حقیقت بهشت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بهشت مكاني كه
خداوند به صاحبان
اعمال صالحه بعنوان
پاداش وعده داده است و
جهنم مقابل آن قرار دارد كه به فراخور اعمال افراد درجات متفاوتي دارد و منشا ايجاد آن نيز اعمال انسان ها مي باشد كه در اين مقاله
امام خمینی رحمة الله عليه آن را از منظر عرفاني مطرح كردند.
درباره حقیقت بهشت و جهنم، در کلمات امام دو تعبیر دیده می شود؛ ۱- یکی آن که بهشت و جهنم دو نشانه جداگانه هستند که
انسان ها در اثر
حرکت جوهری به سوی یکی از آن دو در
حرکت اند.
«و تواند بود که عالم بهشت و جهنم دو نشأه و دار مستقلی باشد که
بنی آدم به
حرکات جوهریه و سوق های
ملکوتی و
حرکات ارادیه عملیه و خلقیه به سوی آنها
مسافرت می کنند، گرچه هر یک از آنها حظوظ شان از صور اعمال خودشان باشد.».
بر اساس این سخن، بهشت و جهنم دو عالم و دونشاه جدای از انسان هستند که انسان ها در آن وارد می شوند. ۲- اما در موارد دیگر می فرماید حقیقت بهشت و جهنم
صورت های ملکوتی اعمال،
اخلاق و
اعتقادات انسان است:
«حقیقت
جنت جسمانی صور غیبیه ملکوتیه اعمال است.».
«جهنم نیست جز
باطن عمل های نابهنجار تو، ظلمت ها و وحشت های
بزرخ و
قبر و
قیامت نیست جز
ظل ظلمانی اخلاق فاسده و
عقاید باطله بنی الانسان. فمن یعمل مثقال ذره خیراً یره. و من یعمل مثقال ذره شراً یره.».
این نظریه که با استناد به
آیات چندی در مواردی از سوی امام مطرح گردیده بدان معنی است که بهشت و جهنم چیزی جدای از انسان نیست، بلکه از سوی انسان شکل می گیرد، از اینرو در جایی می فرماید:
«بهشت و دوزخ از کار انسان پیدا شده است و در کار انسان است، که یا
عمل صالح است یا کار خوب است که مبدا تحقق بهشت است، یا اعمال غیر صالح و
فاسد که مبدا دوزخ است.».
این دو نظریه به ظاهر ناسازگار می نماید، اما در حقیقت چنین نیست، زیرا در سخن نخست، نظر به کلیت بهشت وجهنم است، یعنی
عالم آخرت در برابر
دنیا و از این جهت به طور
طبیعی آخرت نشأه دیگری غیر از نشأه دنیاست و عالم دیگری است که
خداوند آفریده است که انسان با گذر از دنیا به آن وارد شود.
واما در سخن دوم، نظر به محتوای آن عالم است، یعنی آنچه به عنوان
نعمت ها و پاداش ها یا
نقمت ها و
عذاب ها نامیده می شود، که از این نظر البته محتوای آن عالم در گرو اعمال و
باورهای انسان است و در سایه آن شکل می گیرد، از همین رو امام در نظریه دوم از کلمه تعمیر استفاده می کند:
«و عالم جهنم و بهشت گرچه
مخلوق هستند، تعمیردار
جنت و مواد جهنم تابع اعمال
اهل آن است، و در
روایت است که
زمین بهشت، ساده است و مواد تعمیر آن اعمال بنی الانسان.... و بالجمله «عالم
ملکوت اعلی»
عالم بهشت است که خود عالم مستقلی است و
نفوس سعیده سوق داده شود به سوی آن، و
عالم جهنم «
ملکوت سفلی» است که
نفوس شقیه به سوی آن
مسافرت کند، ولی آنچه به آنها در هر یک از دو نشاه رجوع می کند
صورت بهیه حسنه یا مولمه مدهشه اعمال خود آنهاست.».
امام خمینی(ره) بر این
باور است که بر
خلاف تصور ابتدایی و عامیانه، بهشت و جهنم یک نوع نیست، بلکه سه نوع بهشت و جهنم وجود دارد:
۱-بهشت و جهنم اعمال که ره آورد اعمال انسان هاست.
