خدا در ادیان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
این مقاله در مورد
خدا در
ادیان، و چگونه ستایش و
پرستش خدا در
ادیان ابراهیمی و غیر ابراهیمی می‌باشد.
همه ادیان الهی، پیروان خود را به شناخت صحیح
خدا و
توحید فرا خوانده‌اند، چنان‌که شیخ الانبیا
نوح (علیه‌السلام) از
قومش خواست تا جز خدا را
عبادت نکنند: «لا تَعبُدوا اِلاَّ اللّهَ»
و
پیامبران دیگری چون
هود،
صالح و
شعیب (علیهم‌السلام) به
قوم خود گفتند: خدا را بپرستید. برای شما خدایی جز او نیست: «قالَ یقَومِ اعبُدُوا اللّهَ ما لَکم مِن اِله غَیرُهُ»
همچنین
ابراهیم (علیه‌السلام) منادی توحید بود و خویشتن را از زمره
مشرکان خارج می‌دانست.
ادیان پس از وی نیز که به «
ادیان ابراهیمی» موسوم است مانند
یهودیت و
مسیحیت که پیروان هریک ابراهیم (علیه‌السلام) را از خود می‌دانند
در ابتدا (پیش از تحریف) منادی توحید بودند، چنان که
موسی (علیه‌السلام) با
شرک مخالفت کرد و بر توحید اصرار ورزید
و
عیسی (علیه‌السلام) در
قیامت دعوت به
شرک را از خود نفی کرده، بیان می‌دارد که به فرمان الهی آنان را به توحید فرا خوانده است
همچنین خداوند توحید را مورد قبول
اهل کتاب دانسته است: «قُل یاَهلَ الکتبِ تَعالَوا اِلی کلِمَة سَواء بَینَنا و بَینَکم اَلاَّ نَعبُدَ اِلاَّ اللّهَ ولا نُشرِک بِهِ شیًا ولا یَتَّخِذَ بَعضُنا بَعضًا اَربابًا مِن دونِ اللّهِ...»،
گرچه ادیان یاد شده پس از گذشت زمانی دچار تحریف شده و پیروانشان درباره خدا عقاید
باطل، شرک آلود و کفرآمیزی پیدا کردند، چنان که
یهودیان،
عزیر (علیه‌السلام) و
نصارا،
مسیح (علیه‌السلام) را
پسر خدا دانستند: «و قالَتِ الیَهودُ عُزَیرٌ ابنُ اللّهِ وقالَتِ النَّصرَی المَسیحُ ابنُ اللّهِ...»
و
احبار و
راهبان را ارباب خود برگزیدند: «اِتَّخَذوا اَحبارَهُم ورُهبنَهُم اَربابًا مِن دونِ اللّهِ...»
و برخی از نصارا گفتند: خدا همان مسیح
پسر مریم است
: «لَقَد کفَرَ الَّذینَ قالوا اِنَّ اللّهَ هُوَ المَسیحُ ابنُ مَریَمَ...»
و برخی از آنان به
تثلیث قائل شده و گفتند: خدا سومین شخص از سه شخص یا سه اقنوم (اب و ابن و روح) است
: «لَقَد کفَرَ الَّذینَ قالوا اِنَّ اللّهَ ثالِثُ ثَلثَة...»
و به هر حال قائل به
الوهیت مسیح شدند، در حالی که قرآن این عقاید را شبیه سخنان پیشینیان از کافران: «... ذلِک قَولُهُم بِاَفوهِهِم یُضهِونَ قَولَ الَّذینَ کفَروا مِن قَبلُ...»
