حواشی آخوند بر وسیلة النجاة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب
وسیلة النجاة اثر گرانبهای
آخوند ملا محمد شربیانی (م ۱۳۲۲ ق) ؛ به صورت سؤال و جوابمی باشد که
آخوند خراسانی (م ۱۳۲۹ ق) برآن حاشیه زده اند.
ملا محمد، مشهور به
فاضل شربیانی در
سال ۱۲۴۸ ق یا ۱۲۴۵ ق در یکی از شهرهای کوچک و خوش آب و هوای
آذربایجان شرقی به نام «شربیان» به
دنیا آمد. این منطقه از غرب با سراب و از شرق با بستان آباد هم جوار است. او بعد از طی دوران کودکی برای تحصیل به
تبریز رفت و سپس به
عتبات عالیات
عراق مشرف شد.
فاضل شربیانی در
نجف اشرف از درس
فقیه و اصولی بزرگ مرحوم
شیخ اعظم انصاری (م ۱۲۸۱ ق) استفاده کرده است. دیگر استاد او، علامه
سید حسین کوه کمری (م ۱۲۹۹ ق) است. شربیانی به استاد اخیر خود سخت ارادت داشت و تا پایان عمرش از وی استفاده کرد و جزء شاگردان مخصوص و مقربین درس وی محسوب می‌شود. فاضل شربیانی، در محضر اساتید نجف اشرف به زودی مدارج ترقی و کمال را طی کرد و به مقام بلندی از
علم و فضیلت نائل شد.
مدرس تبریزی در
ریحانة الادب او را چنین یاد کرده است:
فاضل شرابیانی، از متبحران علمای
امامیه و
فقهای اثنی عشریه قرن حاضر است. عالم عامل ربانی،
فقیه کامل سبحانی، اصولی، رجالی، معقولی، منقولی، در
مکارم اخلاق ، طاق و شهره آفاق. از اعاظم تلامذه شیخ مرتضی انصاری بود، مدتی نیز به
حاج سید حسین کوه کمری و بعضی از اجلای دیگر تلمذ نمود. بعد از وفات علامه کوه کمری که ریاست و مرجعیت عمده
حوزه علمیه نجف در عهده
حاج میرزا
محمدحسن شیرازی بوده، صاحب ترجمه، مشغول تدریس و
مرجع تقلید جمعی بود تا آن که بعد از وفات علامه شیرازی، مرجع تقلید اکثر فرقه محقه و استفاده اکابر و افاضل علمای وقت گردید، بالخصوص در اصول که بحری بوده بی پایان. از بعضی از اجله، در تبحر اصولی وی، مسموع افتاد که اگر کتاب‌های اصولی را تماما به
دریا بریزند علامه شرابیانی از حفظ خاطر، همه آنها را املا می‌کند.
فاضل شربیانی سالیانی را به افاده
فقه و
اصول گذراند و جمعی، از زلال
معرفت و دانایی آن
مرد بزرگ سیراب شدند. نام برخی از آنان چنین است:
۱.
عبد الحسین مشکینی .
۲. عبد الحسین بن ابراهیم بن صادق عاملی.
۳.
شعبان بن مهدی گیلانی .
۴.
سید محسن امین عاملی ، صاحب
اعیان الشیعة .
۵. زلف علی بن عبد مناف زنجانی.
۶. طاهر بن عبد علی مالکی حکامی.
۷.
ابراهیم بن محمد علی بادکوبی .
۸. عبد الرحیم بن محمد طارمی زنجانی.
۹.
حسن بن علی بن عبدالله علیاری.
۱۰.
محمد حسن بن محمد علی میانجی تبریزی .
کسانی که شرح حال و آثار فاضل شربیانی را نوشته‌اند، به عناوینی چند از آثار و نوشته‌های او در حوزه فقه و اصول اشاره کرده‌اند که عبارت است از:
۱. کتاب الصلاة.
۲. کتاب المتاجر.
۳. حاشیة علی «
المکاسب».
۴. حاشیة علی «
الرسائل».
۵. کتاب فی اصول الفقه (در ۹ جلد). این کتاب، تقریر بحث استادش سیدحسین کوه کمری است.
۶. رساله عملیه.
روح آن عالم فرزانه، در
بین الطلوعین روز جمعه ، هفدهم ماه مبارک
رمضان ۱۳۲۲ ق، در ۷۷ سالگی در
نجف اشرف کالبد تن را رها کرد. پیکر مطهرش، در جوار اولیای خویش در حرم مطهر علوی علیه‌السّلام آرام گرفت.
کتاب‌هایی با عنوان «وسیلة النجاة»، به سبک رساله‌های عملیه تدوین شده است. از جمله این رساله‌ها، می‌توان به رساله عملیه ملا احمد نراقی (م ۱۲۴۴ ق)،
ملا محمد تقی کاظمی (م ۱۳۲۷ ق)
حاج سید حسین کوهکمری ،
میرزا محمد حسین نائینی (م ۱۳۵۵ ق)،
شیخ عبدالله مامقانی (م ۱۳۵۰ ق) و
سید ابوالحسن اصفهانی (م ۱۳۶۵ ق) اشاره کرد. این کتاب همواره مورد حاشیه
مراجع تقلید بوده است و برخی با شرح و بسط آن نظرات خود را ارائه نموده‌اند. از جمله این رساله‌های عملیه، اثر فاضل شربیانی است که در ۱۳۰۶ ق در
بمبئی و در ۱۳۲۲ ق در
تهران و چندبار دیگر به چاپ رسیده است. وسیلة النجاة به صورت سؤال و جواب، توسط
سید حسن تبریزی مشهور به «مسئله گو» تدوین شده و به نظر و توشیح مرحوم فاضل شربیانی رسیده است.
آخوند خراسانی بر این کتاب حاشیه نوشته است. قابل ذکر است که در سر لوح آغاز این کتاب را به آخوند خراسانی نسبت داده‌اند که این انتساب با کلامی که از خود آخوند نقل می‌شود مغایر است. در کنار این سرلوح، متن تایید آخوند به این شرح آمده است: بسم الله الرحمن الرحیم؛ لا باس بالعمل بهذه الرسالة الشریفة مع حواشی الاحقر ان شاء الله؛ الجانی محمد کاظم الخراسانی. عمل به این رساله شریفه با مراعات حواشی حقیر باکی ندارد ان شاء الله تعالی؛ الاحقر محمد کاظم خراسانی. نشانه آخوند در این حواشی «ظم الخراسانی» است. حواشی سیدمحمد کاظم طباطبایی یزدی صاحب عروه (م ۱۳۳۷ ق) نیز با نشانه «ظم طبا» در این چاپ آمده است. از این چاپ با رمز «ب» یاد می‌شود.
نرم افزار مجموعه آثار آخوند خراسانی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
