نام نیک او را در امت‌های بعد باقی گذاردیم. سلام بر
ابراهیم باد! اینگونه نیکوکاران را پاداش می‌دهیم».
در اینکه این قوچ بزرگ چگونه به ابراهیم علیه‌السّلام داده شد بسیاری معتقدند
جبرئیل آورد، بعضی نیز گفته‌اند از دامنه کوه‌های
منی سرازیر شد، هر چه بود به فرمان خدا و به
اراده او بود. نه تنها خداوند
پیروزی ابراهیم را در این
امتحان بزرگ در آن روز ستود، بلکه خاطره آن را جاویدان ساخت، چنانکه در
آیه بعد می‌گوید: ما نام نیک ابراهیم را در امت‌های بعد باقی و برقرار ساختیم (و ترکنا علیه فی الاخرین).
او اسوه‌ای شد برای همه آیندگان، و قدوه‌ای برای تمام پاکبازان و عاشقان دلداده کوی دوست، و برنامه او را به صورت
سنت حج در اعصار و قرون آینده تا پایان جهان جاودان نمودیم او پدر پیامبران بزرگ، او پدر امت
اسلام و
پیامبر اسلام بود. سلام بر ابراهیم (آن بنده مخلص و پاکباز باد) (سلام علی ابراهیم). آری، ما اینگونه نیکوکاران را پاداش می‌دهیم (کذلک نجزی المحسنین). پاداشی به عظمت دنیا، پاداشی جاودان در سراسر زمان، پاداشی درخور سلام و درود خداوند بزرگ!
واذکر فی الکتـب ابرهیم انه کان صدیقا نبیا• فلما اعتزلهم وما یعبدون من دون الله وهبنا له اسحـق ویعقوب وکلا جعلنا نبیا• ووهبنا لهم من رحمتنا وجعلنا لهم لسان صدق علیا.
«در این
کتاب از
ابراهیم یاد کن که او بسیار راستگو و
پیامبر خدا بود. هنگامی که از آنها و از آنچه غیر خدا می‌پرستیدند کناره‌گیری کرد ما
اسحاق و
یعقوب را به او بخشیدیم، و هر یک را
پیامبر بزرگی قرار دادیم. و از
رحمت خود به آنها ارزانی داشتیم و برای آنها نام نیک و مقام مقبول و برجسته (در میان همه امت‌ها) قرار دادیم».
(لسان) در اینگونه موارد به معنی یادی است که از انسان در میان مردم می‌شود و هنگامی که آنرا اضافه (صدق) کنیم و لسان الصدق بگوئیم معنی یاد
خیر و نام نیک و خاطره خوب در میان مردم است، و هنگامی که با کلمه (علیا) که به معنی عالی و برجسته است ضمیمه شود مفهومش این خواهد بود که خاطره بسیار خوب از کسی در میان مردم بماند.
ناگفته پیدا است ابراهیم نمی‌خواهد با این تقاضا، خواهش دل خویش را برآورد، بلکه هدفش این است که دشمنان نتوانند تاریخ زندگی او را که فوق‌العاده انسان‌ساز بود به بوته فراموشی بی‌فکنند، و او را که می‌تواند الگوئی برای مردم جهان باشد برای همیشه از خاطره‌ها محو کنند.
در روایتی از
امیرمؤمنان علی علیه‌السّلام می‌خوانیم: لسان الصدق للمرء یجعله الله فی الناس خیر من المال یاکله و یورثه: (خاطره خوب و نام نیکی که خداوند برای کسی در میان مردم قرار دهد از
ثروت فراوانی که هم خودش بهره می‌گیرد و هم به
ارث می‌گذارد بهتر و برتر است).
و ان الیاس لمن المرسلین• وترکنا علیه فی الاخرین• انا کذلک نجزی المحسنین.
«و
الیاس از رسولان ما بود. ما نام نیک او (الیاس) را در میان امت‌های بعد برقرار ساختیم. ما اینگونه نیکوکاران را
پاداش می‌دهیم».
در
تفسیر قمی در ذیل
آیه (اتدعون بعلا) آمده که قوم الیاس علیه‌السّلام بتی داشتند که آن را بعل می‌نامیدند. و در کتاب معانی به سند خود از قادح از
امام صادق علیه‌السّلام از پدرش از پدران بزرگوارش از
علی علیه‌السّلام
روایت کرده که درباره آیه (سلام علی آل یس) فرمود: (یس) رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم است. و آل یس ما هستیم.
مؤ لف: و از کتاب عیون از
امام رضا علیه‌السّلام نظیر این
حدیث روایت شده. و البته این دو روایت بر این مبنی صحیح است که ما آیه را به صورت آل یس بخوانیم، همچنان که در قراءت نافع و ابن عامر و یعقوب و زید این طور قراءت شده.
ولقد مننا علی موسی وهـرون• و ترکنا علیهما فی الاخرین• انا کذلک نجزی المحسنین.
«ما به
موسی و
هارون،
نعمت بخشیدیم. و ذکر خیر آنها را در اقوام بعد باقی گذاردیم. ما اینگونه نیکوکاران را
پاداش می‌دهیم».
منت، چنانکه قبلا هم گفته‌ایم، در اصل از من بر معنی سنگی است که با آن وزن می‌شود، سپس به نعمت‌های بزرگ و سنگین
اطلاق شده است که اگر جنبه عملی داشته زیبا و پسندیده است، و اگر با لفظ و سخن باشد زشت و بدنما است، گر چه منت در استعمالات روزمره بیشتر به معنی دوم گفته می‌شود، و همین موضوع سبب تداعی نامطلوبی به هنگام مطالعه آیاتی همچون آیات مورد بحث می‌شود، ولی باید توجه داشت منت در لغت و استعمالات قرآن معنی گسترده‌ای دارد که مفهوم اول (بخشیدن نعمت‌های سنگین) را نیز شامل می‌شود.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «خوشنامی».
