خصوصیات قرائت حفص

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

یگانه قرائتی که دارای سندی صحیح و با پشتوانه جمهور مسلمین استحکام‌ یافته، قرائت‌ حفص است.

---

این قرائت در طی قرون پی در پی تا امروز هم‌واره میان‌ مسلمانان متداول بوده و هست و تداول آن به چند سبب بر می‌گردد:

۱.۱ - سبب اول

سبب اول،همان است که قبلا به آن اشاره شد. در واقع، قرائت‌ حفص همان‌ قرائت عامه مسلمانان است،زیرا حفص و استاد او عاصم شدیدا به آن چه که با قرائت عامه و روایت صحیح و متواتر میان مسلمانان موافق بود، پای بند بودند. این‌ قرائت را عاصم از شیخ خود ابو عبد الرحمان سلمی و او از امام‌ امیر المؤمنین‌»اخذ کرده است و علی علیه السلام به هیچ قرائتی جز آن چه با نص اصلی وحی که میان مسلمانان‌ از پیامبر صلی الله علیه و آله متواتر بوده، قرائت نمی‌کرده است. این قرائت را عاصم به شاگرد خود حفص آموخته است. از این‌رو در تمامی ادوار تاریخ مورد اعتماد مسلمانان قرار گرفت و این اعتماد عمومی صرفا از این جهت‌ بوده است که با نص اصلی و قرائت‌ متداول توافق و تطابق داشته است. نسبت این قرائت نیز به حفص، به این معنانیست که این قرائت مبتنی بر اجتهاد حفص است، بلکه این یک نسبت رمزی است‌ برای تشخیص این قرائت و قبول قرائت‌ حفص، به معنا قبول قرائتی است که حفص‌ اختیار کرده و پذیرفته است، زیرا این قرائت از روز نخست‌ بین مسلمانان متواتر و متداول بوده است.

۱.۲ - سبب دوم

عاصم در بین قراء، معروف به خصوصیات و خصلت‌هایی ممتاز بوده که‌ شخصیتی قابل توجه به او بخشیده است. وی ضابطی بی‌نهایت استوار و در اخذ قرآن از دیگران بسیار محتاط بوده است، لذا قرائت را از کسی غیر از ابو عبد الرحمان‌ سلمی که از علی علیه السلام فرا گرفته بود،اخذ نمی‌کرد و آن را بر زر بن حبیش که قرائت را از ابن مسعود آموخته بود، عرضه می‌کرد.

۱.۲.۱ - دیدگاه ابن‌عیاش درباره عاصم

ابن عیاش می‌گوید:عاصم به من گفت:هیچ کس جز ابو عبد الرحمان،حرفی از قرآن را برای من قرائت نکرد و من هر وقت که از پیش وی باز می‌گشتم، مسموعات‌ خود را درباره قرآن به زر بن حبیش عرضه می‌کردم. ابو عبد الرحمان نیز قرائت را از علی علیه السلام و زر بن حبیش از عبد الله بن مسعود، اخذ کرده بودند» . از این جهت است که‌ به تعبیر ابن خلکان : عاصم در قرائت، یگانه مورد عنایت و توجه بوده است‌» . به‌ این ترتیب، در تمام دوره‌های تاریخ، قرائت عاصم قرائتی بوده که بر همه قرائت‌ها ترجیح داشته و بین عامه مسلمانان رواج داشته و همگان بدان توجه داشته‌اند.

۱.۲.۲ - دیدگاه قاسم بن احمد خیاط

قاسم بن احمد خیاط (متوفای ۲۹۲) که از افراد حاذق و مورد وثوق بود،در قرائت‌ عاصم، امام به شمار می‌آید و از این جهت مردم اتفاق بر آن داشتند تا قرائت او را بردیگر قرائت‌ها ترجیح دهند .
در ابتدای قرن چهارم، در جلسه قرائت ابن مجاهد قاری بغداد ، پانزده تن‌ متخصص قرائت عاصم وجود داشته است و ابن مجاهد تنها قرائت عاصم را به آنان‌ تعلیم می‌داد . نفطویه، ابراهیم بن محمد(متوفای ۳۲۳)که پنجاه سال آموزش‌ قرائت را به عهده داشت، هر وقت که جلسه خود را آغاز می‌کرد، قرآن را به قرائت‌ عاصم می‌خواند و پس از آن به قرائت‌های دیگر می‌پرداخت .

