• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حیات علمی شیخ بهائی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


شیخ بهاءالدین محمد عاملی معروف به شیخ بهایی، یكی از بزرگان و مفاخر و نوابغ اواخر قـرن دهم و اوایل قرن یازدهم هجری می‌باشد كه در جامعیت وتنوع علوم و دانش، كمتر نظیری مـی‌تـوان بـر او پـیـدا نـمود.
بیشتر تحصیلات ایشان، در قزوین، که آن زمان حوزه علمی فعّالی داشت، صورت گرفت و سپس در اصفهان ادامه یافت.



اولین و مهم‌‌ترین استاد بهائی، پدرش بود که نزد وی تفسیر و حدیث و ادبیات عرب و مقداری معقول خواند و از او اجازه روایت دریافت کرد. این اجازه را مجلسی
[۱] محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰۵، ص۱۸۹۱۹۰، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
نقل کرده است.


استادان دیگر بهائی عبارت‌اند از: ملاّ عبداللّه یزدی (متوفی ۹۸۱) صاحب حاشیه بر تهذیب المنطق تفتازانی که به نام حاشیه ملاعبدالله از کتب درسی رایج منطق در حوزه‌های علمیّه است. شیخ بهائی نزد ملاّ عبدالله حکمت، کلام، طب و قدری منقول خوانده و در آثار خود از او به علاّ‌مه یزدی تعبیر کرده است؛ ملاّ علی مُذَهّب و ملاّ علی قائنی و ملاّ محمدباقر یزدی که شیخ از آنان در ریاضیات و هیئت بهره برد؛ شیخ احمد گچایی معروف به پیراحمد قزوینی که بهائی در قزوین از او حکمت و ریاضیات آموخت؛ شیخ عبدالعالی کرکی (متوفی ۹۹۳) فرزند محقق کرکی.
[۲] محمد بن حسین بهاءالدین عاملی، کلیات اشعار و آثار فارسی شیخ بهاءالدین محمد العاملی مشهور به شیخ بهائی، چاپ غلامحسین جواهری، تهران.
[۳] اسکندر منشی، تاریخ عالم آرای عباسی، ج۱، ص۱۵۶، تهران ۱۳۵۰ ش.
[۴] اسکندر منشی، تاریخ عالم آرای عباسی، ج۱، ص۱۶۸، تهران ۱۳۵۰ ش.
[۵] عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۵، ص۹۵، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
[۶] یوسف بن احمد بحرانی، لؤلؤة البحرین، ج۱، ص۴۳۴ـ۴۳۵، چاپ محمدصادق بحرالعلوم، قم.
[۷] محمدامین بن فضل الله محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۴۴۰، بیروت.
[۸] عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۱۱، ص۲۵۰ـ۲۵۱، ج ۱۱، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
[۹] محسن امین، اعیان الشیعه، ج۹، ص۲۴۳، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۰] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الروضة النضرة فی علماءِ القرن الحادی عشرة، ج۱، ص۷۵، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۰.
[۱۱] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱۵، ص۳۷۸، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۲] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱، ص۵۱۹، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۳] حسین بن محمدتقی نوری، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۲، ص۲۵۲، قم ۱۴۱۵ـ۱۴۱۶.
همچنین به گفته نوری،
[۱۴] حسین بن محمدتقی نوری، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۲، ص۲۵۲، قم ۱۴۱۵ـ۱۴۱۶.
بهائی از میرمحمدباقر داماد معروف به میرداماد روایت کرده است. نیز معروف است که در علوم غریبه شاگرد محمود دهدار (متوفی ۱۰۱۶) بوده است.
[۱۵] محمدحسن میرجهانی طباطبائی، روایح النسمات در شرح دعای سمات، ج۱، ص۱۰۰، تهران ۱۳۷۰ ش.
هرچند این مطلب در منابع معتبر نیامده و احتمالاً بهائی، علوم غریبه را از کتابهایی که شیخ علی منشار از هند آورده بود آموخته است.


