خشیت (عرفان)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خَشْیَت،
بیم همراه با آگاهی
انسان از عظمت و هیبت
خداوند و نقصان خود و قصور بندگی‌اش در برابر او است. خشیت از جمله صفات
مومنان است که در مباحث عرفانی از آن بحث شده است.
خشیت در نزد اهل لغت به معنای
خوف و ترس است.
و برخی آن را به معنای ترس شدید گرفته‌اند.
خشیت نوعی
بیم و خوف توأم با معرفت و تعظیم، از کسی است که به او خشیت ابراز می‌شود و نیز آگاهی به نقصان
بنده و قصور بندگی، یا گمان ترک ادب عبودیت یا اخلال در انجام دادن واجبی از واجبات.
به عبارت دیگر، خشیت تألمِ
قلب است به‌سبب این‌که انتظار امر مکروهی را می‌کشد که در آینده رخ خواهد داد، که گاه ناشی از کثرت
گناهان بنده است و گاه ناشی از آگاهی وی به جلال و عظمت الهی.
بنابراین خشیت نوعی خوف خاص است.
خشیت در پاره‌ای از متون عرفانی مورد توجه و تفسیر بوده است.
سُلَمی در تفسیر خود پاره‌ای از اقوال مشایخ صوفیه را در این باب، ذیل آیات راجع به خشیت نقل کرده است. از جمله ذیل
آیه ۱۳
سوره توبه، از زبان
ابوعلی جوزجانی نقل کرده که خشیت عبارت است از چنگ زدن مستمر به التجا به حضرت حق. وی ذیل
آیه ۲۱
سوره رعد از قول یکی از صوفیان آورده که خشیت مراقبت
قلب است تا در همه احوال جز به
حق ننگرد و از قول
ابن‌عطا نقل کرده که خشیت چراغ دل است.
او در
تفسیر آیه ۵۷ سوره مؤمنون نیز خشیت را دل‌شکستگی ناشی از قرارگرفتن بنده در برابر حضرت حق تعریف کرده و
اشفاق را رقیق‌تر از خشیت و در مرتبه پس از آن دانسته است.
ابن‌عربی بر آن است که آنچه در آدمی مانع خشیت ورزیدن می‌شود همانا در پیوستگی
روح و پیکر اوست و آنگاه که این دو به وقت
مرگ از هم جدا شوند و هر کدام به سوی
پروردگار خود بازگردد و عالِم به چیزهایی شود که قبلا نمی‌دانست، به خشیت دست می‌یابد، بنابراین
میت هم از حیث روح و هم از جهت
جسم در مقام خشیت است.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خشیت الهی»، شماره۷۰۸۶.
