خسروشهر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خسروشهر (خسروشاه)، بخش و شهری در شهرستان
تبریز در استان آذربایجان‌شرقی می باشد.
بخش خسروشهر، مشتمل است بر دو دهستان لاهیجان و تازِه‌کَند و شهر خسروشهر.
بخش خسروشهر در جنوب‌غربی شهرستان تبریز در دشت (جلگه) تبریز واقع است. کوههای داشْلی‌داغی در مشرق و گَچل‌گُل‌داغی در جنوب‌غربی دهستان لاهیجان و دره‌های لایَن، دَلمه، یُول و قیزْقَلعه در جنوب‌شرقی لاهیجان و قَره‌تپه در مشرق آبادی تازه‌کند قرار دارند. تلخه‌رود با جهت شمال‌شرقی ـ جنوب‌غربی از مشرق بخش و
اُسکوچای از میان شهر خسروشهر عبور می‌کند و به تلخه‌رود می‌پیوندد.
آب و هوای این بخش نسبتاً سرد و خشک است
بخش خسروشهر (به مرکزیت شهر خسروشهر) در ۲۵ تیر ۱۳۷۶، در شهرستان تبریز تشکیل شد.
اهالی آن به
زبان فارسی و ترکی
سخن می‌گویند.
برخی از آثار باستانی و قدیمی این بخش عبارت‌اند از: تپه باستانی قَره‌تپه، متعلق به ۵۰۰، ۲ق م، در حدود شش کیلومتری شمال‌غربی خسروشهر
مسجد صفوی (یا مسجد خسروشهر)، متعلق به دوران شاه‌سلیمان صفوی؛ و مقبره‌های حمزة‌بن عبدالعزیز سلّار دیلمی؛ درویش شرف‌الدین یعقوب رومی (متوفی ۹۱۲)؛ امیرسیداسماعیل شنب غازانی (متوفی ۹۱۹)؛ شیخ‌محمد بزرگ خسروشاهی، از بزرگان
صوفیه تبریز؛ شیخ جلال‌الدین اخی، از عارفان
قرن نهم؛ و شیخ محمد گازر خسروشاهی، عارف قرن نهم.
عبدالحمید خسروشاهی نیز از علما و مشاهیر خسروشهر است.
در ۱۰۵۱ زمین‌لرزه‌ای بین تبریز و
دریاچه ارومیه رخ داد، که خسروشاه و مناطق اطراف آن را ویران کرد و تلفات بسیاری برجای گذاشت.
شهر خسروشهر، در ارتفاع ۳۶۰، ۱متری و در حدود ۲۵ کیلومتری جنوب‌غربی تبریز
واقع است.
خسروشاه/ خسروشهر در ۱۳۳۳ش شهر شد.
طبق سرشماری ۱۳۸۵ش، جمعیت این شهر ۷۹۴، ۱۲ تن بوده است
این شهر یکی از شهرهای قدیم
آذربایجان است که گویا به سبب اقامت چند روزه خسروانوشیروان ساسانی در آن، خسروشاه نامیده شده بود. اطلاعات اندکی نیز در منابع جغرافیایی قدیم درباره آن وجود دارد.
در اوایل قرن هفتم، یاقوت حموی
خسروشاه را شهری دارای
بازار و عمارت و در شش فرسنگی تبریز ذکر کرده است. در اواخر قرن هفتم، رشیدالدین فضل‌اللّه
این شهر را در شمار اعمال تبریز نام برده است، در اوایل قرن هشتم، حمداللّه مستوفی
خسروشاه را از آبادیهای بزرگ ناحیه تبریز، و ابوالفداء
آن را شهری کوچک در هفت فرسنگی تبریز در آذربایجان ذکر کرده‌اند. طاهری
به نقل از راولینسون، که در ۱۲۵۴ به ایران سفر کرده بود، خسروشاه را دهکده‌ای بسیار خرّم، با آب و هوایی معتدل به‌سبب نهرهای متعدد جاری در آن آورده است. در دوره ناصری، خسروشاه جزو قریه‌های موقوفه مسجد کبود تبریز به‌شمار می‌رفت،
در
زمان انقلاب مشروطه، میرآقا خسروشاهی، از مشروطه‌طلبان ناحیه، پس از دستگیری به دار آویخته شد.
