حوزه علمیه هند
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حوزه علمیه هند از حوزه‌های قدیمی شیعیان می‌باشد؛ دانشمندانی چون
میرمحمدمؤمن استرآبادی و
طاهر دکنی و
میرحامد حسین هندی از تربیت‌شدگان این حوزه است. شهر
لکنهو یگانه مرکز و کانون فعلی
شیعه اثنی‌عشری در هند و منبع علمای هند از قدیم و جدید می‌باشد.
سرزمین
هند یکی از قدیمی‌ترین کشورهای جهان است. نخستین گامهای نفوذ و گسترش
اسلام به این سرزمین در زمان
خلیفه دوم و سپس در زمان خلافت امام
علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) روی داد و در آن زمان بود که مردم «سند» با دین مبین اسلام آشنا شدند. در زمان
امویان قسمتی از هند به کشور پهناور اسلامی پیوست.
محمود غزنوی در سال ۳۹۲ هجری، شهر «غزنه» را فتح کرد و قسمت بزرگی از هند را به قلمرو حکومت خویش افزود. سپس «
غوریان» به آنجا دست یافتند. تا اینکه «
قطب‌الدین ایبک» سال ۵۸۹ هجری
دهلی را فتح کرد و خود به استقلال تشکیل حکومت داد. از آن تاریخ حکومتهای مسلمان، یکی پس از دیگری زمام امور را به دست گرفته، همگی «دهلی» را پایتخت خویش قرار دادند.
روابط اعراب مسلمان با هندی‌ها، موجب آشنایی و گسترش
تشیع در هند شد. اولین حرکت شیعی در قالب عشق و علاقه به
اهل بیت (علیهم‌السّلام) در هند از طرف برخی از اشراف و حکام «غور» روی داد. «شنسب» در زمان امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) اسلام آورد و عهدی از امام گرفت که بعدها از نسل او سلسله «شنسبانیه» پدید آمد.
زیدی‌ها و اسماعیلی‌ها و عرفایی که محبت اهل بیت (
علیهم‌السّلام) در دلشان جای کرده بود در نشر معارف اهل بیت (
علیهم‌السّلام) و گرایش مردم هند به تشیع نقش اساسی را داشتند. لیک نباید فراموش کرد که مهاجرت
سادات به هند که اغلب مذهب
شیعه داشته‌اند، در بسط تشیع ایفای نقش نموده‌اند.
آنچه آگاهان می‌گویند، اینکه امروزه شمار شیعیان هند بالغ بر سی‌و‌پنج میلیون تن می‌باشد
که اکثر آنان امامی اثنی‌عشری و عده کمی
اسماعیلی هستند. «منبع‌العلوم» و «دارالعلوم» از جمله مدارس اسلامی هندوستان می‌باشند که در احیا و انتشار فکر جهاد در زمان استعمار انگلیس نقش مهمی داشتند که در مقابل آن «مدرسه علیگره» بود که «سر
سید احمد خان» عامل انگلیسی آن را تاسیس کرد.
در چند شهر کشور هند حوزه‌های علمیه برقرار است:
«
لکنهو» که یگانه مرکز و کانون فعلی اثنی‌عشری در هند و پایتخت مملکت «اوده» سابق و منبع علمای هند از قدیم و جدید می‌باشد و از لحاظ فرهنگ و تمدن بر تمام بلاد و شهرهای هند برتری دارد، یکی از بزرگترین شهرهای علمی هند محسوب می‌گردد و در آن مدارس عربی و
حوزه علمیه شیعه وجود دارد. (این مدرسه از طرف مرکز جهانی علوم اسلامی اداره می‌شود.)؛ از آن جمله:
۱. الجامعةالسلطانیه ـ مهمترین مدرسه لکنهو
۲. مدرسةالواعظین ـ ویژه مبلغان اسلامی
۳. المدرسةالناظمیه ـ علامه
سید ابوالحسن، مؤسس این مدرسه و الجامعه السلطانیه است.
۴. تنظیم المکاتب. (این مدرسه از طرف مرکز جهانی علوم اسلامی اداره می‌شود.)
«بنارس» یکی دیگر از شهرهای هند است که دو مدرسه اسلامی در آن دایر می‌باشد:
۵. الایمانیه
۶. الجامعةالجوادیه
(همچنین شهر «مظفرنگر» دارای حوزه علمیه است.) (این مدرسه از طرف مرکز جهانی علوم اسلامی اداره می‌شود.)
۷. حوزه علمیه مظفرنگر.
در شهرهای دیگر چون «آمروهه»، «پتنه»، «فیض‌آباد»، «میرت» و «نوکانوان» هم مدارس عربی وجود دارند که در پتنه دو مدرسه و در دیگر شهرها تنها یک مدرسه اسلامی است. این مدارس در نشر فرهنگ و تمدن اسلامی نقش بسزایی دارند. از جمله مسایل مورد توجه در هند ارج نهادن به فلاسفه اسلامی چون حکیم متاله
صدرالدین شیرازی است. در ۲۳ آبان ۱۳۴۰ ش. شهر کلکته شاهد برگزاری مراسم جشن چهارصدمین سال تولد این حکیم فرزانه بود. آشنایی با فلسفه اسلامی برای نشر و گسترش اسلام در جهان و مقابله با تهاجمات فرهنگی که از داخل و خارج کشور اعمال می‌شود، امری ضروری است.
