خوردن مال یتیم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خوردن مال یتیم از گناهانی است که
خداوند وعده
آتش بر آن داده بلکه تصریح به کبیره‌بودن کرده است.
قال الله تعالی: «الم یَجِدکَ یتیماً فاوی و وجدکَ ظالاً فَهَدی و وجدکَ عائلاً فاغنی فاما الیتیمَ فلا تَقهَر و اما السائل فلا تَنهَر و اما بِنعمهِ ربک فحدث؛
آیا او تو را یتیمی نیافت و پناه داد؟ و تو را گمشده یافت و
هدایت کرد؟ و تو را
فقیر یافت و بی‌نیاز نمود؟ حال که چنین است
یتیم را
تحقیر مکن، و سؤال‌کننده را از خود مران و نعمت‌های پروردگارت را بازگو کن.»
مکرر اتفاق می‌افتد که پدران و مادران در جریان
جنگ یا به صورت عادی از
دنیا می‌روند و کودکان خردسالی از آنان باقی می‌ماند که باید در اجتماع نگهداری و تربیت‌شوند و با پرورش صحیح عضو مفیدی برای جامعه فردا باشند در قوانین کشورهای
جهان برای این قبیل از کودکان مقرراتی وضع شده و موسسات مخصوصی از آنان نگهداری می‌کنند،
اسلام نیز در تعالیم قانونی و اخلاقی خود درباره یتیمان دستورهای دامنه‌داری برای پیروان خود دارد که آنان را در انجام وظائف لازم راهنمایی فرموده است.
اگر کودک یتیم از ارث پدر یا مادر مالی دارد، شخصی که به عنوان سرپرست از طرف مقام صلاحیت‌دار
حکومت اسلامی تعیین شده است، مصارف لباس و مسکن و مخارج زندگی او را از
مال خود کودک می‌پردازد و اگر کودک فقیر و بی‌بضاعت باشد، خزانه‌دار دولت اسلام موظف است مصارف او را تقبل نماید و طبق قانون مالی اسلام، زندگی یتیمان از در آمدهای مختلف، قابل تامین است؛ ولی مطلب قابل ملاحظه این است که سعادت یتیمان را تنها در تامین زندگی مادی و تهیه غذا و لباس و مسکن نمی‌داند.
یتیم یک
انسان است و باید تمام جهات معنوی و ویژگی‌های فردی او احیا شود. یتیم باید از نوازش‌ها و محبت‌ها، از تادیب‌ها، تشویق‌ها و تربیت‌هایی که یک کودک در دامن
پدر و
مادر از آن بهره‌مند است، برخوردار باشد. یتیم مانند یک بره نیست که صبح با گله، به چراگاه برود و شب برگردد او یک انسان است و علاوه بر مراقبت‌های جسمی و تغذیه بدنی به ارضای تمایلات روحی و تغذیه روانی نیز احتیاج دارد.
روایات ما اصرار دارند که کودکان یتیم در محیط خانواده‌ها و در کنار کودکان همان خانواده‌ها،
تربیت شوند. اسلام علاقه دارد که مردان و زنان به جای والدین کودکان یتیم، از آنان مراقبت و نگهداری نمایند. و آنان را مانند فرزندان خویش، مورد
محبت و عطوفت مخصوص به خود قرار دهند. حکومت اسلامی، در عصر
رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از نظر بنیه مالی آنقدر قادر و توانا بود که در هر شهری موسسه‌ای را به صورت کودکستان ایجاد نماید و از خزانه دولت اسلامی مصارف آنها را بپردازد و یتیمان هر شهری را در آنجا جمع کنند، و از آنها نگهداری نماید.
ولی پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) این کار را نکرد زیرا این موسسات برای پرورش کامل جسمانی و روانی کودک نارسا بودند و هستند و تنها محیط خانواده و عواطف مخصوص موجود در آن است که می‌تواند روان طفل را به طور جامع و کامل پرورش دهد؛ لذا به مردم، و به پدران و به مادران و به اولیای خانواده‌ها با منطق مذهبی و ایمانی پیوسته سفارش می‌کرد که از یتیمان نگهداری کنید. آنان را به خانه‌های خود ببرید و در کنار سفره خانواده خود بنشانید، و مثل فرزندان خویش تربیت کنید؛ در
ادب آنان بکوشید، و با
مهربانی و نوازش، پرورش‌شان نمایید.
ساختن دارالایتام و تهیه لباس و غذای یتیمان برهنه و گرسنه، بدون تردید، از عبادات بزرگ اسلامی است، ولی نوازش یتیم، مهربانی و عطوفت نسبت به او و تربیت و تادیبش خود عبادت جداگانه‌ای است و در پیشگاه
خداوند،
پاداش مخصوص به خود را دارد. و لذا پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در قلب و خانه هر مسلمانی یک دارالایتام برای یتیمان بنا نمود.
