خضرخان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خِضْرخان، از جانب تیمور گورکان حاکم
دهلی بوده، و همچنین بنیان‌گذار سلسله سیدیها در
هند بوده است.
خضرخان پسر ملک‌سلیمان بود و ملک‌سلیمان فرزند خوانده و پرورده ملک نصیرالملک مَردان (مروان) دولت، حاکم ملتان و از امرای
فیروزشاه تُغْلُقی (سلطان دهلی، رجوع کنید به تغلقیه) بود.
در منابع این دوره به نقل از
جلال
الدین بخاری از مشایخ
صوفیه ، ملک‌سلیمان، سیدزاده و از نوادگان
پیامبر دانسته شده است و بنابراین خضرخان را به خاندان
حضرت رسول منسوب ساخته و
سید خوانده‌اند،
اما چون دلیل دیگری بر این مدعا نیست نمی‌توان آن را معتبر شمرد.
در هر حال، آنها را
شیعه دانسته‌اند.
پس از
مرگ مردان‌دولت، حکومت اِقطاع ملتان به پسر او، ملک شیخ، واگذار شد، اما او اندکی بعد درگذشت و حکومت ملتان به ملک‌سلیمان رسید. پس از مرگ ملک‌سلیمان نیز
فیروزشاه تغلقی، خضرخان را اقطاع‌دار یا حاکم ملتان کرد.
در ۷۹۶، به دستور محمودشاه تغلقی، سارنگ‌خان (حاکم دیپالپور) به خضرخان حمله کرد و ملتان را گرفت و خضرخان ناگزیر به حاکم بیانه پناه برد
(که از زندانی کردن خضرخان به دست سارنگ‌خان نیز یاد کرده‌اند).
در ۸۰۱، امیرتیمور به هند لشکر کشید و دهلی را تصرف کرد، خضرخان نزد او رفت و از آنجا که تیمور به
سادات ارادت داشت، او را اکرام کرد و تحت حمایت گرفت. هنگام بازگشت به سمرقند نیز، اقطاعات ملتان و دیپالپور را به خضرخان سپرد و او را روانه آنجا کرد.
خضرخان با سازماندهی حکومت و تقویت نیروهایش در ملتان و دیپالپور، آرامش را برقرار و امیرنشینی مستقل تأسیس کرد، ولی دهلی همچنان گرفتار اغتشاش بود. ملّو اقبال‌خان که از ۸۰۱ بر دهلی مستولی شده بود، دست به پیشروی زد. متحد خضرخان بهرام ترک بچه به مقابله با او پرداخت و در جنگی که در ۱۹
جمادی‌الاولی ۸۰۸، نزدیک اَجُودهَن روی داد، ملّواقبال خان، کشته و لشکر او منهزم شد.
پس از مرگ محمودشاه ناصرالدین (۸۱۶)، دولت‌خان لودی دهلی را تصرف کرد. در
رمضان ۸۱۶، خضرخان شهر رُهْتَک را محاصره کرد و به سوی میوات پیشروی نمود و
جلال‌خان، حاکم آنجا، را به تسلیم واداشت، سپس سَنبَل را تخریب و غارت کرد و در
ذیحجه ۸۱۶ با لشکری انبوه دهلی را محاصره نمود. پس از چهار ماه، دولت‌خان تسلیم شد و خضرخان در ۱۵
ربیع‌الاول ۸۱۷ دهلی را تصرف کرد و از این سال، سلسله سیدیها را در دهلی تشکیل داد.
خضرخان در طول سلطنتش بر دهلی هیچگاه نام سلطان یا شاه بر خود ننهاد و خود را رایات اَعلی (مسند عالی) و دست‌نشانده تیمور می‌دانست. وی ابتدا در ملتان به نام امیرتیمور و سپس در دهلی به نام شاهرخ، نواده تیمور،
سکه زد و
خطبه خواند و هر ساله، پیشکشی شایسته برای شاهرخ می‌فرستاد تا حمایت او را جلب کند. در پایان خطبه نیز، نام شاهرخ را ذکر و برایش دعا می‌کرد.
خضرخان پس از تصرف دهلی، سرزمینهای مجاور را افزون بر ملتان و سند به زیر فرمان درآورد.
او تاج‌الملک تحفه را وزیر خود کرد و از ۸۱۷ تا هنگام مرگ به کمک وی عمر خود را به لشکرکشی سپری کرد. خضرخان قبایل ترک مخالف خود را سرکوب نمود و نیز راجاهای هندویِ کتهر و گوالیار را خراج‌گذار خود ساخت.
او از پنجاب تا دوآب را تصرف و در متصرفات خود آرامش برقرار کرد،
اما درگیری او با امرای دیگر (از جمله احمدشاه گجراتی، طوغان رئیس، هرسینگ و سارنگ‌خان برادر ملّو اقبال‌خان) بر سر غنایم و متصرفات دائمی بود.
در ۸۲۳، خضرخان به میوات لشکرکشی کرد و متمردان این ولایت را به اطاعت درآورد و قلعه کوتله را فتح و تخریب کرد و از نواحی گوالیار و اتاوه خراج گرفت. در پی آن بیمار شد و به دهلی بازگشت و در ۱۷
جمادی‌الاولی ۸۲۴ در دهلی درگذشت. از خضرخان به نیکی یاد شده است و او را پادشاهی عادل نامیده‌اند.
(۱) احمدمحمود ساداتی، تاریخ‌المسلمین فی شبه‌القارة الهند و باکستانیة و حضارتهم، قاهره: مکتبة نهضة‌الشرق، (بی‌تا).
(۲) یحیی‌بن احمد سرهندی، تاریخ مبارک‌شاهی، چاپ محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۳۱.
(۳) محمدقاسم‌بن غلامعلی فرشته، تاریخ فرشته (گلشن‌ابراهیمی)، چاپ سنگی) لکهنو (: مطبع منشی نولکشور، (بی‌تا).
(۴) احمدبن محمد مقیم هروی، طبقات اکبری، چاپ بی دی و محمد هدایت حسین، کلکته ۱۹۲۷ـ) ۱۹۳۵ (.
(۵) William Henry Beveridge, A comprehensive history of India: civil, military and social, London ۱۸۷۱.
(۶) EI۲, sv, "Khidr Khan" (by Aziz Ahmad).
(۷) SM Ikram, History of Muslim civilisation in India and Pakistan (۹۳-۱۲۷۳/ ۷۱۱-۱۸۵۶) : a politicaland cultural history, Karachi ۱۹۹۵.
(۸) A D Khan, A history of the Sadarat in medieval India, vol۱, Delhi ۱۹۸۸.
(۹) Edward Denison Ross, "Babur", in The Cambridge history of India, vol۴, ed Richard Burn, Cambridge ۱۹۳۷.
(۱۰) Vincent A Smith, The Oxford history of India, ed Percival Spear, Oxford ۱۹۵۸.
(۱۱) Edward Thomas, The chronicles of the Pathan king of Delhi, Amsterdam ۱۹۸۱.
(۱۲) J Talboys Wheeler, India under the Muslim rule: political, historical and social integration, Delhi ۱۹۷۵؛
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خضرخان»، شماره۷۰۹۹.
