حوزه علمیه تبریز
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حوزه علمیه تبریز یکی از حوزه‌های پررونق
شیعه در
کشور ایران است که در دوره‌های مختلف توانسته عالمان و دانشمندان بسیاری را تربیت کند و در رشد و شکوفایی
اسلام نقش موثر داشته باشد. در این‌جا نقش این حوزه را در پنج دوره معرفی می‌کنیم.
نخستین دوره از حوزه علمیه تبریز به دو
قرن چهارم و پنجم قمری تعلق دارد و پیش از آن به واسطه تسلط خرم دینان بر این منطقه
مذهب شیعه نمودی از خود نشان نداده است و در قرن چهارم حکومت‌ها با سنی‌گری‌های خود مانع رشد شیعه در این منطقه شده‌اند.
حمزة بن عبدالعزیز معروف به
سلار دیلمی از دانشمندان شیعه و فقهای بزرگ امامیه است که در این دوره می‌زیسته است.
در دو قرن چهارم و پنجم حوزه تشیع در تبریز رونق گرفته است و دانشمندانی چون سلار دیلمی با حضور خویش این حوزه را به اوج شکوفایی رسانده‌اند.
نخستین عامل رشد حوزه تبریز در این دوره وجود علوی مبارزی چون سیدحمزه از احفاد
امام کاظم (علیه‌السّلام) است و دومین عامل رشد تشیع دعوت
ابوالقاسم جعفر بن علی از داعیان اسماعیلی آذربایجان به کیش اسماعیلی است.
دوره دوم از حوزه علمیه تبریز به قرن‌های ششم و هفتم هجری تعلق دارد که مقارن با رکود حرکت علمی است حکومت‌های
سنی‌مذهب و حملات قبایل زرد پوست تاتار موسوم به مغول مانع از رشد کافی و شکوفایی دانش در این دوره است.
این دوره از اواخر قرن هفتم شروع و تا اوایل قرن دهم هجری ادامه می‌یابد آغاز این دوره از حوزه علمیه تبریز که با اسلام‌گرایی و شیعی‌پذیری سلاطین مغول روبه‌روست آغاز خوبی برای رشد مکتب تشیع است لیکن با روی کار آمدن
تیموریان (۷۷۱ - ۹۰۶) و حملات وحشیانه خود موقعیت فرهنگی به دست آمده دیگر بار دستخوش تغییرات اجتماعی می‌گردد که با قیام‌های شیعی پاسخ داده می‌شود.
این دوره که از آغاز حکومت
صفویان و تا پایان دوره
قاجار از اوایل قرن دهم تا اواخر قرن سیزدهم ادامه می‌یابد دوره‌ای است که شیعه از
تقیه بیرون آمده و جامعه شیعی نمود پیدا کرده است و با توجه به تفکر انقلابی شیعه اهل سنت نیز به این اندیشه متعالی پیوسته‌اند در چنین شرایطی نهضت توسط قبایل قزلباش که پیرو مذهب شیعه دوازده امامی بودند آغاز شد و تشیع به عنوان ایدوئولوژی و محور اصلی شکل‌گیری ملتی یکپارچه در سراسر
ایران مورد استفاده قرار گرفت.
حوزه علمیه تبریز در این دوره به پرورش خوشنویسان، شاعران، حکما، فقها، و محدثین شیعی پرداخته است. لیکن گرایش در آن روزهای نخست به فلسفه و حکمت سپس به حدیث آن گاه به
فقه و
اصول فقه است.
مدارسی که در این دوره تاسیس گردید، به قرار زیر می‌باشند:
۱ - مدرسه طالبیه
۲ - مدرسه صادقیه
۳ - مدرسه صفویه
۴ - مدرسه حاج صفر علی
۵ - مدرسه حاج علی اصغر
۶ - مدرسه میرزا علی اکبر
شیخ
آقا بزرگ تهرانی شمار علمای قرن دهم در این حوزه را هفت نفر گزارش می‌دهد که عبارتند از:
۱ -
میرزا اویس تبریزی۲ -
حسین کربلایی (مؤلف «
الروضات فی مزارات تبریز» ساکن
دمشق)
۳ -
زین‌العابدین تبریزی۴ -
عبدالباقی تبریزی۵ -
عبدالوهاب تبریزی۶ -
میر قاسم تبریزی۷ - خواجه
جلال‌الدین محمد تبریزیحال آنکه شمار دانشمندان شیعی در قرن یازدهم قریب به سی نفر است که فزونی شمار دانشمندان شیعی در قرن یازدهم و قرون پس از آن به سبب رونق حوزه علمیه تبریز وجود دانشمندان
فرزانه در این حوزه است.
گستره فقه شیعی در حوزه علمیه تبریز به مرحله‌ای از رشد رسید که توفیق یافت در قرن سیزدهم قمری مرجع تقلیدی را به
جهان اسلام عرضه دارد این شخصیت ممتاز علمی که در
علم و عمل و مراحل
تقوی و
ورع به قله کمال رسیده بود کسی جز حضرت آیة‌الله العظمی
سیدحسین حسینی کوه کمری تبریزی نبود. نسب شریف وی با بیست و چهار واسطه به
امام حسین (علیه‌السّلام) می‌رسید و از فحول شاگردان
شیخ اعظم انصاری محسوب می‌گشت چنانچه شیخ در موارد احتیاط به مراجعه فتاوی او امر می‌نمود.