۱.۲.۳ - نظر احمد بن حنبل

امام احمد بن حنبل نیز قرائت عاصم را بر دیگر قرائت‌ها ترجیح می‌داد، زیرا مردم کوفه که اهل علم و فضیلت‌ بودند،قرائت عاصم را پذیرفته بودند .همان طورکه ذهبی نقل کرده است:احمد بن حنبل گفته است:عاصم مورد وثوق بود و من قرائت او را اختیار کرده‌ام‌» .

۱.۲.۴ - دیدگاه ذهبی

لذا تمام ائمه قرائت کوشش کرده‌اند تا اسناد قرائت‌ خود را به عاصم به روایت‌ حفص به خصوص متصل کنند. امام شمس الدین ذهبی می‌گوید:بالاترین چیزی‌که برای ما به وقوع پیوست‌ به دست آوردن قرائت قرآن عظیم از طریق عاصم است‌».
او سپس اسناد خود را متصلا تا حفص نقل می‌کند که او از عاصم و عاصم ازابو عبد الرحمان سلمی و وی از علی علیه السلام و از زر بن حبیش و او از ابن مسعود گرفته واین دو(علی و ابن مسعود)آن را از پیامبر صلی الله علیه و آله اخذ کرده و پیامبر صلی الله علیه و آله نیز به واسطه‌ جبرئیل از خداوند گرفته است.

۱.۲.۵ - شاخص امامیه درباره قرائت

از این‌رو،همواره بزرگان و شاخص‌های فقهای امامیه ،قرائت عاصم به روایت‌ حفص را ترجیح داده و برگزیده‌اند، زیرا آن را یگانه قرائت‌ برتر و مطابق با لهجه‌ فصیح قریش که قرآن بر وفق آن نازل گشته می‌دانستند که عرب و مسلمانان بر آن‌ توافق دارند. هم چنین فقیه گران مایه ابو منصور جمال الدین حسن بن یوسف ،ابن مطهر علامه حلی(متوفای ۷۶۲)در کتاب‌المنتهی‌»گوید:بهترین قرائت‌ها نزد من قرائت‌عاصم است‌» .

۱.۲.۶ - چند اثر درباره قرائت حفص

دانشمند بزرگ و مجاهد ابو الحسن ثابت‌ بن اسلم حلبی ، از شاگردان برجسته‌ تقی الدین ابو الصلاح حلبی و جانشین او در آن دیار، که حدود سال(۴۶۰) به درجه‌ رفیع شهادت نائل گشت، کتابی ارزنده در ترجیح و توجیه قرائت عاصم نگاشته و روشن ساخته که قرائت او همان قرائت قریش است .
نیز ابو جعفر رشید الدین محمد بن علی بن شهر آشوب(متوفای ۵۸۸)در کتاب‌ پر ارج خودالمناقب‌»گوید:عاصم قرائت را از ابو عبد الرحمان سلمی فرا گرفته،که‌ او نیز قرائت تمامی قرآن را از علی امیر مؤمنان علیه السلام دریافت نموده و اضافه می‌کند فصیح‌ترین قرائات، قرائت عاصم است، زیرا از ریشه آن فرا گرفته و هر آن چه‌ دیگران کج رفته‌اند، او راه استوار را انتخاب نموده است‌» .
قاری بزرگ قدر عماد الدین استر آبادی -از علمای قرن نهم-کتابی در خصوص‌ قرائت عاصم نوشته و سند خود را به او بیان داشته است. این رساله در این باب‌یگانه است و برای دختر شاه طهماسب صفوی نگاشته و در خاتمه آن،آن چه را که‌ از شاطبی در قصیده شاطبیه‌اش فوت شده، یاد آور شده و استدراک نموده است .
معلم و قاری بزرگ مصطفی فرزند محمد ابراهیم تبریزی،مقیم مشهد مقدس که‌در قرن یازده می‌زیسته(ولادت وی به سال ۱۰۰۷ بوده) رساله‌ای ارزنده در اسناد قرائت عاصم تالیف نموده است .خلاصه، کتب فراوان و متعددی بر دست‌ بزرگان‌ علما درباره ارزش قرائت عاصم به رشته تحریر در آمده و همواره دانشمندان با جمهور مسلمین در بها دادن به قرائت عاصم هم دوش و هم صدا بوده‌اند،که بر اهمیت‌شان این قرائت دلالت دارد. علاوه بر مزایای دیگر که شرح آن رفت.

