خانه بروجردی‌ها
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خانه بروجردی‌ها، مجموعه ساختمانی زیبا و باشکوه در جنوب شرقیِ شهر
کاشان می‌باشد.
این بنا را، که از نظر خصوصیات محلّی و عناصر معماری و تزیینات داخلی از اهمیّت فوق العاده‌ای برخوردار است، معمار استاد حسین حسینی برای سکونت یکی از بازرگانان کاشان به نام حاج
سیدجعفر نطنزی ساخته است. آغاز احداث بنا در ۱۲۹۲ و پایان آن ۱۳۱۰ بوده است.احتمالاً به دلیل این‌که این بازرگان از
بروجرد کالا وارد می‌کرده، این ساختمان به
خانه بروجردی‌ها معروف شده است.
این بنا در اواخر
سلطنت پهلوی بر اثر بی‌توجهّیِ ساکنان آن رو به انهدام می‌رفت، اما پس از ثبت در فهرست آثار تاریخی تعمیر و بازسازی شد و اینک کاربرد فرهنگی ـ اداری دارد.
خانه بروجردی‌ها در زمینی به مساحت تقریبی ۷۰۰، ۱ مترمربع ساخته شده و مشتمل است بر دو ورودی اصلی و فرعی، هشتی، راهرو، حیاط، تابستان نشین، زمستان نشین، آشپزخانه، حیاط‌های سرپوشیده در اطراف، و زیرزمینی وسیع.
ورودی اصلی در شمال ساختمان واقع شده و، بویژه به سبب نحوه اتصالی که میان
خانه و کوچه پدید آورده، به شکوه ساختمان افزوده است. دیوارهای آن تا ارتفاع معینی تنها با
گچ پوشیده شده و ساده است، اما سقف آن تزییناتی برجسته دارد. در دیوارهای ورودی سکّه‌هایی تعبیه شده که با مقرنس‌کاری گچی به طاق نمای اصلی سقف متصل می‌شود. ورودی از طریق در چوبیِ بزرگی با کنده‌کاری‌ها و گُلْ میخ‌های متعدد و دو
کوبه که بر پاشنه سنگی می‌چرخد، به هشتی راه می‌یابد. هشتی پس از ورودی اصلی است و گنبدی آراسته به کاربندی‌های بسیار زیبا دارد که در مرکز آن نورگیری تعبیه شده و از طریق دری مشابه درِ اصلی، که روبروی آن قرار گرفته، به حیاط راه می‌یابد. بیش از نیمی از مساحت
زمین به حیاط اختصاص دارد. معبر ورودی حیاط دالانی است غلام نشین، با تزییناتی چندضلعی و هلالی، و راهروی پیچ‌دار با سقفی که در آن نورگیرهایی تعبیه شده است. در وسط محور طولی حیاط حوض بزرگی با سنگ سیاه تراش‌خورده و پاشوهایی در اطراف قرار دارد که
آب آن از
قنات نصرآباد تامین می‌شده است. در جانب چپ و راست حوض نیز چهار باغچه به چشم می‌خورد.
تابستان‌شین، که مهم‌ترین و اصلی‌ترین بخش
خانه بروجردی‌هاست، مقابل ورودی اصلی و پشت به
قبله واقع شده است، و قوس بزرگِ نمای آن‌که در تمام
خانه‌های اعیانی قدیمی
کاشان دیده می‌شود، احتمالاً تقلیدی است از طرح مثلّث در نمای معماری اروپایی که تحت تاثیر معماری ایرانی به صورت منحنی در آمده است. در داخل محدوده قوس، گچبری‌های برجسته، متاثر از تزیینات روسی مانند سماور و
قوری، به چشم می‌خورد. تابستان‌نشین شامل دو اتاق، تالار اصلی، دو سرپوشیده فرعی، یک سرپوشیده اصلی، دو گوشواره، یک شاه نشین و تالار طَنَبی است.در مرکز آن، گنبدی با نورگیرهای زیبا و تزیینات مقرنس‌کاری قرار دارد. ایوان اصلی در محور تقارن تابستان‌نشین، پس از حیاط عامل دوم در تقسیم فضا و برای استفاده ساکنان در فصل گرما است. در دو جانب ایوان و تالار طنبی راهروهای ورودی و اتاق‌های نشیمن قرار گرفته‌اند که چشمگیرترین آثار تزیینی در همین قسمت به کار رفته است.
زمستان‌نشین، در شمال مجاور راهرو ورودی و مشتمل بر یک اتاق، یک شاه‌نشینِ پنج در با گچبری‌های زیبا و ایوانی وسیع و آفتابگیر است. در قسمت شرق مشتمل بر سه اتاقِ سه در در حدّفاصل زمستان‌نشین و تابستان‌نشین است که از راهروهایی مشترک به یکدیگر راه می‌یابند. سقف اتاق‌ها مسطح و فاقد تزیینات است. قسمت غربیِ زمستان‌نشین نیز با دو اتاق کوچک به همراه فضایی سرپوشیده، قسمت شمالی و جنوبی بنا را به هم می‌پیوندد. آشپزخانه وسیع با طاقچه‌ها و صندوقخانه و انباری در شمال و سمت راست مجموعه واقع است و از راهروی باریک بدان راه می‌یابند. از زیرزمین که در زیرِ سه بخش شمالی و جنوبی و غربی قرار دارد، بیشتر به عنوان
سرداب و انبار و فضای خدماتی استفاده می‌شده است.
سازندگان این بنا در تزیین سقف‌ها و دیوارها با استفاده از ترکیب خاک رس نرم و کاه الک کرده و کاهگل اُخری ' دقت و ظرافت بسیاری به خرج داده‌اند. در دیوار شاه‌نشین، تصاویری از شاهان
قاجار، به شیوه‌ای متاثر از نقاشی اروپایی، ترسیم شده است. روی بعضی دیوارها مناظری با رنگ آبی کشیده‌اند که هیچ‌کدام اصالت ایرانی ندارند، لباس اشخاص کاملاً اروپایی است. با این حال،
قدرت و نفوذ معماری ایرانی، بویژه در قسمت جنوبی بنا، تزیینات قسمت‌های دیگر را تحت الشعاع قرار داده است.
(۱) زندگی جدید ـ کالبد قدیم: گزیده‌ای از بناهای با ارزش تاریخی، تهران ۱۳۷۲ ش.
(۲) حسین فرخ یار، نگاهی به بناهای تاریخی کاشان (بی جا، تاریخ مقدمه ۱۳۷۰ ش).
(۳) حسن نراقی، آثار تاریخی شهرستان کاشان و نطنز، تهران ۱۳۷۴ ش
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خانه بروجردی‌ها»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۰۵/۲۳.
