خمس - به ضم خاء (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خُمُس (به ضم خاء و میم) از
واژگان نهج البلاغه به معنای یک پنجم،
مالیاتی است که از هفت چیز دریافت می‌شود؛ و
خَمیس (به فتح خاء) به معنای لشکر بزرگ، به قولی آن از چهار هزار تا دوازده هزار است.
امام علی (علیه‌السّلام) از این ماده برای مخالفت با خمس در مصارف عمومی و... استفاده کرده است.
خُمُس یکبار و
خَمیس دوبار در
نهج البلاغه استعمال شده است.
خُمُس به معنای یک پنجم، مالیاتی است که از هفت چیز دریافت می‌شود.
خداوند فرموده:
(وَ اعْلَمُوا اَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ فَاَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ) (بدانيد هرگونه غنيمتى به دست آوريد، خمس آن براى
خدا و ...)
و آن فقط يكدفعه در «نهج» آمده است.
روایت شده
عمر بن الخطاب خواست زیورهای کعبه را در مصارف عمومی خرج کند، و از آن حضرت نظر خواهی کرد، حضرت ضمن مخالفت خویش فرمود:
«إِنَّ القُرْآنَ أُنْزِلَ عَلَى النَّبِيِّ (صلى‌الله‌عليه‌وآله‌و‌سلّم) وَالاَْمْوالُ أَرْبَعَةٌ:... وَالْخُمُسُ فَوَضَعَهُ اللهُ حَيْثُ وَضَعَهُ» (اين
قرآن بر
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌و‌سلّم) نازل شد در حالى كه چهار نوع مال وجود داشت: ... «خمس» كه آن را در مورد خود قرار داد.)
(شرح‌های حکمت:
)
خَمیس به معنای لشکر بزرگ، به قولی آن از چهار هزار تا دوازده هزار است.
این ماده دو بار در «نهج» دیده می‌شود:
«اللَّهُمَّ فَإِنْ رَدُّوا الْحَقَّ فَافْضُضْ جَماعَتَهُمْ... حَتَّى يُجَرَّ بِبِلادِهِمُ الْخَمِيسُ يَتْلُوهُ الْخَمِيسُ» (پروردگارا! اگر
حق را رد كردند، جماعتشان را هزيمت ده!... و تا اين كه لشكرى عظيم و به دنبالش لشكر عظيم ديگرى آنها را تا شهرهايشان تعقيب كند.)
(شرح‌های خطبه:
) که در «ج ر ر» گفته شد.
در
نهایة گوید: علت این تسمیه آن است که لشکر به پنج قسمت تقسیم می‌شود: مقدّمه، ساقه، میمنة، میسره، و قلب، به قولی علت آن تخمیس
غنائم در آن است.
خمس فقط یکدفعه
و خمیس دوبار در «نهج» آمده است.
•
قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «خمس»، ج۱، ص۳۶۴-۳۶۵.
