حواشی آخوند بر منهج الرشاد (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب
منهج الرشاد اثر ارزشمند
شیخ جعفر شوشتری (م ۱۳۰۳ ق) می باشد که
آخوند خراسانی (م ۱۳۲۹ ق) برآن حاشیه زده است.
شیخ جعفر تستری نجفی در
سال ۱۲۳۰ ق در
شوشتر به
دنیا آمد. تستر، معرب ششتر یا شوشتر، از کهن‌ترین مناطق
خوزستان ایران است. وی بعد از طی دوره کودکی به هم راه پدرش ملا حسین بن حسن بن علی، راهی
عتبات عالیات شد.
در ابتدای تحصیل،
کاظمین را برای ماندن انتخاب کرد و پس از مدتی به
کربلا رفت. در سال ۱۲۴۶ ق، با شیوع
طاعون در این
شهر به شوشتر بازگشت و پس از مدتی باز هم به کربلا مشرف شد. بعد از آن به آستان ملک پاسبان حضرت
امیر علیه‌السّلام شرفیاب شد و در پرتو عنایت آن حضرت، از حوزه درسی کهن سال آن بهره‌ها برد و با نیل به درجه
اجتهاد و
فتوا به شوشتر بازگشت. شیخ جعفر شوشتری، در شوشتر
رساله عملیه خود را به نام منهج الرشاد منتشر نمود و ریاست و
زعامت پیدا کرد. وی سال‌ها در این شهر ماند و به وعظ و ارشاد و مرجعیت مشغول بود و منشا خدمات زیادی گردید تا آن که بر اثر برخوردهای نامناسب حشمت الدوله- عموی
ناصر الدین شاه و حاکم شوشتر- آزرده خاطر شد و شوشتر را ترک نمود و به
نجف اشرف رفت. درخواست ناصر الدین شاه و وساطت اعیان و بزرگان برای بازگشت شیخ به شوشتر، تاثیری نکرد و او اگر چه به ایران سفر کرد ولی دیگر در شوشتر ساکن نشد. از خصوصیات و امتیازات
آیت الله شیخ جعفر تستری که در میان علما و
مجتهدان کمتر سراغ داریم، آن است که با مجالس وعظ و درس
اخلاق خود، دل‌های مؤمنان را منقلب ساخت. شهرت مجالس پر سوز و گداز او در سراسر شهرهای
شیعه نشین پیچید. شیخ در سفری تاریخی به ایران در مسیر راه
مشهد اقدس رضوی علیه‌السّلام در هر شهر و منطقه‌ای منبر رفت و هزاران نفر از محضرش بهره‌ها بردند. در این سفر که به سال ۱۳۰۲ ق انجام شد، شیخ وارد
تهران شد و مورد استقبال علما و بزرگان شهر و احترام و توجه
ملا علی کنی (م ۱۳۰۶ ق) مرجع وقت تهران واقع شد. ابتدا در
مسجد مروی و سپس به خاطر استقبال زیاد مردم و کمی جا در مسجد سپه سالار مجلس داشت و گاهی
ناصر الدین شاه نیز در این جلسه شرکت می‌کرد. در همین سفر، شاه از او خواست که در تهران بماند ولی شیخ نپذیرفت و فرمود: دوست دارم این مشت استخوان در جوار حضرت ابوتراب به تیره تراب سپرده شود.
تستری در
شوشتر ،
کاظمین ،
کربلا و
نجف اشرف از درس جمع زیادی از اساتید فن استفاده کرده است که نام برخی از مشاهیر ایشان چنین است:
۱.
شیخ عبد النبی بن علی کاظمی (م ۱۲۵۶ ق).
۲.
شیخ حسن آل یاسین (قرن ۱۳ ق).
۳.
شیخ اسماعیل بن شیخ اسد الله کاظمی تستری (م ۱۲۴۷ ق).
۴.
شیخ محمد شریف مازندرانی حائری ، معروف به شریف العلماء (م ۱۲۴۶ ق).
۵.
سید ابراهیم بن محمد باقر قزوینی حائری ، معروف به صاحب الضوابط (م ۱۲۶۲ ق).
۶.
شیخ محمد حسین طهرانی اصفهانی ، معروف به صاحب فصول (م ۱۲۵۵ ق).
۷.
شیخ علی آل کاشف الغطاء (م ۱۲۵۴ ق).
۸.
شیخ حسن آل کاشف الغطاء (م ۱۲۶۲ ق).