«در عرض سه قرن اخیر کتب
ملاصدرا همواره در تمام مدارس اسلامی تدریس می‌شده و حتی کتاب «
اسفار» تا حدود ده سال پیش، کتاب درسی طلاب دوره عالیه علوم معقول بوده است و فقط پس از استقلال هند، چون آموختن زبان انگلیسی و هندی هر دو حتی در مدارسی که
زبان عربی و فارسی متداول بوده، اجباری شد. بدین سبب سطح معلومات شاگردان در رشته عربی و فارسی تنزل کرد و بعضی از مدرسان نیز این بلاد را ترک گفتند. تدریس «
اسفار» متروک شد و اکنون فقط کتاب «شرح هدایةالحکمه» ملاصدرا تدریس می‌شود.
در مدارس لکنهو، شاگردان بسیاری از بلاد مختلف هند حتی
کشمیر و نیز برخی ممالک آفریقایی، خصوصاً سنگال و زنگبار، به تحصیل اشتغال دارند. بعضی از فارغ‌التحصیلان نیز پس از اتمام این دوره برای تکمیل معلومات به «مدرسةالواعظین» که توسط
سید محمد زکی و
سید ابن‌الحسن اداره می‌شود وارد می‌شوند و در آنجا به فن خطابه و تبلیغ می‌پردازند.
«مکتبةالناصریه» کتابخانه بزرگی که میراث
میرحامد حسین مؤلف «
عبقات الانوار» است در لکنهو واقع است.
کتابخانه رضا با ۶۰۰۰ جلد کتاب فارسی و ۵۰۰۰ کتاب عربی در رامپور و کتابخانه خدابخش با ۴۰۰۰ جلد فارسی و ۴۵۰۰ جلد عربی در پتنه از جمله کتابخانه‌های هند هستند که پژوهشگران و دانشمندان اسلامی را برای به دست آوردن نسخه‌های نایاب و فرهنگی اسلامی به خود فرا می‌خوانند.
مرحوم
علامه امینی برای تالیف اثر گرانقدر «
الغدیر» در کتابخانه‌های بسیاری در دورافتاده‌ترین نقاط جهان به تحقیق نشست، که از آن جمله‌اند:
کتابخانه ناصریه | ۳۰۰۰۰ جلد کتاب | لکنهو
کتابخانه مدرسةالواعظین | ۲۰۰۰۰ جلد کتاب | لکنهو
کتابخانه سلطان المدارس | ۵۰۰۰ جلد کتاب | لکنهو
کتابخانه ممتاز العلما | ۱۸۰۰۰ جلد کتاب | لکنهو
کتابخانه فرنگی محل | ۹۰۰۰ جلد کتاب |لکنهو
کتابخانه ندوةالعلما | ۶۰۰۰۰ جلد کتاب | لکنهو
کتابخانه امیرالدوله | ۱۱۰۰۰۰ جلد کتاب | لکنهو
کتابخانه دانشگاه اسلامی علیگره | ۵۰۰۰۰۰ جلد کتاب | علیگره
کتابخانه عمومی رضا | ۱۱۰۰۰ جلد کتاب | رامپور
کتابخانه خدابخش | ۵۰۰۰۰ جلد کتاب | پتنه
کتابخانه عمومی دانشگاه عثمانی | ۱۱۱۰۰۰ جلد کتاب | حیدرآباد
کتابخانه عمومی آصفیه | ۱۲۵۰۰۰ جلد کتاب | حیدرآباد
کتابخانه سالار جنگ | ۵۲۰۰۰ جلد کتاب | حیدرآباد
دانشمندان حوزه علیمه هند عبارتند از:
یکی از شخصیتهای بزرگ ایرانی که در عصر صفوی و تحت حمایت دولت قطب‌شاهیان به هند رفت،
میر محمدمؤمن استرآبادی است. وی یکی از دانشمندان و رجال عالیقدر است… او در جمیع علوم متداول، از معقول و منقول متبحر بود و اعلم علمای عصر خود به شمار می‌رفت.
شاه طاهر همدانی، معروف به دکنی در عصر پادشاهان «
نظامشاهیان» که در ترویج مذهب جعفری کوشش می‌کردند، رهسپار هندوستان شد.
خدمات شاه طاهر در هند دارای اهمیت بسیار است. وی علمای زیادی را در موضوعات مختلف اسلامی تربیت کرد و حوزه درس او یکی از بزرگترین حوزه‌های علمی هندوستان بود. شاه طاهر بسیار محترم بود و خدمات وی ارزنده.
