حول مسائل الحج (للگلبایگانی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
كتاب "حول مسائل الحج" دربردارنده مجموعه سؤالات و جوابهاى باب حج است كه
آیة اللّه العظمی گلپایگانی در خلال سالهاى مرجعيتشان به آنها پاسخ داده‌اند كه از يك مقدمه، دوازده باب و مسائل متفرقه‌اى در آخر آن، تشكيل شده است.
آیت الله العظمی سید محمدرضا گلپایگانی ، در ماه ذى قعدۀ سال ۱۳۱۶ هجرى قمرى، در شهرستان
گلپایگان قرار دارد، در خانوادۀ
علم و
سیادت و
تقوا ديده به جهان گشود، حضرت آيت الله گلپايگانى در زادگاه خويش( گلپايگان) پس از خواندن مقدمات به تحصيل علوم دينى پرداخت، و در سال ۱۳۳۶ هجرى قمرى در ۲۰ سالگى وارد حوزۀ
اراک گرديد. بعد از هجرت
آیت الله حائری به قم بنا به دعوت ایشان وارد اين شهر شده و تا پايان عمر، يعنى قريب ۷۴ سال در اين شهر مقدس باقى ماند.
اندك زمانى از تأسيس حوزه نگذشته بود كه دو مرجع بزرگ،
آیت الله نائینی و
آیت الله اصفهانی با فشار دولت
انگلیس از طرف حكومت وقت
عراق به
ایران تبعيد شدند و از آن جهت كه هيچ جا براى
اقامت آنان در ايران مناسب‌تر از
حوزۀ علمیّۀ قم نبود، در اين شهر رحل اقامت افكنده و به افاده و افاضه در آن پرداختند، آيت الله گلپايگانى تقريبا ۷ سال از محضر علمى
آیت الله العظمی بروجردی بهره برد و پس از درگذشت آيت الله بروجردى ادارۀ حوزه به عهدۀ شخصيت‌هايى گذارده شد كه ايشان يكى از آنها بود. در جلسه‌اى كه پس از درگذشت آيت الله بروجردى در بيت ايشان تشكيل گرديد آيت الله گلپايگانى نيز شركت داشت و قرار شد زعامت حوزه را با همكارى ساير بزرگان مشتركا بر عهده گيرند.
حضرت آيت الله گلپايگانى با رهبر كبير انقلاب
امام خمینی - قدس سره- از دير باز ارتباطى صميمى و بسيار نزديك داشتند. سابقۀ اين روابط به هفتاد سال پيش و محفل درس استاد بزرگوارشان مرحوم آيت الله حايرى مى‌رسد. در آنجا بود كه اين دو بزرگوار با يكديگر آشنا شده و اين آشنايى به صميميت و يكرنگى مبدل شده و پس از هجرت مرحوم حايرى به
قم در ۱۳۴۰ هجرى قمرى ادامه يافت.
اين خورشيد فقاهت سرانجام پس از ۳۲ سال
مرجعیت و نزديك به ۷۰ سال تدريس در حوزۀ علميّه و بعد از ۹۸ سال زندگى پربار و با بركت در عصر پنجشنبه ۲۴
جمادی الثانی ۱۴۱۴ هجرى قمرى، برابر با ۱۸
آذر ماه ۱۳۷۲ هجرى شمسى، دعوت حق را لبيك گفت و در جوار حرم مقدس
حضرت معصومه علیها سلام به خاك سپرده شد.
كتاب حول مسائل الحج دربردارنده مجموعه سؤالات و جوابهاى باب حج است كه آية اللّه عظمى گلپايگانى در خلال سالهاى مرجعيتشان به آنها پاسخ داده‌اند كه از يك مقدمه، دوازده باب و مسائل متفرقه‌اى در آخر آن، تشكيل شده است. از آنجائيكه
حج از مهمترين و بزرگترين عبادات اجتماعى
اسلام است، در طول تاريخ
شیعه فقهاى بزرگ به علت اهميت آن كتابهاى متعددى در اين باب تأليف نموده‌اند. همچنين به علت تغيير شرايط زمان و مكان و مطرح شدن
مسائل مستحدثه و نياز به فتاواى جديد، فقهاى بزرگ براى جوابگوئى به آنان، كتابهائى به نام مجموعه مسائل براى مقلدين خود تأليف نموده‌اند.
آقا بزرگ تهرانی در
الذریعة در مورد اقسام كتابهاى مربوط به حج اين گونه مى‌نويسد: الحج هو احد الفروع الدينيه و العبادات الشرعيّة الماليّة و البدنية و من الشعائر العظيمة الالهيّة، و الكتب المؤلفة فيه
على انحاء منها المقصور
على بيان آدابه و اعماله و مناسكه بالعربيّة و الفارسية لعمل العوام و المقلدين و يسمى هذا النوع بمناسك الحج و سنذكر بعضا منها بعنوان المناسك فى حرف الميم، و منها المؤلف فى بيان فقه الحج و كيفية استنباط احكامه من الكتاب و السنة و غيرهما من ادلة الاحكام الشرعيّة، و يسمى هذا النوع بكتاب الحج لكن الغالب عليه ادراجه فى اجزاء الكتب الفقهية المرتبة من كتاب الطهارة الى كتاب الديات .
