حیات یحیی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
این کتاب که به
فارسی نوشته شده است و در باره سرچشمه‌های انقلاب سیاسی در ایران، رویداد گرانی قند و پیدایی فتنه در
مسجد شاه تهران، سلطنت محمدعلی
شاه قاجار، عزل میرزا نصر الله خان مشیر الدوله، تحصن شیخ نوری در آرامگاه حضرت
عبد العظیم ، رویدادهای پس از کشته شدن امیر السلطان، مطالبه متمم قانون اساسی، حوادث میدان توپ خانه، مجازات اشرار، تحصن در
بهارستان ،
جنگ و غارت و بدبختی در ایران آن روزگار، قتل جهان گیر خان و قاضی قزوینی در باغ
شاه، تعرض به
شاه و قتل دو آزادی خواه، گزارش می‌دهد، در بر دارنده مشهودات روزانه حاج یحیی دولت آبادی، از اعضای کوشای حوزه مرکزی
انقلاب مشروطیت است.
نثر این کتاب چهار جلدی، ساده و روان و به نثر سرگذشت نامه‌ها نزدیک است. بی پردگی نوشتار این اثر و آشکار بودن درون مایه اش نیز بر اهمیت آن می‌افزاید. جلد یکم آن ۴۵ فصل و جلد دومش چهل فصل، جلد سوم آن، ۳۹ فصل و جلد پایانی اش ۴۲ فصل دارد.
جلد یکم از این کتاب چهار جلدی که به فارسی نوشته شده است، شرح روزگار جوانی و دوران علم آموزی نویسنده را در بر دارد و جلدهای دوم تا چهارم آن، به تاریخ معاصر ایران و پیدایی فرهنگ تازه در این کشور می‌پردازند. بخش نخست این اثر، از روزگار جوانی و دوران تحصیل نویسنده گزارش می‌دهد.
وی که فرزند مرحوم حاج میرزا هادی از
روحانیون برجسته و
دانشمند اصفهان بود، در ۱۲۴۱ خورشیدی در این شهر زاده شد و
فقه و
اصول و ادبیات فارسی و
عربی را در همان جا فرا گرفت و زبان خارجی را آموخت و شاید به دلیل فراگیری همین زبان، توانست به مطبوعات و کتاب‌های خارجی بپیوندد و نگرشی تازه تر در باره فرهنگ و ایجاد دموکراسی بیابد.
وی عمرش را در خدمت به ملت و مملکت گذراند و حیات خود را در راه نشر معارف و روشن ساختن افکار عمومی و دفاع از منافع وطن و مبارزه با بیگانگان و بیگانه پرستان سپری کرد. او به دلیل وجود زمینه‌های فراهم تر، به
تهران رفت و در آنجا مدرسه
سادات را بنیاد نهاد و تا پایان عمرش بیشتر در آنجا روزگار می‌گذراند و آموزگاران را به وظیفه مهمشان متوجه می‌ساخت و در این باره آموزش می‌داد. وی هم چنین می‌خواست آن مدرسه را برای کودکان بی بضاعت، به مرکز آموزشی شبانه روزی بدل کند. او در نهضت مشروطه به آزادی خواهان نزدیک بود و با کارها و نوشته هایش آنان را همراهی می‌کرد.
در دوره دوم و پنجم مجلس به نمایندگی برگزیده شد و در مهاجرت معروف بزرگان سیاسی آن زمان، با آنان و از مخالفان انقراض قاجاریه و سلطنت پهلوی در مجلس پنجم بود. دولت آبادی سال‌ها در
اروپا زیست و به نوشتن خاطراتش پرداخت.
جلد دوم و سوم این کتاب، گزارش‌هایی را در باره رویدادهای دوران مشروطه و کارهای خود نویسنده در این زمان در بر دارد. او در سراسر زندگی اش در اروپا، به سرپرستی محصلان ایرانی می‌پرداخت و برای این کار از
وزارت فرهنگ حقوق دریافت می‌کرد. جلد دوم با بازشناسی سرچشمه‌های انقلاب سیاسی ایران در آن روزگار آغاز و با گزارش‌هایی در باره گرانی
قند و فتنه مسجد
شاه تهران و سکوت دولت و مطالبه ملت و اوضاع مجلس و اختلاف دیدگاه‌های دولتیان و عزل شدن عین الدوله دنبال می‌شود.
زمینه‌های برپایی مجلس پس از این فراهم می‌آید و میرزا نصر الله خان مشیر الدوله به صدارت می‌رسد. پس از مرگ مظفر الدین
شاه، فرزندش (محمدعلی)
شاه می‌شود. گزارش در باره فتنه مدرسه سادات و اوضاع و احوال مجلس و دربار، عزل شدن میرزا نصر الله خان مشیر الدوله و منصوب شدن امین السلطان به جای او، تحصن شیخ
نوری در آرامگاه حضرت
عبد العظیم و دیگر رویدادهای آن روزگار و حوادث پس از کشته شدن امین السلطان و پیش آمدن فتنه میدان توپ خانه تهران، درون مایه دنباله این بخش از کتاب به شمار می‌رود.