شهرت علمی و موقعیت اجتماعی بهائی شاگردان بسیاری را در محضرش گردآورد. امینی،
[۱۶] عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۱۱، ص۲۵۲ـ۲۶۰، ج ۱۱، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
کامل‌‌ترین گزارش از اسامی شاگردان شیخ و راویان او را گردآوری کرده است. وی از ۹۷ نفر با ذکر منبع و ترتیب الفبایی نام می‌برد که مشهورترین آن‌ها عبارت‌اند از: محمدتقی مجلسی؛ محمدمحسن فیض کاشانی؛ صدرالمتألهین شیرازی؛ سید ماجد بحرانی که بر الاثناعشریّه بهائی (درباره نماز) تعلیقه نگاشته است
[۱۷] عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۱۱، ص۲۶۲، ج ۱۱، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
شیخ جواد بن سعد بغدادی معروف به فاضل جواد، شارح خلاصة الحساب و زبدة الاصول شیخ بهائی؛ ملاّ حسنعلی شوشتری که در ۱۰۳۰ از بهائی اجازه روایت دریافت داشته است
[۱۸] محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰۷، ص۲۳۲۴، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
ملاّ خلیل بن غازی قزوینی (متوفی ۱۰۸۹)؛ شیخ زین الدّین بن محمد نواده شهید ثانی؛ ملاّ صالح مازندرانی؛ مجتهد کرکی؛ علی بن سلیمان بحرانی • معروف به امّالحدیث؛ رفیع الدّین محمّد نائینی مشهور به میرزا رفیعا.
[۱۹] محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰۶، ص۱۴۶۱۵۱، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
[۲۰] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱، ص۲۳۷ـ۲۳۹، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.



(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۲) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الروضة النضرة فی علماءِ القرن الحادی عشرة، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۰.
(۳) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: احیاء الداثر من القرن العاشر، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۶۶ ش.
(۴) اسکندر منشی، تاریخ عالم آرای عباسی، تهران ۱۳۵۰ ش.
(۵) عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، تعلیقه امل الا´مل، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۱۰.
(۶) عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
(۷) محسن امین، اعیان الشیعه، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۸) عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج ۱۱، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
(۹) یوسف بن احمد بحرانی، لؤلؤة البحرین، چاپ محمدصادق بحرالعلوم، قم.
(۱۰) بطرس بستانی، کتاب دائرة المعارف، بیروت.
(۱۱) محمد بن حسین بهاءالدین عاملی، الاربعون حدیثاً، قم ۱۴۱۵.
(۱۲) محمد بن حسین بهاءالدین عاملی، جامع عباسی، چاپ سنگی تهران ۱۳۲۸.
(۱۳) محمد بن حسین بهاءالدین عاملی، الحدیقة الهلالیة: شرح دعاء الهلال من الصحیفة السجادیه، چاپ علی موسوی خراسانی، قم ۱۴۱۰.
(۱۴) محمد بن حسین بهاءالدین عاملی، العروة الوثقی: تفسیر سورة الحمد، چاپ اکبر ایرانی قمی، قم ۱۴۱۲.
(۱۵) محمد بن حسین بهاءالدین عاملی، کتاب المخلاة، مصر۱۳۱۷.
(۱۶) محمد بن حسین بهاءالدین عاملی، الکشکول، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۱۷) محمد بن حسین بهاءالدین عاملی، کلیات اشعار و آثار فارسی شیخ بهاءالدین محمد العاملی مشهور به شیخ بهائی، چاپ غلامحسین جواهری، تهران.
(۱۸) محمد بن حسین بهاءالدین عاملی، کلیات اشعار و آثار فارسی شیخ بهائی، چاپ سعید نفیسی، تهران.
(۱۹) محمد بن حسین بهاءالدین عاملی، مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین، مع تعلیقات محمد اسماعیل بن حسین مازندرانی خواجوئی، چاپ مهدی رجائی، مشهد ۱۳۷۲ ش.
(۲۰) محمد بن حسین بهاءالدین عاملی، مفتاح الفلاح، مع تعلیقات محمد اسماعیل بن حسین مازندرانی خواجوئی، چاپ مهدی رجائی، قم ۱۴۱۵.
(۲۱) محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۲۲) محمدتقی بن مقصودعلی مجلسی، روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، چاپ حسین موسوی کرمانی و علی پناه اشتهاردی، قم ۱۴۰۶ـ۱۴۱۳.
(۲۳) محمدتقی بن مقصودعلی مجلسی، لوامع صاحبقرانی، قم ۱۴۱۴.
(۲۴) محمدامین بن فضل الله محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، بیروت.
(۲۵) محمدامین بن فضل الله محبی، نفحة الریحانة و رشحة طلاءالحانه، چاپ عبدالفتاح محمد حلو، قاهره ۱۳۸۷ـ۱۳۹۱/ ۱۹۶۷ـ۱۹۷۱.
(۲۶) محمدحسن میرجهانی طباطبائی، روایح النسمات در شرح دعای سمات، تهران ۱۳۷۰ ش.
(۲۷) حسین بن محمدتقی نوری، خاتمه مستدرک الوسائل، قم ۱۴۱۵ـ۱۴۱۶.
(۲۸) حسین بن محمدتقی نوری، الفیض القدسی فی ترجمة العلامه المجلسی، در مجلسی، بحارالانوار، ج ۱۰۲، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

