خرسان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خِرْسان، کوهی در
استان کهگیلویه و بویراحمد و رودی در
استان‌های
فارس،
کهگیلویه و بویراحمد و چهارمحال و بختیاری است.
کوه خرسان/ خَرسون (بلندترین قله ح۷۴۵، ۱متر)، با جهت شمالی ـ جنوبی، در هفده کیلومتری شمال لُردگان واقع شده
و یکی از قله‌های مهم دینار/ دِنا از کوهستان
زاگرس است.
رود دائمی خِرسان (به طول ح۲۲۰ کیلومتر)، یکی از شاخه‌های پر
آب و مهم
رود کارون و از حوضه
خلیج فارس و دریای عمان است (طول رود را ۱۵۰ کیلومتر ذکر کرده
است).
رود خرسان از کوههای کِنهِ دودِه سِه (بلندترین قله ح۶۸۳، ۳ متر) حدود هجده کیلومتری شمال‌غربی اردکان (
استان فارس)
و ۴۳ کیلومتری جنوب شرقی
یاسوج، سرچشمه می‌گیرد.
پس‌از دریافت رودهای ماربُر
و سمیرُم/ حنا در دامنه‌های شمالی ارتفاعات
دنا به روستای خرسان می‌رسد
و در نزدیکی روستای دوراه، شاخه بِشار، یکی از مهم‌ترین
و پرآب‌ترین شاخه‌های خود را دریافت می‌کند
و در حدود ۴۴ کیلومتری مغرب لردگان (
استان چهارمحال
و بختیاری)، در ارتفاع حدود ۷۹۰ متری به رود کارون می‌پیوندد.
طول رود خرسان، از محل تلاقی دو شاخه ماربر
و سمیرم تا محل تلاقی آن با رودخانه کارون، حدود ۱۶۰ کیلومتر
است.
میانگین آبدهی سالیانه آن، حدود ۲۰۰، ۱میلیون مترمکعب
است (میانگین آبدهی سالیانه را حدود سه هزار میلیون مترمکعب ذکر کرده
است).
نام رود خَرسان (ماربُر) ذکر شده
است.
به نظر گوبه،
رودهای خرسان، طاب/ تاب،
و زیدون/ هندیجان به‌اشتباه، یک رود شناخته شده
است.
احتمالا در اواخر دوره
ساسانی، رود خرسان، مرز طبیعی شمالی کوره اَرَّجان
و منطقه عشایر زَم‌گیلویه به‌شمار می‌رفت.
مقدسی
از رودی در نزدیکیِ زیز/ ریز نام برده
است که به نظر شوارتس،
احتمال دارد همان خرسان باشد. به نظر گوبه، براساس نوشته
ابن بلخی،
خرسان مرز شمالی کوه گیلویه را تشکیل می‌داد.
فسائی،
خرسان را از رودهای
فارس به‌شمار آورده، نام آن را رودخانه خرسانِ کوه‌گیلویه ضبط کرده
و عبور از آن را دشوار دانسته
است. او
اشاره می‌کند که رود بشار از ناحیه رستم ممسنی سرچشمه می‌گیرد
و پس از پیوستن به
آب چشمه سرتابه، تل‌خسروی نام می‌گیرد
و در آبادی دورود، به رود فلارد می‌پیوندد
و خرسان نامیده می‌شود. سپس با پیوستن چندین رود به آن، به
رودخانه رودبار بختیاری می‌پیوندد
و رودخانه شوشتر نام می‌گیرد
و در نزدیکی بندر قیر به رودخانه
دزفول و سپس به شط کاران (کارون) می‌پیوندد.
به گفته امام شوشتری،
خرسان رود از حدود اردکان فارس سرچشمه می‌گیرد
و در دامنه شرقی
کوه دینار جریان دارد. در جانکی سردسیر، آب‌های لردگان
و فلارد به آن می‌پیوندد
و آب کارون با ریختن آب سرخون
و خرسان
و بازفت به آن، دو برابر می‌شود.
رود خرسان از میان شهر
یاسوج، مرکز
استان کهگیلویه و بویراحمد،
و جنوب لردگان می‌گذرد وچندین شهرستان را سیراب می‌کند. راههای اصلی
بوشهر -
یاسوج ـ شهرضا ـ
اصفهان و یاسوج ـ
شهرکرد از روی رود خرسان می‌گذرد.
(۱) ابن‌بلخی.
(۲) اطلس راههای ایران، تهران: گیتاشناسی، ۱۳۸۵ش.
(۳) یداللّه افشین، رودخانه‌های ایران، تهران ۱۳۷۳ش.
(۴) احمد اقتداری، خوزستان
و کهگیلویه و ممسنی: جغرافیای تاریخی
و آثار باستانی، تهران ۱۳۵۹ش.
(۵) محمدعلی امام شوشتری، تاریخ جغرافیائی خوزستان، تهران ۱۳۳۱ش.
(۶) عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، تهران ۱۳۶۸ـ ۱۳۷۹ش.
(۷) فرهنگ جغرافیایی رودهای کشور، ج :۴ حوضه آبریز خلیج‌فارس
و دریای عمان، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۸۴ش.
(۸) فرهنگ جغرافیایی کوههای کشور، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۷۹ش.
(۹) حسن‌بن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، چاپ رستگار فسائی، تهران ۱۳۶۷ش.
(۱۰) مسعود کیهان، جغرافیای مفصل ایران، تهران ۱۳۱۰ـ۱۳۱۱ش.
(۱۱) مقدسی.
(۱۲) نقشه جمهوری اسلامی ایران: براساس تقسیمات کشوری، مقیاس ۶۰۰، ۰۰۰، ۱:۱، تهران: گیتاشناسی ۱۳۸۳ش.
(۱۳) Heinz Gaube, Die sudpersische provinz Arragan/ kuh-Gluyeh von der arabischen Eroberung bis zur Safawidenzeit, Wein ۱۹۷۳.
(۱۴) Paul Schwarz, Iran im Mittelater nach den arabischen Geographen, Hildesheim ۱۹۶۹-۱۹۷۰؛
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خرسان»، شماره ۶۹۸۸.