بعد از پیروزی
انقلاب اسلامی، در ۲۱ مهر ۱۳۵۸ نام آن به خسروشهر و نام ایستگاه راه‌آهن خسروشاه، بین تبریز و
مراغه، به ایستگاه راه‌آهن زارعی تغییر یافت
(۱) ابن‌کربلائی، روضات‌الجنان و جنات‌الجنان، چاپ جعفر سلطان‌القرائی، تهران ۱۳۴۴ـ۱۳۴۹ش.
(۲) اسماعیل‌بن علی ابوالفداء، کتاب تقویم‌البلدان، چاپ رنو و دسلان، پاریس ۱۸۴۰.
(۳) ایران قوانین و احکام مجموعه قوانین سال ۱۳۷۵، تهران: روزنامه رسمی کشور، ۱۳۷۶ش.
(۴) ایران وزارت کشور معاونت برنامه‌ریزی و خدمات مدیریت، تغییر نام واحدهای تقسیمات کشوری و عوارض طبیعی از ابتدای انقلاب اسلامی تا پایان فروردین ماه ۱۳۶۵، (تهران ۱۳۶۵ش).
(۵) ایران، وزارت کشور، معاونت سیاسی، دفتر تقسیمات کشوری، عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری: آذر ۱۳۸۵، (تهران ۱۳۸۵ش).
(۶) ایران، وزارت کشور، معاونت سیاسی، نشریه تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به همراه شماره مصوبات آن، تهران ۱۳۸۲ش.
(۷) ادوارد گرانویل براون، نامه‌هائی از تبریز، ترجمه حسن جوادی، تهران ۱۳۵۱ش.
(۸) جمال ترابی‌طباطبائی، مسجد صفوی خسروشهر، تبریز ۱۳۸۲ش.
(۹) حمداللّه مستوفی، نزهة‌القلوب.
(۱۰) اسماعیل دیباج، آثار باستانی و ابنیه تاریخی آذربایجان، (تهران) ۱۳۴۶ش.
(۱۱) رزم‌آرا.
(۱۲) رشیدالدین فضل‌اللّه، کتاب تاریخ مبارک غازانی: داستان غازان‌خان، چاپ کارل‌یان، لندن ۱۳۵۸/۱۹۴۰.
(۱۳) ابوالقاسم طاهری، جغرافیای تاریخی گیلان، مازندران، آذربایجان از نظر جهانگردان، (تهران) ۱۳۴۷ش.
(۱۴) عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، مفاخر آذربایجان، تبریز ۱۳۷۴ـ۱۳۷۹ش.
(۱۵) فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۳ ارومیه، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۷۵ش.
(۱۶) عبدالعلی کارنگ، آثار و ابنیه تاریخی شهرستان تبریز، در آثار باستانی آذربایجان، ج ۱، تهران: انجمن آثار ملی، ۱۳۵۱ش.
(۱۷) مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن :۱۳۸۵ نتایج تفصیلی کل کشور، ۱۳۸۵ش.
(۱۸) نقشه تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران، مقیاس ۰۰۰، ۵۰۰، ۱:۲، تهران: سازمان نقشه‌برداری کشور، ۱۳۸۳ش.
(۱۹) نقشه جمهوری اسلامی ایران: براساس تقسیمات کشوری، مقیاس ۰۰۰، ۶۰۰، ۱:۱، تهران: گیتاشناسی، ۱۳۸۳ش.
(۲۰) یاقوت حموی.
(۲۱) NicholasNicholasAmbraseysand Charles Peter Melville، A history of Persian earthquakes, Cambridge ۱۹۸۲.
(۲۲) محمدجواد مشکور، تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری، تهران ۱۳۵۲ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خسروشهر»، شماره۷۰۶۵.