۱.۳ - سبب سوم

از طرف دیگر،حفص که قرائت عاصم را در مناطق مختلف رواج داده به‌ انضباط و استواری شایسته‌ای معروف بود و از این جهت همه مسلمانان علاقه‌مند بودند تا قرائت عاصم را به خصوص از وی اخذ کنند. علاوه بر آن که حفص، اعلم‌ اصحاب عاصم نسبت‌ به قرائت او بوده و در حفظ و ضبط قرائت عاصم بر ابوبکر بن عیاش ، هم ردیف خود، پیشی گرفته بود .
ابو عمرو دانی گوید:حفص کسی است که قرائت عاصم را برای مردم تلاوت‌ می‌کرد و در ترویج آن می‌کوشید. او در بغداد و در مکه به آموزش قرائت عاصم‌ همت گماشت‌» .
ابن المنادی گفته است: پیشینیان حفص را در حفظ و ضبط قرآن برتر از ابن عیاش می‌دانستند و او را به ضبط کامل قرائتی که از عاصم آموخته بود، توصیف کرده‌اند» .
شاطبی درباره وی می‌گوید:و حفص و بالاتقان کان مفضلا ،حفص به جهت‌ دقت و اتقان در قرائت ، برتر از دیگران شمرده می‌شد».
ارباب نقد و تحقیق روایت‌ حفص را از عاصم روایتی صحیح می‌دانند. ابن معین‌گوید:روایت صحیحی که از قرائت عاصم باقی است، روایت‌ حفص بن سلیمان است‌» .
با این کیفیت،قرائتی که بین همه مسلمانان رواج یافت، قرائت عاصم از طریق‌حفص است.

۱.۴ - سبب چهارم

علاوه بر آن اسناد حفص در نقل قرائت عاصم از علی امیر المؤمنین علیه السلام، اسنادی صحیح و عالی است که در دیگر قرائت‌ها نظیر ندارد، زیرا:
اولا عاصم قرائت را به طور کامل از احدی غیر از شیخ و استاد خود ابو عبد الرحمان سلمی اخذ نکرده که شخصیتی بزرگ و موجه به شمار می‌آمد و اگر عاصم این قرائت را بر دیگری عرضه کرده است، صرفا برای حصول اطمینان‌ بوده است.
ابن عیاش می‌گوید: عاصم به من گفت:احدی حرفی از قرآن را برای من قرائت‌ نکرد، مگر ابو عبد الرحمان سلمی که قرآن را از علی علیه السلام اخذ کرده است. من موقعی‌که از نزد ابو عبد الرحمان باز می‌گشتم،آن چه را که فرا گرفته بودم بر زر بن حبیش که‌ قرائت را از عبد الله بن مسعود اخذ کرده بود، عرضه می‌کردم‌» .
ثانیا هیچ گاه عاصم با استاد و شیخ خود ابو عبد الرحمان سلمی مخالفت‌ نورزید،زیرا یقین داشت آن چه را از او فرا گرفته، دقیقا همان است که او از علی علیه السلام‌ فرا گرفته است. عاصم در این باره گوید:من در قرائت هیچ اختلافی با ابو عبد الرحمان سلمی نداشتم و در هیچ مورد با قرائت او مخالفت نورزیدم،زیرا به یقین می‌دانستم که ابو عبد الرحمان سلمی نیز در هیچ موردی با قرائت علی علیه السلام‌مخالفت نورزیده است‌» .
ثالثا عاصم، اختصاصا اسناد طلایی و عالی قرائت‌ خود را به ربیب خود حفص (حفص،فرزند همسر عاصم و در دامن وی پرورش یافته بود) منتقل کرده و نه به هیچ کس دیگر!و این فضیلت‌ بزرگی است که تنها حفص در بین‌ دیگر قراء، بدان ممتاز است. این همان شایستگی ویژه است که برای حفص فراهم‌ آمد تا مسلمانان به او روی آورند و تنها قرائت او را بپذیرند. حفص می‌گوید: عاصم‌به من گفت:قرائتی را که به تو آموختم،همان قرائتی است که از ابو عبد الرحمان‌سلمی اخذ کرده‌ام و او عینا از علی علیه السلام فرا گرفته است و قرائتی را که به‌ ابوبکر بن عیاش آموختم،قرائتی است که بر زر بن حبیش عرضه کرده‌ام و او از ابن مسعود اخذ کرده بود» .

---