خفی علائی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«خفی علایی (خف علائی یا الخفیة العلائیة)»، به
زبان فارسی، دومین تالیف طبی
سید اسماعیل جرجانی است که به امر اتسز خوارزمشاه، پس از سال ۵۲۱ ق- سال جلوس اتسز بر تخت سلطنت- تالیف شده است.
ناگفته نماند که مشهور، خفی علایی را خلاصه‌ای از ذخیره می‌دانند. این مطلب را از مقدمه جرجانی نیز می‌توان استظهار کرد؛ بااین حال، این مطلب به تمام معنی کلمه صحیح نیست، بلکه در خفی علایی بسیاری از مباحث مطرح شده در «ذخیره» - همانند مباحث تشریح- به چشم نمی‌خورد.
این کتاب، دارای دو بخش است. بخش اول، مباحث نظری و بخش دوم، مباحث عملی را در بر می‌گیرد.
بخش اول، دارای دو مقاله است که مقاله اول آن، در ۱۶ باب و مقاله دوم در ۷ باب تدوین یافته است.
بخش دوم، دارای هفت مقاله است و مقاله دوم آن، مشتمل بر ۱۸ باب می‌باشد.
مقاله اول از بخش نخست، درباره تدبیر حفظ صحت است و در آن، مباحثی همچون تدبیر هوا، تدبیر فصل‌های سال، تدبیر شهر و
مسکن، تدبیر جامه پوشیدن، معرفت
غذا و تدبیر آن، تدبیر
آب، تدبیر شراب،
خواب و بیداری و... مطرح شده است.
مقاله دوم از بخش مزبور، درباره مقدمه معرفت
بیماری است و در آن، مباحثی مانند شناختن بیماری، تدبیر شناختن نضج، شناختن بحران، شناختن علت‌ها که به دیگر علت زائل شود، شناختن حال‌ها که در تن مردم پدید آید و نشان بیماری بود که خواهد بود و شناختن وقت
مرگ بررسی شده است.
مقاله اول از بخش دوم، در ذکر توصیه‌هایی به اطباء است.
مقاله دوم، در علاج بیماری‌ها از سر تا پاست، مانند بیماری‌های سر و دماغ، بیماری‌های چشم، بیماری‌های گوش، بیماری‌های بینی، بیماری‌های دهان و دندان و زبان و حلق و حنجره و...
مقاله سوم، درباره تب‌ها و حصبه و آبله است.
مقاله چهارم، درباره آماس‌ها، جراحت‌ها و ریش هاست.
مقاله پنجم، درباره علاج
شکستگی استخوان و کوفتگی و بیرون آمدن
استخوان هاست.
مقاله ششم، درباره زینت و آراستگی بدن است.
مقاله هفتم، درباره علاج مسمومیت هاست.
«خفی علایی»، نگاشته‌ای است مختصر که برای کسانی نوشته شده که حوصله و توان مراجعه به کتب مفصلی همچون «
ذخیره خوارزمشاهی» را ندارند؛ ازاین رو، خواننده نبایست توقع داشته باشد که مباحث علمی و پیچیده و نیز نقد و کنکاش در این اثر مطرح شده باشد.
البته از آنجا که مؤلف این اثر، طبیبی گران قدر است، آنچه در این مختصر نگاشته، قابل توجه و استفاده است؛ خصوصا مبحث معالجات آن، چرا که مؤلف در این قسمت، مهم‌ترین بیماری‌ها و از سوی دیگر سودمندترین روش درمان هر بیماری را ذکر می‌کند و از این جهت، برای کسانی که آشنایی چندانی با علم
پزشکی ندارند سودمند است.
این اثر، به همت دکتر
علی اکبر ولایتی و دکتر
محمود نجم آبادی و بر اساس چند نسخه خطی و چاپی، تصحیح و در سال ۱۳۶۹ ش، توسط انتشارات اطلاعات (
تهران)، در ۲۶۲ صفحه، چاپ و منتشر شده است.
مصححین این اثر، علاوه بر نگارش مقدمه‌ای در باره زندگی و آثار جرجانی، توضیحات عالمانه‌ای را در آخر هر باب آورده‌اند که بر غنای این اثر افزوده است.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