با توجه به آنچه در الذريعة آمده است در موضوع حج دو دسته كتابهاى
مناسک حج و كتاب حج تأليف شده است كه در الذريعة به ۴۲ كتاب حج و ۶۷ مناسك حج
اشاره شده است.
اين كتابها از زمان اصحاب
امام صادق علیه السلام تا زمان معاصر ادامه داشته است كه از مشهورترين آنان كتابهاى مستقلى است كه توسط
مقدس اردبیلی ( م ۹۹۳ ق)،
شهید ثانی ( م ۹۶۶ ق)،
علامه مجلسی ( م ۱۱۱۰ ق)،
وحید بهبهانی ( م ۱۲۰۵ ق)،
صاحب جواهر ( م ۱۲۶۶ ق)،
شیخ اعظم انصاری ( م ۱۲۸۱ ق) و ديگر بزرگان مى‌باشد.
گاهى اين كتابها فارسى بوده كه تبديل به عربى شده‌اند كه در اصطلاح به آنها
تعریب گويند و گاهى نيز مختصر يا مفصل ذكر شده‌اند كه به مناسك كبير و مناسك صغير نامگذارى شده‌اند حتى بزرگانى همچون حاج محمد
على بن محمد باقر وحيد بهبهانى( م ۱۲۱۶ ق) در حدود ۶ كتاب حج با تفصيل و
اختصار تأليف نموده‌اند كه در الذريعة به آنها اشاره شده است.
يكى از مهمترين اين آثار كتاب مناسك حج تأليف شيخ اعظم انصارى بوده است.
ارزش علمى و
اعتبار اين كتاب موجب شده كه از زمان تأليف، ساير فقهاى بزرگ به آن توجه داشته و اين كتاب مبناى كتابهاى مناسك بعد از آن باشد و آنان نظريات خود را به صورت حواشى آن براى مقلدينشان بيان نمايند كه از مهمترين حواشى آن مى‌توان به حواشى
میرزای شیرازی بزرگ( م ۱۳۱۲ ق)،
سید محمد کاظم یزدی ( م ۱۳۳۷ ق) اشاره كرد كه بارها به چاپ رسيده است.
آقا بزرگ تهرانى در الذريعة در مورد سبك نگارش آن مى‌نويسد: بنى فيه
على الاخذ بما يطابق للاحتياط
كتاب موجود نيز بر مبناى مناسك شيخ اعظم تدوين شده است. اين كتاب در ابتدا قسمتى از مجموعه‌اى به نام
مجمع المسائل الفقهیه بوده است اين مجموعه در بردارنده معظم ابواب فقهى از
اجتهاد و
تقلید تا
حدود و ديات بوده است.
اگر چه كتاب به سبك فقه رساله‌اى نوشته شده است اما در مواردى مثل مسئله ۲۷۶ در صفحه ۸۷ به سبك
فقه استدلالی نوشته شده است. از آنجائى كه حجاج براى انجام مراسم نياز به كتاب مستقلى داشته‌اند كه حمل و استفاده آن در مراسم حج آسان باشد بعدها اين كتاب مستقلا چاپ شده است. تدوين و تنظيم سؤالات و جوابهاى آنان توسط دو نفر از شاگردان فاضل مؤلف به نامهاى شيخ
علی ثابتی همدانی و شيخ
علی نیری انجام شده است.
همانطور كه گفته شد اين كتاب در زمان زندگانى حضرت آية اللّه عظمى گلپايگانى تدوين شده است كتاب موجود در رجب المرجب سال ۱۴۱۳ ق در چاپخانه باقرى در
قم تجديد چاپ شده است و ناشر آن
دار القرآن کریم مى‌باشد.
از ويژه‌گيهاى كتاب بيان نظريات سياسى مؤلف در مورد سازمان
اوقاف و حكومت شاهنشاهى در سال ۱۳۹۸ ق، مطابق با ۱۳۵۷ شمسى است وى در صفحه ۱۷ در مورد حكومت شاه مى‌نويسد: لقد اعلنا مرارا ان الغرض من تأسيس منظمة الاوقاف هو مصادرة الامور الدينية و الامساك بها بايديهم، من اجل تحقيق اغراض السلطة و ضرب استقلال العلماء و الغاء تأثير المساجد و المشاهد و البرامج الدينية. و قد وردنا مكررا شبيه هذا السؤال و
على الاسلام السلام اذ قد ابتليت الامة برعاة امثال هؤلاء .
كتاب شامل مقدمه
و دوازده باب و در آخر آن مسائل گوناگونى از باب حج است. دوازده باب عبارتند از:
استطاعت ،
نیابت ،
میقات ،
تلبیة ،
احرام ،
طواف ،
وقوف به مشعر ،
رمی ،
اضحیة ،
مبيت در
منی .
حول مسائل الحج نویسنده:آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی
نرم افزار جامع فقه أهل البيت
عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