۹.
شیخ محمد حسن نجفی ، معروف به صاحب جواهر (م ۱۲۶۶ ق).
۱۰.
شیخ مرتضی انصاری (م ۱۲۸۱ ق).
شهرت وعظ و
خطابه شوشتری و منبرهای گیرا و گرم او شاید باعث شده است سلطه و تفوق او بر مباحث
فقه و
اصول تحت شعاع قرار گیرد و امروز شیخ جعفر تستری، بیشتر به عنوان خطیب و واعظی دانش مند جلوه دارد تا یک فقیه و اصولی زبر دست. آثار و نوشته‌های آن بزرگوار در فقه، اصول، خطابه و
تاریخ معصومان چنین است:
۱.
منهج الرشاد ؛ این کتاب، در حقیقت
رساله عملیه شیخ بوده است و در ۱۲۸۸ ق در
هند و بعدها مکرر در تهران چاپ شده و به
زبان فارسی است.
۲.
رسالة فی واجبات الصلاة .
۳.
مبداء الاصول .
۴.
رسالة الحدائق فی اصوال الدین .
۵.
خصائص الحسین علیه‌السّلام و مزایا المظلوم (الخصائص الحسینیة)؛ این کتاب، در ۱۳۰۳ ق در تهران چاپ شده است و بعد از آن تاکنون ده‌ها بار چاپ، تصحیح و ترجمه شده است.
۶.
فوائد المشاهد و نتایج المقاصد .
۷.
مواعظ ؛ فارسی است و در ۱۳۱۲ ق در
تبریز چاپ شده و بعد از آن در هند و ایران و دیگر نقاط مکرر چاپ شده است.
۸.
مجالس المواعظ و البکاء .
۹. پانزده مجلس وعظ و خطابه و روضه؛ در ۱۳۰۷ ق، در تهران و بعد از آن و مکرر چاپ شده است.
۱۰.
المجالس الثلاثة عشر .
آن عالم عامل و
فقیه فرزانه، پس از عمری مشحون از خیرات و برکات و قیام به
تکالیف شرعی و جد و جهد در ارشاد و هدایت بندگان خدا، در راه بازگشت به عتبات در کرند غرب در حوالی
کرمانشاه بیمار شد و در اواخر
صفر سال ۱۳۰۳ در گذشت. پیکر پاک او به نجف اشرف منتقل شد و در یکی از حجرات روضه حیدری علیه‌السّلام به خاک سپرده شد.
منهج الرشاد، رساله عملیه شیخ جعفر شوشتری است که شامل یک مقدمه «در بیان اصول دین»
و بعد از آن، مباحث مربوط به
طهارت و سپس
نماز ، تدوین شده است. دیگر ابواب فقهی در این رساله نیامده است. ظاهرا این کتاب اولین بار در ۱۲۸۸ ق در تهران و در سال ۱۲۹۸ ق در مطبعه گلستان کشمیر، چاپ شده و پس از آن بارها در ایران و خارج به چاپ رسیده است.
آقا بزرگ تهرانی ، معرب منهج الرشاد را نیز در مجموعه کتاب‌های
ملا علی محمد نجف آبادی ، در کتابخانه حسینیه شوشتری‌های
نجف اشرف، گزارش کرده است.
شیخ محمدرضا دزفولی، منتخب منهج الرشاد را در ۱۳۳۳ ق به چاپ رسانده است.
رساله حاضر دارای حواشی این بزرگان و مراجع است:
۱.
آخوند ملا محمد کاظم خراسانی (م ۱۳۲۹ ق) با نشانه «ظم سانی».
۲.
سید اسماعیل صدر اصفهانی (م ۱۳۳۸ ق) با نشانه «صدر».
۳.
سیدمحمد کاظم طباطبایی ، صاحب عروه (م ۱۳۳۷ ق) با نشانه «ظم طبا».
۴.
شیخ عبدالله مازندرانی (م ۱۳۳۰ ق) با نشانه «شیخ».
مرحوم آخوند در بالای صفحه آغاز کتاب چنین مرقوم نموده است:
بسم الله الرحمن الرحیم؛ لا باس بالعمل بهذه النسخة الشریفة بحاشیتها، للوثوق بصحتها حسب شهادة بعض الثقات بها. حرره الاحقر الجانی محمد کاظم الخراسانی.
نرم افزار مجموعه آثار آخوند خراسانی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
