خزانة الادب و غایة الارب (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
« خزانة الادب و غاية الارب»، كه با نام‌هاى ديگرى مانند«شرح تقديم ابى بكر»، «شرح بديعية ابى بكر» و «شرح البديعية المسماة بتقديم ابى بكر» نيز ياد شده است، نوشته
ابو بکر بن علی بن عبد الله، معروف به
ابن حجه حموی است.
محقق نسخه حاضر در برنامه، بر آن است كه« تقديم ابى بكر»، نام بديعيه اى است كه توسط مؤلف سروده شده و ساير نام‌ها، اسامى شرح اين بديعيه مى‌باشد.
اين اثر، به زبان عربى، در موضوع
آرایه های ادبی نگاشته شده و نگارش آن در سال ۸۲۶ ق، پايان يافته است.
« خزانة الادب و غاية الارب»، شرح مفصل
ابن حجه بر بديعيه خود اوست. شايد بتوان اين شرح و نيز
قصیده بدیعیه را مهم‌ترين اثر ابن حجه و موجب شهرت او و نيز در زمره آثار مهم ادب عربى به شمار آورد.
كتاب، در ۵ جلد منتشر شده و مشتمل بر مقدمه اى مفصل به قلم محقق،
خطبه مؤلف و بخش‌هاى متعددى است كه در آن، انواع آرايه هاى لفظى و معنوى مطرح گرديده است. جلد پنجم، حاوى فهرست هاست.
بديعيه، قصيده اى است بلند در بحر بسيط و در ستايش
پیامبر اکرم( ص) و هر يك از ابيات آن، متضمن يك يا چند آرايه ادبى است.
بديعيه ابن حجه، قصيده‌اى است شامل ۱۴۳ بيت كه با وزن و قافيه قصيده مشهور برده بوصيرى و در معارضه با بديعيه‌هاى معاصرانش
صفی الدین حلی و
عز الدین موصلی سروده شده است. اگر چه قصيده ابن حجه از جهت قدرت بيان و قوت تركيب‌ها و استعمال فنون بلاغى، به پايه قصيده بوصيرى نمى رسد، اما از جهت روانى و سلاست( با وجود برخى تكلف‌ها)، بر دو قصيده سابق الذكر تقدم دارد.
مؤلف، اين قصيده را كه به درخواست
ناصر الدین بارزی سروده و حاوى ۱۳۶ نوع از انواع صنايع بديعى است،« تقدم ابى بكر» ناميده است.
ابن حجه، شرح مختصر ديگرى با نام« ثبوت الحجة» نيز بر اين قصيده نوشته كه برخى،« تقدم ابى بكر» را نام همين شرح مختصر دانسته اند. بديعيه، بارها به چاپ رسيده است. در باب اين اثر كتب بسيارى تأليف شده كه از جمله مى‌توان به كتاب‌هاى زير اشاره كرد:
۱.«
اقامة الحجة علی ابن حجة »، تأليف
ابو بکر بن شهاب حصری كه در آن به تكلف‌هاى بديعيه و ركاكت آن مى پردازد؛
۲.«
الحجة علی من زاد علی ابن حجة »، تأليف
عثمان‌بک حیانی جلیلی ( ۱۲۴۵ ق)؛ عثمان‌بك، با آنكه اعتراف مى كند ابن حجه ديگر مسئله‌ا ى در علوم بديع باقى نگذاشته، باز سعى مى كند بر شمار صنايع بديعى بيفزايد.
« خزانة الادب»، بى گمان در نوع خود كامل‌ترين و مشروح‌ترين كتب در زمينه علوم بلاغى است و علاوه بر شرح ابيات قصيده، حاوى شواهد شعرى بسيارى نيز هست. ابن حجه، در اين شرح، تنها به نقل شواهد بسنده نمى كند، بلكه بسيارى از آنها را در ترازوى انتقاد نهاده و نقاط قوت و ضعف هر يك را باز مى‌نمايد. وى، علاوه بر اين شواهد، انبوهى از آثار منظوم يا منثور خود را در لابه‌لاى كتاب گنجانده است و از آن‌جا كه كتاب، شامل بسيارى از آثار شاعران گمنام آن عصر و اواخر دوره ايوبى است، از اين جهت نيز خالى از فايده نيست.
ابن حجه، در اين كتاب، به معرفى انواع صنايع بديعى و نيز مشخص ساختن حدّ و حدود آنها پرداخته و از صنايع بديعى چون
براعت استهلال ،
تفصیل ،
عتاب المرء نفسه ،
تشابه الاطراف ،
مماثله ،
تصدیر ،
جناس ،
استطراد و... نام برده و در هر مورد شواهد فراوانى از قرآن كريم و احاديث نبوى و نيز اشعار شاعران ذكر كرده است.
وى، در اين كتاب در شرح هر يك از صنايع بديعى، از شروح متعددى استفاده كرده و در پايان، تعريف خود را در باره آن ارائه مى‌كند.
اين كتاب، همراه با بديعيه، بارها به چاپ رسيده كه از آن جمله است چاپ بولاق ۱۸۵۷ م و ۱۳۰۴ ق / ۱۸۸۷ م، همراه با رسائل بديع الزمان.
نسخه حاضر در برنامه، با پاورقى‌هاى خانم دكتر كوكب دَياب و فهرست مطالب در پايان هر جلد منتشر شده است.
نرم افزار ادبيات عرب ، مرکز تحقيقات کامپيوتري علوم اسلاني