دانشمندان دیگری از حوزه علمیه تبریز در این قرن از شاگردان شیخ اعظم انصاری بودند که همزمان با آیة‌الله سید حسین حسینی کوه کمری در
نجف اشرف به درس شیخ حاضر می‌شدند برخی از آنان عبارتند از:
۱ - شیخ مولی
احمد تبریزی (زنده به سال ۱۲۷۱ق.)
۲ - حاج شیخ
میرزا باقر مجتهد (متوفی ۱۲۸۵ق.)
۳ - میرزا
محمدتقی قاضی تبریزی (متوفی ۱۲۷۶ق.)
۴ - شیخ میرزا
حسن آقا تبریزی (متوفی ۱۳۳۸)
۵ - حاج میرزا
محمد حسن زنوزی تبریزی (متوفی ۱۳۱۰ق.)
۶ - میرزا
حیدر علی علیاری (متوفی ۱۳۱۰ق.)
۷ - حاج
میرزا علی تبریزی (متوفی ۱۲۴۸ق.)
۸ -
سیدعلی سید الحکما حسینی مرعشی (متوفی ۱۳۱۶ق.)
۹ - حاج مولی
علی علیاری (متوفی ۱۳۲۷ق.)
۱۰ - حاج
میرزا موسی تبریزی (متوفی ۱۳۰۷ق.)
لازم به ذکر است که شماری از این فقها خود در مکتب آیة‌الله کوه کمری هم حاضر شده‌اند.
این دوره به دو قرن چهاردم و پانزدهم هجری تعلق دارد و از پررونق‌ترین ادوار حوزه علمیه تبریز محسوب می‌شود چنانچه حضرت آیة‌الله العظمی
سیدمحمد حجت که به سال ۱۳۱۰ ق. در این شهر تولد یافته بود به برکت عالمان
فرزانه این سامان و عصر شکوفایی حوزه تبریز مراحل اجتهاد را سپری کرد و به مقام مرجعیت رسید آیة‌الله سیدحسین کوه کمری عموی آیة‌الله حجت بود لذا حوزه نجف اشرف برای خاندان حجت حوزه‌ای آشنا بود و ایشان به سال ۱۳۳۰ ق. در بیست سالگی به این حوزه مهاجرت و به تکمیل علوم و معارف پرداختند مهاجرت ایشان یک سال پس از رحلت عموی بزرگوارشان بود.
البته پس از ارتحال آیة‌الله العظمی سیدحسین حسینی کوه کمری آیة‌الله
فاضل شرابیانی به مرجعیت رسید.
برخی از مشاهیر علم و فضیلت حوزه علمیه تبریز دراین دوره به قرار زیر می‌باشند:
۱ - آیة‌الله آقا
میرزا رضی تبریزی (متولد ۱۲۹۴ق.)
۲ - آیة‌الله آقا
میرزا ابوالحسن انگجی (متوفی ۱۳۵۷ق.)
۳ - آیة‌الله
سیدمهدی انگجی۴ - آیة‌الله آقا میرزا
عبدالحسین غروی (متولد ۱۳۲۸ق.)
۵ - آیة‌الله آقا
سیداحمد خسروشاهی (متولد ۱۲۶۶ق.)
۶ - آیة‌الله میرزا
محمدعلی قاضی طباطبایی (متولد ۱۳۳۳ق.)
۷ - آیة‌الله
سیدابراهیم دروازه‌ای (۱۳۸۱ - ۱۳۱۳ق.)
۸ - آیة‌الله
سیدمرتضی خسروشاهی (متولد۱۲۹۹)
۹ - آیة‌الله
سیدابوالفضل خسروشاهی (متولد ۱۳۲۰ق.)
۱۰ - آیة‌الله آقا میرزا
صادق قره داغی (۱۳۵۱ - ۱۲۷۴ق.)
۱۱ - آیة‌الله
سیدحجت ایروانی (متوفی ۱۳۵۴ق.)
۱۲ - آیة‌الله
سیدعبدالمجید ایروانی (۱۳۷۱ - ۱۳۱۳ق.)
۱۳ - آیة‌الله حاج شیخ
رضا توحیدی (متولد ۱۳۳۲ق.)
در این دوره از حیات علمی حوزه تبریز اعلام تجزیه
آذربایجان از سوی فرقه دمکرات و اسلام‌زدایی
رضاخان مطرح بود که با ایستادگی آیات عظام تبریز آیة‌الله سید مرتضی خسروشاهی آیة‌الله میرزا صادق آقای قره داغی و آیة‌الله سیدمهدی انگجی روبه‌روی شدند و در پی این مقاومت آیة‌الله آقا میرزا صادق و آیة‌الله انگجی هر دو نخست به سنندج و سپس
قم تبعید شدند.
هر چند پس از مدتی آیة‌الله انگجی به تبریز بازگشت و آیة‌الله آقا میرزا صادق در قم به حال
تبعید از
دنیا رفت.
پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، برگرفته از مقاله تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۰/۰۵.