نبی مکرم اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید: «خیرُ بیوتِکُم بیتُ فیهِ یتیمٌ یُحسَنُ الیهِ و شَرُّ بُیوتِکُم بیت یُساءُ الیهِ؛
بهترین خانه‌های شما، خانه‌ای است که در آن یتیمی مورد
احسان و عطوفت باشد، و بدترین خانه‌ها خانه‌ای است که در آن به یتیمی بدرفتاری و
ستم شود.» و یا در جای دیگر می‌فرماید: «مَن عالَ یتیماً حتی یَستغنَی اَوجَبَ اللهُ له بذلکَ الجنهَ؛
کسی که یتیمی را در خانه خود نگاه دارد و از هر جهت در پرورش او بکوشد، تا دوران کودکیش سپری می‌گردد و از سرپرستی بی نیاز شود، خداوند
بهشت را بر او
واجب می‌کند.»
رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید: «مَن کَفَّلَ یتیماً من المسلمینَ فَاَدخلهُ الی طعامِهِ و شرابِهِ ادخلَهُ اللهُ الجنهَ الا ان یعملَ
ذنباً لا یُغفرُ؛
کسی که سرپرستی یتیمی را به عهده گیرد و او را به خانه خود ببرد و در خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها شریک خود نماید البته پاداش او بهشت است، مگر آنکه، گناه غیر قابل بخششی مرتکب شده باشد.»
«عن النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) انَّهُ قال مَن مَسَحَ راسَ یتیمٍ کانت لَهُ بِکُلِ شعرهٍ مَرّت علیها یَدُهُ حسناتٌ؛
کسی که دست نوازش و محبت بر سر یتیمی بکشد، به عدد هر موئی که از زیر دستش گذشته، خداوند پاداش چندین
حسنه به او عنایت می‌فرماید.»
قال علی (علیه‌السّلام): «ادِّبِ الیتیمَ ممّا تؤدّبُ منهُ ولدک و اضربهُ مما تَضرِبُ منه ولدکَ؛
امام علی (علیه‌السّلام) فرمود: «یتیم را آنطور تربیت کن که
فرزند خویش را تربیت می‌کنی، و در مقام مجازات او را با همان چیزی بزن که فرزند خود را می‌زنی، یعنی اگر با چوب قلم یا مداد پشت دست فرزند خود می‌زنی یتیم را نیز با همان مداد بزن نه آنکه او را باچوب ضخیم و شلاق‌هایی که به دست جلادان حکومت‌های جور است او را مجازات کنی.»
رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) و
حضرت کاظم،
امام رضا و
امام جواد (علیهم‌السّلام) خوردن مال یتیم را از
گناهان کبیره شمرده‌اند و از گناهانی است که خداوند وعده
آتش بر آن داده بلکه تصریح به کبیره‌بودن آن فرموده: «انَّ الذینَ یاکلونَ اموالَ الیتامی ظلماً انّما یاکلونَ فی بطونهِم ناراً و سَیصلونَ سَعیراً؛
کسانی که اموال یتیمان را به ناحق تصرف می‌کنند در حقیقت آتش خورده‌اند و به زودی به آتش سوزانی می‌سوزند.»
نظیر این تعبیر در سراسر
قرآن مجید، تنها در یک مورد دیگر دیده می‌شود و آن درباره کسانی است که با
کتمان حقایق و
تحریف آیات الهی، منافعی به دست می‌آورند درباره آنها می‌فرماید: «ما یاکلونَ فی بطونهِم الاّ النّار؛
علاوه بر این که آنها در همین جهان در واقع آتش می‌خورند، بزودی در جهان دیگر داخل در آتش بر افروخته‌ای می‌شوند که آنها را به شدت می‌سوزاند.»
از این
آیه استفاده می‌شود که اعمال ما علاوه بر چهره ظاهری خود، یک چهره واقعی نیز دارد که در این جهان از نظر ما پنهان است، اما این چهرهای درونی، در جهان دیگر ظاهر می‌شوند و مسئله تجسم اعمال را تشکیل می‌دهند. قرآن در این آیه می‌گوید: «آنها که مال یتیم می‌خورند گرچه چهره ظاهری عمل‌شان بهره‌گیری از غذاهای لذیذ و رنگین است، اما چهره واقعی این غذا‌ها آتش سوزان است، و همین چهره است که در
قیامت آشکار می‌شود.» چهره واقعی همیشه تناسب خاصی با کیفیت ظاهری این عمل دارد، همانگونه که خوردن مال یتیم و
غصب حقوق او، قلب او را می‌سوزاند و روح او را آزار می‌دهد، چهره واقعی این عمل آتش سوزان است.