و شرک: «اِتَّخَذوا اَحبارَهُم ورُهبنَهُم اَربابًا مِن دونِ‌اللّهِ... لا اِلهَ اِلاّ هُوَ سُبحنَهُ عَمّا یُشرِکون»
و کفر
دانسته و ردّ کرده و
اهل کتاب را به اعتقادات اصیل خود در باب
توحید فراخوانده است
نیز یهودیان، دستان خدا را بسته دانستند که قرآن ضمن انکار آن بیان داشت که هر دو
دست خدا باز است و هرگونه که بخواهد
انفاق می‌کند: «وقالَتِ الیَهودُ یَدُ اللّهِ مَغلولَةٌ... بَل یَداهُ مَبسوطَتانِ یُنفِقُ کیفَ یَشاءُ»
باید توجه داشت که گرچه همه ادیان الهی پیروان خود را به شناخت صحیح خداوند و توحید فراخوانده‌اند؛ ولی درجه خداشناسی در
ادیان دیگر در حد خداشناسی در
اسلام نبوده است، زیرا در اسلام برترین حد خداشناسی و توحید که رسیدن به آن در توان بشر است ارائه شده، به‌گونه‌ای که شناختی برتر از آن ممکن نیست. توضیح آن‌که براساس تعالیم قرآن کریم
توحید عددی از خداوند نفی شده
و خداوند دارای اطلاق وجودی و سعه ذاتی دانسته شده است، به‌گونه‌ای که در عین احاطه بر همه چیز و تهی نبودن چیزی از او، با تعین هیچ متعینی قید نمی‌پذیرد، بر خلاف اطلاق مفهومی که مفهوم
مطلق در هر مصداقی با آن فرد متحد شده و با تعین آن متعین می‌گردد: «لَیسَ کمِثلِهِ شَیءٌ»
، «و هُوَ الَّذی فِی السَّماءِ اِلهٌ وفِی الاَرضِ اِلهٌ»
و وحدت خداوند وحدت قاهره است که خدای
سبحان در
قیامت به آن ظهور می‌کند و آن وحدتی است که
فرض هرگونه مثلی را برای او نفی کرده
وبر اثر گستردگی و سعه، جا برای غیر نمی‌گذارد، چنان که در آن مقام او خود می‌پرسد: «لِمَنِ المُلک الیَومَ» و خود پاسخ می‌دهد: «لِلّهِ الوحِدِ القَهّار»
و با این توحید است که تثلیث نصارا
دفع می‌شود، زیرا آنان به گمان خویش گرچه در عین تثلیث، به توحید قائل‌ند؛ ولی آنچه درباره خدا به آن
اعتقاد دارند وحدت عددی است که کثرت از جهتی دیگر را نفی نمی‌کند
و ازاین‌رو قرآن آنان را کافر دانسته است
و چون وحدت خداوند اطلاقی است نه عددی، او رابع ثلاثه است؛ نه ثالث ثلاثه
: «ما یَکونُ مِن نَجوی ثَلثَة اِلاّ هُوَ رابِعُهُم»،
زیرا او بر همه عددها و معدودها احاطه دارد و چیزی در عرض او نیست
؛ و نیز محصول اطلاق ذاتی وجود،
معیت قیومیه حق نسبت به همه اشیاست: «وهُوَ مَعَکم اَینَ ما کنتُم»
که نتیجه آن مظهر بودن همه اشیا برای
خداوند است
، ازاین‌رو وجود آسمانها و زمین جز وجود
حق و ظهور فیض او نیست و همه فی نفسه هالک‌اند
؛ به‌عبارت دیگر ماهیت جز حکایت چیزی نیست و وجود جز ربط چیزی نیست و ربط همان وجه،
شأن،
آینه، اسم و علامت حق است: «کلُّ مَن عَلَیها فَان ویَبقی وجهُ رَبِّک...»
و چون خداوند پدید آورنده همه چیز است پس آسمانها و
زمین و آنچه در آنهاست، وجودش به او قوام دارد و درنتیجه
حکم و مُلک و
سلطنت تنها از آن اوست: «لَهُ مُلک السَّموتِ والاَرضِ»
، «لِلَّهِ ما فِی السَّموتِ وما فِی الاَرضِ»
قرآن کریم همچنین، خداوند را نور می‌داند و چون
نور به خود ظاهر و موجب ظهور دیگران است ما پیش از مشاهده هر چیز ناچار به رؤیت خدا هستیم: «اَللّهُ نورُ السَّموتِ والاَرضِ»
و او بر فراز هر چیزی مشهود است: «اَو لَم یَکفِ بِرَبِّک اَنَّهُ عَلی کلِّ شَیء شَهید»
و خداوند پیش از هر چیز و پس از آن و ظاهرتر از هر چیز و باطن‌تر از آن است: «هُوَ الاَوَّلُ والأخِرُ والظّهِرُ والباطِنُ»
شایان ذکر است که گرچه در اسلام قلّه نهایی خداشناسی و توحید بیان شده؛ ولی دسترسی به آن برای همگان میسور نیست، بلکه هر کس به اندازه استعداد خود می‌تواند خدا را بشناسد، از همین‌رو در
روایتی آمده است:
سوره توحید و آیات آغازین
سوره حدید، برای ژرف اندیشان در
آخر الزمان فرود آمده است.
دائرةالمعارف قرآن کریم برگرفته از مقاله الله.
