خزانة الحسینیة
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خزانة الحسنیة، کتابخانه سلطنتی
مراکش واقع در
شهر رباط، که به سبب مجموعه
نسخ خطی‌اش اهمیت دارد.
خزانة الحسنیه نتیجه کوشش سلطان مولای اسماعیل علوی
برای گردآوری
نسخه‌های
خطیِ پراکنده شده در شمال
افریقا و جنوب اسپانیاست
و بر این اساس، او را پایه‌گذار این کتابخانه دانسته‌اند. وی کاتب خود، معروف به وزیر غسّانی، را به اسپانیا فرستاد و دستور داد، در کنار آزادسازی اسیران
مسلمان، به گردآوری کتاب نیز بپردازد
در ۱۰۳۷، در زمان زیدان‌بن منصور
نیز حدود سه هزار
نسخه خطی از
اسپانیا به
مراکش منتقل شده بود که اکنون در خزانة‌الحسنیه نگهداری می‌شود.
بنابراین، پیشینه گردآوری کتابهای این کتابخانه به
قرن یازدهم می‌رسد.
مجموعه‌های گردآوری شده زیدان و اسماعیل مدتها در مکناس، پایتخت حکمرانان شریفی، قرار داشت. با تغییر مقرّ
حکومت از مکناس به فاس، این کتاب‌ها نیز به فاس منتقل شدند و سرانجام، پس از
استقلال مراکش در ۱۳۳۵ش/ ۱۹۵۶، که رباط پایتخت شد، کتاب‌ها به این شهر انتقال یافتند و به این ترتیب، کتابخانه سلطنتی مراکش ــکه بعدها به خزانة‌الحسنیة مشهور شد به وجود آمد.
خزانة‌الحسنیه به منزله کتابخانه سلطنتی مراکش، در کنار جمع‌آوری و نگهداری از بخش مهمی از
نسخ خطی موجود در این
کشور، محلی است برای نگهداری پیمان‌ها، احکام، فرمان‌ها و مکاتبات سلطنتی، متن مذاکرات مقامات بلندپایه کشوری، مکاتبات دربار در امور دینی و مالی و اداری کشور، دفاتر
بیت‌المالِ سال‌های گذشته، مجموعه‌هایی مشتمل بر اطلاعات راجع به املاک سلطنتی و درآمدها و هزینه‌ها و مالیات و سپاه و امورخارجی، و هدایای دیگر کشورها به دربار مراکش (برای آگاهی از تنوع مدارک نگهداری شده در این کتابخانه به اینجا رجوع کنید).
این کتابخانه کهن‌ترین کتابخانه مراکش نیست (برای آگاهی از کتابخانه‌های کهن‌تر از خزانة‌الحسنیة در این کشور رجوع کنید.)
و از نظر تعداد
نسخ خطی نیز بزرگ‌ترین مجموعه این کشور به حساب نمی‌آید
اما به لحاظ دارا بودن مدارک متنوع و کتابهای نفیس، مهم‌ترین کتابخانه مراکش است. در دوران حکمرانان علوی
مغرب، این کتابخانه کمابیش محلی برای جمع‌آوری نفایس و
نسخ خطی بود.
این کتابخانه رسمآ در
فروردین ۱۳۴۱/ مارس ۱۹۶۲
با نام المکتبة‌الملکیة (کتابخانه پادشاهی) افتتاح شد
(که این تاریخ را ۱۳۴۰ش/ ۱۹۶۱ ذکر کرده است). مدتی بعد، نام کتابخانه به خزانة‌الملکیة تغییر یافت و پس از درگذشت سلطان حسن دوم در ۱۳۷۸ش خزانة‌الحسنیة نامیده شد. براین اساس، در گزارش‌های راجع به این کتابخانه و فهرست‌های
نسخه‌های
خطی آن، با عناوین ذکر شده، از کتابخانه یاد شده است
رئیس کتابخانه مستقیمآ با نظر پادشاه مراکش تعیین می‌شود. کتابخانه از پنج بخش تشکیل شده است:
نسخه‌های
خطی (مهم‌ترین بخش کتابخانه)، اسناد، کتابهای چاپی، بخش آمار، و بخش اداری.
کوشش مدیران این کتابخانه گردآوری مجموعه‌ای از اسناد، متون چاپی و
نسخ خطی درباره تاریخ مراکش،
دین اسلام و مطالعات راجع به
جهان اسلام بوده است. چون خزانة‌الحسنیة از زمان سلاطین علوی و از همان ابتدای پیدایش مجموعه‌های آن، وابسته به دربار بوده، بسیاری از
نسخ خطی آن،
نسخی بوده‌اند که اختصاصآ برای سلاطین مغرب کتابت شده‌اند
مجموعه
نسخ خطی این کتابخانه از نادرترین و ارزشمندترین مجموعه‌های مراکش است.
تعداد
نسخ خطی کتابخانه حدود شش‌هزار عنوان و شامل حدود بیست‌هزار جلد است
اگر چه کمابیش از طریق اهدا، خریداری یا
وقف به تعداد آن‌ها افزوده می‌شود
(محمد فاسی در ۱۳۸۴ (۱۳۴۳ش) / ۱۹۶۴، نخستین فهرست
نسخ خطی این کتابخانه را به صورت مقالاتی منتشر کرد.
کوشش برای فهرست کردن آن‌ها ادامه دارد.
مجموعه اسناد، مدارک و فرمانهای تاریخی کتابخانه نیز بیش از ۰۰۰، ۱۵۰عنوان است.
(۱) احمد شوقی بینبین، «فهرسة المخطوطات العربیة فی المغرب»، اللسان العربی، ش ۴۵ (۱۹۸۸).
(۲) حسن جلاب، بحوث فی ببلیوغرافیا التراث المغربی المکتوب، مراکش ۱۴۱۶/ ۱۹۹۵.
(۳) الخزانة‌الملکیة (مراکش)، منتخبات من نوادرالمخطوطات، رباط ۱۳۹۸/ ۱۹۷۸.
(۴) محمد فاسی، «الخزانة السلطانیة و بعض نفائسها»، البحث العلمی، سال۱، ش ۳ (جمادی الآخره/ رمضان ۱۳۸۴).
(۵) محمد عبداللّه عنان، عبدالعالی مدبر، و محمدسعید منشی، فهارس الخزانة الحسنیة، رباط ۱۴۲۱/ ۲۰۰۰.
(۶) محمد محمد عارف، دلیل مکتبات المخطوطات فی الوطن العربی، قاهره ۱۴۲۲/ ۲۰۰۱.
(۷) محمد منونی، دورالکتب فی ماضی‌المغرب،) رباط (۲۰۰۵.
(۸) World survey of Islamic manuscripts, ed Geoffrey Roper, London: Al-Furqan Islamic Heritage Foundation, ۱۹۹۲-۱۹۹۴؛
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خزانة الحسنیة»، شماره۷۰۳۱.