 
۱. ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰۵، ص۱۸۹۱۹۰، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۲. ↑ محمد بن حسین بهاءالدین عاملی، کلیات اشعار و آثار فارسی شیخ بهاءالدین محمد العاملی مشهور به شیخ بهائی، چاپ غلامحسین جواهری، تهران.
۳. ↑ اسکندر منشی، تاریخ عالم آرای عباسی، ج۱، ص۱۵۶، تهران ۱۳۵۰ ش.
۴. ↑ اسکندر منشی، تاریخ عالم آرای عباسی، ج۱، ص۱۶۸، تهران ۱۳۵۰ ش.
۵. ↑ عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۵، ص۹۵، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
۶. ↑ یوسف بن احمد بحرانی، لؤلؤة البحرین، ج۱، ص۴۳۴ـ۴۳۵، چاپ محمدصادق بحرالعلوم، قم.
۷. ↑ محمدامین بن فضل الله محبی، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، ج۳، ص۴۴۰، بیروت.
۸. ↑ عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۱۱، ص۲۵۰ـ۲۵۱، ج ۱۱، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
۹. ↑ محسن امین، اعیان الشیعه، ج۹، ص۲۴۳، چاپ حسن امین، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۰. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الروضة النضرة فی علماءِ القرن الحادی عشرة، ج۱، ص۷۵، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۰.
۱۱. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱۵، ص۳۷۸، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۲. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱، ص۵۱۹، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۳. ↑ حسین بن محمدتقی نوری، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۲، ص۲۵۲، قم ۱۴۱۵ـ۱۴۱۶.
۱۴. ↑ حسین بن محمدتقی نوری، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۲، ص۲۵۲، قم ۱۴۱۵ـ۱۴۱۶.
۱۵. ↑ محمدحسن میرجهانی طباطبائی، روایح النسمات در شرح دعای سمات، ج۱، ص۱۰۰، تهران ۱۳۷۰ ش.
۱۶. ↑ عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۱۱، ص۲۵۲ـ۲۶۰، ج ۱۱، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
۱۷. ↑ عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، ج۱۱، ص۲۶۲، ج ۱۱، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
۱۸. ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰۷، ص۲۳۲۴، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۱۹. ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰۶، ص۱۴۶۱۵۱، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۲۰. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱، ص۲۳۷ـ۲۳۹، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بهاءالدین عاملی»، شماره ۲۱۵۴.    

اندیشه قم    




جعبه ابزار