۲- بهشت و جهنم صفات که نتیجه نوع
ملکات روحی و
صفات اخلاقی انسان هاست و به همین جهت گاه از آن به
بهشت و جهنم اخلاق نیز تعبیر می شود.
۳- ب
هشت و جهنم ذات یا ب
هشت لقاء و
جهنم فراق که از کیفیت
اعتقادات و باورهای انسان پدید می آید. هر یک از این انواع سه گانه نسبت به یک دیگر ترتیب و
درجه دارد، بدین معنی که پایین ترین مرتبه بهشت و جهنم، همان بهشت و
جهنم اعمال است که بیشتر انسان ها در این مرتبه از بهشت و جهنم قرار دارند و بیشتر آیاتی که در مورد بهشت و جهنم آمده است نیز ناظر بر همین نوع است. مرتبه بعد که شریف تر و ارزشمندتر یا شدیدتر و سخت تر از
بهشت و جهنم اعمال است،بهشت و جهنم
اخلاق می باشد که عده کمی از انسان ها وارد آن می شوند؛ آنها که دارای
ملکات حسنه یا
رذیله روحی اند که با عذاب ها و سختی های پیش از
قیامت این
ملکات از بین نرفته است. و مرحله سوم که بالاترین و با ارزش ترین مرتبه بهشت و بدترین و دردناک ترین مرتبه جهنم است بهشت و جهنم ذات است که این مرتبه ویژه
برگزیدگان خدا مانند
انبیا و
اولیا یا شقی ترین افراد انسان هاست.
هر یک از این مراتب، خود دارای مراتب و درجات است به تناسب
درجات اعمال، اخلاق و
اعتقادات.
«غالبا وصف جهنم و بهشت که در
کتاب خدا و
اخبار انبیا و
اولیا شده، جهنم و بهشت اعمال است که از برای جزای عمل های خوب و بد تهیه شده است. اشاره خفیه ای نیز به بهشت و جهنم اخلاق که اهمیتش بیشتر است شده و گاهی هم به بهشت
لقاء و جهنم فراق که از همه مهمتر است گردیده است.»
«جنات نیز به تقسیم کلی سه جنت است؛ ۱-
جنت ذات است که غایت علم بالله و
معارف الهیه است. ۲-
جنت صفات که نتیجه
تهذیب نفس و
ارتیاض آن است و۳-
جنت اعمال که صورت قیام به
عبودیت و نتیجه آن است.».
«شاید مراد از جنتی که در
قرآن ذکر شده است
جنت اعمال باشد، و لهذا ذکر فرموده است: «أعدت للمتقین».
ودر آیه دیگر می فرماید: «اعدت للذین آمنوا».
و مهیا شدن، شأن بهشت اعمال است.».
«
بهشت اخلاق، سعه اش به قدر سعه
کمال انسانی است در مرتبه متوسط، و از برای آن حدی به این موازین نتوان درست کرد.».
«میزان در بهشت اخلاق، قوت و کمال
اراده است و آن را محدود به حدی نباید کرد.».
«آنچه تاکنون از هر که شنیدی جهنم اعمال توست که در آنجا حاضر می بینی که خدای تعالی می فرماید «ووجدوا ما عملوا حاضراً».
اینها جهنم اعمال است که جهنم سهل و آسان و سرد و گوارا و مال کسانی است که
اهل معصیت هستند.».
«
قذارات باطنیه موجب
حرمان از
سعادت و
منشأجهنم اخلاق که به گفته
اهل معرفت بالاتر و سوزنده تر است از جهنم اعمال می باشد.».
«
خدا نکند که عاقبت معاصی منتهی بشود به ملکات و
اخلاق ظلمانی زشت و آنها منتهی شود به رفتن
ایمان و مردن
انسان به حال
کفر که جهنم
کافر و جهنم
عقاید باطله از آن دو جهنم به مراتب سخت تر و سوزان تر و ظلمانی تر است.».
پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامی مرکز فرهنگ ومعارف قرآنی.