نویسنده هم چنین به شرح مجازات اشرار، بمب اندازی برای کشتن
شاه، اوضاع و احوال حکومت ملی، تصمیم
شاه برای خراب کردن مجلس، پراکندگی ملی‌ها (ملیون) و عریضه نویسی آنان برای
شاه، کشته شدن حاج میرزا ابراهیم تبریزی و اسد الله خان جهان گیر و دیگران و تاثیرهای ویران کردن مجلس در دربار و دولت‌های همسایه
ایران می‌پردازد و سرانجام، احوال خود را در این روزگار توصیف می‌کند.
جلد سوم حیات یحیی، با سفر یا تبعید نویسنده به قسطنطنیه آغاز و با شرحی در باره اوضاع این سرزمین و رویداد مرگ پدر نویسنده دنبال می‌شود. دولت آبادی هم چنین از ویژگی‌های سیاست خارجی ایران در قرن‌های گذشته و انقلاب در قسطنطنیه و اوضاع ایران و مهاجران پس از انقلاب عثمانی گزارش می‌دهد. احیای انجمن سعادت، فتح تهران و دگرگونی در ساخت سلطنت، اختلاف‌های مجلس و دولت با یک دیگر، دعوت شدن نویسنده به کنگره نژادی
لندن ، اخبار ایران در آن روزگار و ماندن مؤلف در
سوئیس و گزارش‌هایی در باره سفرش به لوزان و بازگشتش به ایران و درگرفتن جنگ در
اروپا ، درون مایه گزارش‌های پایانی این بخش از کتاب وی است.
جلد چهارم، رویدادهای آن روزگار را از مهاجرت ملی‌ها (ملیون) در اوایل جنگ جهانی اول تا برافتادن پادشاهی قاجاریان و دوران پادشاهی
رضا خان پی می‌گیرد. نویسنده در ۱۳۳۴ وطن را ترک می‌کند و راه
بغداد و حلب را پیش می‌گیرد و به توصیف اوضاع قسطنطنیه و رویکردهای مقامات ایران و عثمانیان به یک دیگر می‌پردازد. وی از آنجا به استکهلم و برلین می‌رود و در باره دولت بلشویک در روسیه و اوضاع سوئد و دانمارک گزارش می‌دهد.
اوضاع آذربایجان و قشون عثمانی، وضع تهران و نیروهای دولتی پس از جنگ جهانی، مذاکرات نویسنده با
شاه و دولتیان، سفرش به اصفهان و گزارش در باره یاغیان کاشان و سرانجام کار آنان و کارهای
میرزا کوچک خان و فرجام ریاست وثوق الدوله، درون مایه دیگر گزارش‌های این بخش از کتاب است.
مشیر الدوله در چند ماه ریاست خود به جنگ با متجاسران (شورشیان/ گردن کشان) می‌پردازد و بیگانگان با سیاست بازی خود موجب انحلال قزاق خانه می‌شوند. نویسنده پس از این گزارش‌ها به شرح حال خود و پیروان سازمان ملل (جامعه ملل) می‌پردازد و از ریاست فتح الله خان سپه دار
اعظم گیلانی و اوضاع دربار و سیاست بازی بیگانه در آنجا و بر هم خوردن مجلس عالی دربار و دسیسه کاری‌های موجود در آن خبر می‌دهد.وی هم چنین در باره اجرا شدن سیاست‌های پنهانی و فراهم آمدن زمینه‌های براندازی حکومت با حمله نظامی (کودتا) و ریاست سه ماهه ضیایی و اوضاع سیاست داخلی و خارجی سردار سپه و رویداد کشته شدن ایمبری امریکایی گزارش‌هایی عرضه می‌کند و آن گاه به نفوذ روحانی نمایان و رویکردهای روحانیان
قم ،
نجف و اصفهان بدین اوضاع و برپایی مجلس پنجم و زمزمه‌های موجود برای برپایی جمهوریت و لغو کردن قانون اساسی و آخرین کارهای دودمان قجر و پا گرفتن پادشاهی رضا
شاه پهلوی می‌پردازد و اخبار مجلس پنجم را پی می‌گیرد و سرانجام از آخرین احوال خود و دوستانش و اوضاع عمومی ایران و رویدادهای مهمش در آن سال‌ها گزارش می‌دهد.
درون مایه آخرین جلد از کتاب یحیی دولت آبادی، به روزهای اقامت وی در اروپا انجامید و او آن را به دلیل وضع ویژه آن دوران در یکی از بانک‌های
بروکسل به امانت سپرد و به ایران رفت تا به آرزویش؛ یعنی مردن در وطن برسد. وی می‌خواست فصلی به نام «پایان حیات» بر این کتاب بیفزاید که مرگش دررسید و از این رو، فصل کوتاهی با همین عنوان به قلم فروغ دولت آبادی، فرزند او در باره روزهای پایانی عمر پدرش و
وصیت نامه ادبی وی در پایان جلد چهارم این نسخه از حیات یحیی آمده است.
حیات یحیی که آن را از سندهای مهم در باره انقلاب مشروطه ایران خوانده‌اند، تا ۲۵ سال در فهرست کتاب‌های «ممنوع الانتشار» بود، اما پس از آن، چاپ و به پژوهش گران تاریخ معاصر ایران عرضه شد. این کتاب از هر پانوشتی تهی است و تنها نمایه‌ای از کسان در پایان هر یک از جلدهایش آمده است.
نرم افزار تاریخ اسلامی ایران،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