سید ضیاء الدین نورالله بن
سید شریف‌الدین حسینی مرعشی شوشتری (۹۵۶ـ۱۰۱۹ ق.) از دیگر دانشمندان شیعی است که در هندوستان می‌زیسته است. مؤلف فوائد‌الرضویه گوید:
«قاضی فاضل کامل علامه محدث، متکلم عالم دانا،
سید سعید جلیل و شمشیر بران حق و ایمان. وی کتابهای چندی در یاری مذهب و رد مخالفان نگاشته است مانند کتاب «
مجالس المؤمنین» و «
احقاق الحق» در نقض «
ابطال الباطل»
فضل بن روزبهان اصفهانی است. (ابطال الباطل در رد «
نهج الحق» آیت‌الله
علامه حلی نگاشته شده است.) همچنین کتاب «
الصوارم المهرقه» را در جواب «
الصواعق المحرقه» تالیف
ابن حجر هیثمی نگاشت. قاضی نورالله معاصر
شیخ بهایی (۹۵۳ـ۱۰۳۰ ق.) بود و در هند به علت تالیف کتاب «احقاق الحق» شهید شد.»
«
سید میر حامد حسین بن
سید محمد قلی... موسوی نیشابوری هندی از بزرگترین متکلمان و عالمان متبحر شیعه در اوایل این سده، در لکنهو به سال ۱۲۴۶ ق. زاده شد. در همان جا نزد پدر خویش، جناب
سید محمدقلی موسوی (متوفی ۱۲۶۰ ق.) که از عالمان بزرگ بود درس خواند و تربیتی نیکو یافت و مبادی علوم علم کلام و عقاید را از پدر فراگرفت. فقه و اصول را نزد
سید حسین نقوی ـ از عالمان هند ـ بیاموخت. حکمت و معقول را نزد
سید مرتضی بن
سید محمد و ادبیات را نزد مفتی
سید محمد عباس تحصیل کرد.
میر حامد حسین عالمی پر تتبع و با اطلاع و محیط بر آثار و اخبار و میراث علمی اسلامی بود. او در این تتبع و احاطه به مرتبه‌ای رسید که هیچ کس از معاصران او و متاخران، بلکه بسیاری از عالمان قرون پیشین نیز به پایه او نرسیدند. همه عمر خویش را به بحث و پژوهش در اسرار اعتقادات دینی و حراست اسلام و مرزبانی حوزه دین راستین بگذرانید.»
علامه امینی بارها در کتاب «الغدیر» درباره عظمت میرحامد حسین و کتاب ارزشمند او «عبقات الانوار» و کتابخانه او و پدرش و فرزندش سخنها گفته است. وی در جلد نخستین «الغدیر» در فصل «المؤلفون فی حدیث الغدیر» گوید:
«میر حامد حسین، حدیث غدیر و اسناد آن و متواتر بودن آن و معنای آن حدیث را در دو مجلد بزرگ ۱۰۸۰ صفحه، گرد آورده است و این دو جلد از مجموعه کتاب «عبقات است.»
«
سید سراج حسین»،
«
سید اعجاز حسین» دو برادر عالم میر حامد حسین و
سید ناصر حسین»
ملقب به «شمس العلماء» و «
سید ذاکر حسین کنتوری موسوی هندی» فرزندان او هستند و از دانشمندان امامیه هندوستان محسوب می‌گردند.
«
سید محمدسعید المله موسوی»
فرزند «شمس العلماء
سید ناصرحسین» و نواده میرحامد حسین است که در
نجف اشرف تحصیل کرده و دارای تالیفات چندی است؛ از جمله: «مسانید الائمه»، «الایمان الصحیح»، «مدینةالعلم»، «معراج البلاغه»، «آیت الولایه»، «آیةالتطهیر»، «الامام الثانی‌عشر».
وی از نخستین مجتهدان دیار هند است که پس از طی مراحل علمی در هند به
عتبات عالیات رفت و از محضر «
وحید بهبهانی» بهره برد و در درس اساتید دیگری چون
سید مهدی بحرالعلوم و
صاحب ریاض و آقا
سید محمدمهدی شهرستانی حاضر شد تا به درجه اجتهاد رسید. سپس از
عراق به
مشهد رضوی رفت و از
سید محمد مهدی بن هدایت الله اصفهانی (میرزا مهدی خراسانی، شهید) استفاده نمود و به دریافت اجازه نایل آمده آن گاه به هند رفت و در سال ۱۲۰۰ هجری شهر «لکنهو» را مقر خویش ساخت. از تالیفات اوست: «
عماد الاسلام» در علم کلام، «
اساس الاصول» و «
منتهی الافکار» در اصول فقه «شرح حدیقه المتقین»، در فقه، «تعلیمات بر شرح سلم» در منطق، «تعلیمات بر شرح هدایه الحکمه» صدرالمتالهین شیرازی در فلسفه.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «حوزه علمیه هند»، تاریخ بازیابی ۹۸/۳/۳۱.
