حکم شهدا (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شهادت، پایان زندگی نیست، آغاز
حیات است و
شهدا نزد پروردگارشان
روزی داده می‌شوند.
جایز نبودن
مرده پنداشتن شهدای راه خدا:
• «ولا تقولوا لمن یقتل فی سبیل الله اموت بل احیاء ولـکن لا تشعرون؛
و به کسانی که در راه خدا کشته می‌شوند مرده نگویید، بلکه (
ارواح آنها در
عالم برزخ به نحو
استقلال یا به حلول در قالب مثالی) زنده‌اند و لکن شما درنمی یابید.»
خداوند متعال در این
آیه سخن از
حیات جاویدان
شهیدان می‌گوید؛ نخست می‌فرماید: هرگز به آنها که در راه خدا کشته می‌شوند و شربت شهادت می‌نوشند مرده مگویید (و لا تقولوا لمن یقتل فی سبیل الله اموات). سپس برای تاکید بیشتر اضافه می‌کند: بلکه آنها زندگانند، اما شما
درک نمی‌کنید! (بل احیاء و لکن لا تشعرون). اصولا در هر
نهضتی گروهی راحت طلب و
ترسو خود را کنار می‌کشند و علاوه بر اینکه خودشان کاری انجام نمی‌دهند سعی در دل سرد کردن دیگران دارند همین که
حادثه ناگواری رخ می‌دهد، اظهار
تاسف می‌کنند و آن را
دلیل بر بی نتیجه بودن آن
قیام می‌پندارند، غافل از اینکه هیچ
هدف مقدس و گران بهایی بدون دادن
قربانی یا قربانی‌ها بدست نیامده و این یکی از سنن این جهان است.
قرآن کریم کرارا از این دسته سخن به میان آورده و آنها را سخت
سرزنش می‌کند. گروهی از این
قماش مردم در آغاز
اسلام بودند که هر گاه کسی از مسلمانان در میدان
جهاد به افتخار شهادت نائل می‌آمد می‌گفتند فلانی مرد! و با اظهار تاسف از مردنش، دیگران را مضطرب می‌ساختند. خداوند در پاسخ این گفته‌های مسموم پرده از روی یک
حقیقت بزرگ بر می‌دارد و با صراحت می‌گوید: شما حق ندارید کسانی را که در راه خدا جان می‌دهند مرده بخوانید آنها زنده‌اند،
زنده جاویدان، و از روزی‌های معنوی در پیشگاه خدا بهره می‌گیرند، با یکدیگر سخن می‌گویند، و از سرنوشت پربارشان کاملا خشنودند، اما شما که در چهار دیواری محدود عالم ماده محبوس و زندانی هستید این حقایق را نمی‌توانید درک کنید.
• «ولا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله اموتـا بل احیاء عند ربهم یرزقون؛
و هرگز
گمان مبر کسانی که در راه خدا کشته شدند مرده‌اند، بلکه زنده‌اند و در نزد پروردگارشان
روزی داده می‌شوند.»
بعضی از مفسران معتقدند که
آیات فوق در باره شهدای
احد نازل شده و بعضی دیگر در باره شهدای
بدر می‌دانند، ولی حق این است که پیوند این آیات با آیات گذشته نشان می‌دهد، بعد از حادثه احد نازل شده است. اما مضمون و محتوای آیات تعمیم دارد و همه شهدا حتی شهدای بدر را که چهارده نفر بودند شامل می‌شود و لذا در حدیثی از
امام باقر (علیه‌السّلام) نقل شده که فرمود: آیات در باره شهدای احد و بدر هر دو نازل شده است.
ابن مسعود از
پیامبر اکرم نقل می‌کند که خداوند به ارواح شهیدان احد خطاب کرد و از آنها پرسید: چه آرزویی دارید؟ آنها گفتند: پروردگارا! ما بالاتر از این چه آرزویی می‌توانیم داشته باشیم، که غرق نعمت‌های جاویدان توایم و در سایه
عرش تو
مسکن داریم، تنها تقاضای ما این است که بار دیگر به
جهان برگردیم و مجددا در راه تو
شهید شویم، خداوند فرمود: فرمان تخلف ناپذیر من این است که کسی دو باره به دنیا بازنگردد، عرض کردند: حالا که چنین است تقاضای ما این است که
سلام ما را به پیامبر برسانی و به بازماندگان‌مان، حال ما را بگویی و از وضع ما به آنها
بشارت دهی که هیچگونه نگران نباشند در این هنگام آیات فوق نازل شد. منظور از حیات و زندگی در اینجا همان حیات و زندگی برزخی است که ارواح در عالم پس از
مرگ دارند، نه زندگی جسمانی و مادی، گرچه زندگی برزخی، اختصاصی به شهیدان ندارد، بسیاری دیگر از مردم نیز دارای حیات برزخی هستند ولی از آنجا که حیات شهیدان یک حیات فوق العاده عالی و آمیخته با انواع نعمت‌های معنوی است و بعلاوه موضوع سخن، در آیه آنها هستند تنها نام از آنها برده شده است. آنها به قدری غرق مواهب حیات معنوی هستند که گویا زندگی سایر برزخیان در مقابل آنها چیزی نیست.
در اینکه حیات و زندگی شهیدان چگونه است؛ در میان مفسران گفتگو است؛
۱- بدون
شک ظاهر آیه این است که آنها دارای یک نوع
حیات برزخی و روحانی هستند چرا که جسم‌شان از هم متلاشی شده و به گفته
امام صادق (علیه‌السّلام) آن حیات با بدنی است مثالی. (بدن مجرد از ماده معمولی و همگون این بدن)
۲- بعضی از مفسران این زندگی را به عنوان یک
حیات غیبی و مخصوص به شهداء دانسته‌اند و گفته‌اند ما توضیح بیشتری در باره چگونگی این زندگی و طرز استفاده از آن را در اختیار نداریم.
۳- بعضی دیگر حیات را در اینجا به معنی
هدایت، و مرگ را به معنی گمراهی دانسته‌اند، و گفته‌اند معنی آیه این است که هر کس کشته شد نگوئید گمراه است، بلکه او هدایت شده است.
۴- بعضی دیگر حیات جاوید شهیدان را زنده ماندن نام آنها و مکتب آنها می‌دانند.
ولی با توجه به آنچه در تفسیر آیه اول و دوم گفتیم روشن می‌شود که هیچیک از این احتمالات قابل قبول نیست، نه لزومی دارد که آیه را به
معانی مجازی تفسیر کنیم و نه مساله حیات برزخی را مخصوص شهیدان بدانیم، بلکه شهیدان دارای حیات روحانی و برزخی هستند با این امتیاز که در قرب
رحمت پروردگارند و متنعم به انواع نعمت‌های او می‌باشند.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «حکم شهدا».
