• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حَیر (مفردات‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





حَیر (به فتح حاء) از واژگان نهج‌البلاغه به معنای حیران و سرگردانی است.
این واژه دارای مشتقاتی است که در نهج البلاغه به‌کار رفته است، مانند:
فَحِرْتَ (به فتح فاء و کسر حاء) به معنای به تحيّر فرو رفتى؛
اِستِحارة (به کسر همزه، سکون سین و کسر تاء) به معنای اضطراب، تحير و سرگردانى؛
حَیران (به فتح حاء) به معنای سرگردانى و جمع آن حَيارَى است.
از این مادّه ۲۸ مورد در نهج‌البلاغه آمده است.



حَیر به معنای حیران و سرگردانی است.
«حار حيرا و حيرانا: جهل وجه الصواب. تردّد لا يدرى كيف يجرى»


بعضی از مواردی که در «نهج‌البلاغه» استفاده شده به شرح ذیل می‌باشد:

۲.۱ - فَحِرْتَ - حکمت ۲۵۳ (خطاب به حارث)

امام علی (صلوات‌الله‌علیه) به حارث بن حوط فرمود:
«یا حارِثُ إِنَّکَ نَظَرْتَ تَحْتَکَ وَ لَمْ تَنْظُرْ فَوْقَکَ فَحِرْتَ....»
«اى حارث، تو به زيرت نگاه كرده‌اى و به بالاى سرت نظر نيفكنده‌اى، لذا در تحيّر فرو رفتى (و ندانستى كدام جانب را اختيار كنى)....»
يعنى متحير و سرگردان شدى. مشروح آن در (ح ر ث) گذشت.


۲.۲ - اسْتَحارَ - خطبه ۱۱۸ (درباره مرکزیت خودش)

اِستِحارة نيز به معنى اضطراب و تحير و سرگردانى است،
حضرت درباره مركزيت خودش فرموده:
«وَ إِنَّما أَنا قُطْبُ الرَّحا، تَدُورُ عَلَيَّ وَ أَنا بِمَكاني، فإِذَا فَارَقْتُهُ اسْتَحارَ مَدارُها.»
«من قطب آسيابم كه سنگ آسياب بر دور من مى‌گردد و من در مكانم هستم، اگر از مكانم كنار روم مدار آسياب حکومت متزلزل مى‌شود.»


۲.۳ - حَيارَى - خطبه ۱۲۵ (درباره انسان)

حَیران وصف نيز آيد به معنى سرگردان، جمع آن حيارى است.
حضرت علی (علیه‌السلام) به خوارج درباره آدم محبوب خدا فرموده:
«إِنَّ أَفْضَلَ النّاسِ عِنْدَ اللهِ مَنْ كانَ الْعَمَلُ بِالْحَقِّ أَحَبَّ إِلَيْهِ ـ وَ إِنْ نَقَصَهُ وَ كَرَثَه ـ مِنَ الْباطِلِ وَإِنْ جَرَّ إِلَيْهِ فَائِدَةً وَزَادَهُ، فَأَيْنَ يُتاهُ بِكُمْ؟! وَ مِنْ أَيْنَ أُتيتُمْ؟! اسْتَعِدُّوا لِلْمَسيرِ إِلَى قَوْم حَيارَى عَنِ الْحَقِّ لا يُبْصِرونَهُ.»
«برترين مردم در نظر خدا كسى است كه عمل به حق نزد او محبوبتر از باطل باشد، گرچه حق از نفع او بكاهد و برايش مشكلاتى پيش آورد و باطل براى او منافعى فراهم سازد، چرا حيران و سرگردانيد! و چرا شک زده‌ايد و تسليم شيطان آماده شويد براى حركت به سوى گروهى كه از حق روى برگردانده آن را نمى‌بينند.»
منظور از «حيارى» اهل شام است.


از این مادّه ۲۸ مورد در نهج‌البلاغه آمده است.


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۱، ص۳۱۷.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن-دار القلم، ص۲۶۳.    
۳. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۳، ص۲۸۰.    
۴. شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة والشوارد، ج۱، ص۷۵۶.    
۵. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۸۴۱، حکمت ۲۵۳.    
۶. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعة الإستقامة، ج۳، ص۲۱۶، حکمت ۲۶۲.    
۷. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۵۲۱، حکمت ۲۶۲.    
۸. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۸۰۳، حکمت ۲۶۲.    
۹. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۶۴۰.    
۱۰. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۶۴۰.    
۱۱. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین، ج۱۴، ص۲۲۷-۲۲۸.    
۱۲. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۲۱، ص۳۴۷.    
۱۳. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۹، ص۱۴۷-۱۴۸.    
۱۴. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۲۷۲، خطبه ۱۱۸.    
۱۵. عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعه الاستقامه، ص۲۳۱، خطبه ۱۱۷.    
۱۶. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۱۷۵، خطبه ۱۱۹.    
۱۷. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۶۱، خطبه ۱۱۹.    
۱۸. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۲۰۰.    
۱۹. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۲۰۱.    
۲۰. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین(ع)، ج۵، ص۱۸۷.    
۲۱. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۸، ص۱۰۶.    
۲۲. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۲۸۶.    
۲۳. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۲۸۴، خطبه ۱۲۵.    
۲۴. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعه الاستقامه، ج۲ ص۸، خطبه ۱۲۱.    
۲۵. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۱۸۲، خطبه ۱۲۵.    
۲۶. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۷۱، خطبه ۱۲۵.    
۲۷. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۲۳۱.    
۲۸. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۲۳۶.    
۲۹. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین(ع)، ج۵، ص۲۹۴.    
۳۰. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۸، ص۱۸۰.    
۳۱. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۸، ص۱۰۴.    
۳۲. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۸۴۱، حکمت ۲۵۳.    
۳۳. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۲۷۲، خطبه ۱۱۸.    
۳۴. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۲۸۴، خطبه ۱۲۵.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «حیر»، ج۱، ص۳۱۷.    






جعبه ابزار