توجه به این موضوع (چهره‌های واقعی اعمال) برای کسانی که
ایمان به این حقایق دارند بهترین مانع از انجام کارهای خلاف است، آیا کسی پیدا می‌شود که با دست خود پاره‌های آتش را برداشته و در میان دهان بگذارد و ببلعد؟ همچنین افراد باایمان ممکن نیست مال یتیم را به ناحق بخورند و اگر می‌بینیم مردان خدا حتی فکر
معصیت را به خود راه نمی‌دادند یک دلیل آن همین بوده که آنها بر اثر قدرت علم و ایمان و پرورش‌های اخلاقی واقع اعمال را می‌دیدند و هرگز فکر انجام کار بد را نمی‌کردند.
یک کودک نادان و بی‌اطلاع ممکن است مجذوب جاذبه زیبای یک شعله آتش سوزان شود و دست در آن فرو برد، اما یک انسان فهمیده که سوزندگی آتش را بارها آزموده است کجا ممکن است حتی چنین خیالی بکند؟
احادیث و روایات در نکوهش تجاوز به اموال یتیمان بسیار زیاد و تکان‌دهنده است و حتی کمترین تعدی به اموال یتیمان مشمول این حکم معرفی شده.
در حدیثی از
امام باقر (علیه‌السّلام) یا امام صادق نقل شده که کسی سؤال کرد این مجازات آتش درباره چه مقدار از غصب مال یتیم است؟ فرمود در برابر دو درهم.
قال علیٌ (علیه‌السّلام): «ان آکِلَ مالِ الیتیمِ سَیُدرِکُهُ و بالُ ذلکَ فی عَقَبِهِ و یلحَقُهُ و بالُ ذلکَ فی الاخرهِ؛
خورنده مال یتیم به‌طور قطع زود است که وبال کارش در دنیا به اولادش برسد و خودش به سزایش در
آخرت می‌رسد.»
قال رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): «یُبعثُ اُناسٌ عَن قبورهم یومَ القیامهِ تاججُ افواههم ناراً.» فقیل: یا رسول الله! مَن هؤُلاءِ؟ قال (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) «الذین یاکلون اموال الیتامی ظلماً؛
پیامبر خدا فرموده: «روز قیامت جمعی محشور می‌شوند در حالی که شعله آتش از دهان آنها خارج می‌شود گفتند: یا رسول الله اینها چه کسانی هستند؟ فرمود: کسانی که از روی ستم مال یتیمان را می‌خورند.»
قال رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): «لَمّا اسری بی الَی السماءِ رایتُ قوماً یقذَفُ فی اجوافهِمُ النارُ و تُخرُجُ من ادبارهم فَقُلتُ مَن هؤُلاءِ یا جبرئیل فقال هؤلاء الذینَ یاکلونَ اموالَ الیتامی ظُلماً؛
در شب
معراج، جمعی را دیدم که شکم‌هایشان از آتش پر بود و از عقب ایشان بیرون می‌آمد، از
جبرئیل پرسیدم اینها چه کسانی هستند؟ گفت: خورندگان مال یتیم به ناحق.»
حضرت علی (علیه‌السّلام) به چشم درد سختی مبتلا شدند، رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به عیادت ایشان آمده فرمود: «یا علی چه شده است حضرت عرض کرد هیچ وقت به این شدت دردی عارض من نشده بود.» حضرت خبر وحشتناکی ذکر فرمود که امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) چشم درد را فراموش کرد: آن خبر این است: «یا علی! انَّ ملکَ الموتِ اذا نزلَ لِقبضِ رُوحِ الکافرِ نَزَلَ معهُ سفودٌ مِن نارِ فنزعَ روحَهُ به فتصیحُ جهنمُ، فاستوی علیٌ (علیه‌السّلام) جالساً فقال (علیه‌السّلام) یا رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اعِد عَلَیَّ حدیثکَ فقد انسانی وَجَعی ما قُلتَ، ثُمَّ قال علیه السلام: هَل یُصیبُ ذلکَ احداً من امتِکَ قالَ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نَعَم حاکِمٌ جائرٌ و آکلُ مالِ الیتیمِ ظُلماً و شاهِدُ زورٍ؛
به درستی که
عزرائیل وقتی که برای گرفتن جان کافری می‌آید، سیخ‌هایی از آتش همراه او است، پس با آنها جان او را می‌گیرد، پس
جهنم صیحه می‌زند، امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) راست شد نشست و عرض کرد: یا رسول الله حدیثی را که فرمودید تکرار فرمائید که درد چشم را فراموش کردم از
ترس این خبر! آیا از
امت شما هم کسی هست که به این کیفیت معذب شده و بمیرد؟ فرمود: آری، سه طایفه از مسلمانانند که این قسم جان می‌دهند، حاکم ظلم‌کننده، خورنده مال یتیم به ناحق، شهادت‌دهنده به
دروغ.»
پدر مرده را سایه بر سر فکن
غبارش بیفشان و خارش بکن
چه بینی یتیمی سرافکنده پیش
مده بوسه بر روی فرزند خویش
اگر سایه خود برفت از سرش
تو در سایه ی خویشتن پرورش
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «خوردن مال یتیم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱/۲۳.
