حقوق دیپلماتیک
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حقوق دیپلماتیک، یکی از شعبات مهم و پر اهمیت
حقوق بین‌الملل بوده و به معنای مجموع قواعدی است که
نظام روابط سیاسی خارجی بین دولت‌ها بر آن استوار است. چنین قواعدی در مجموعه‌ای بنام
کنوانسیون ۱۹۶۱ وین درباره روابط دیپلماتیک تدوین گردیده و از جایگاه و اهمیت فوق‌العاده‌ای در میان دولت‌ها برخوردار است. ماموران دیپلماتیک جهت انجام هر چه بهتر وظایف خودشان از یک سری
مصونیت و مزایا برخوردار می‌گردند. مصونیت به‌طور کلی بدین‌معنی است که دارنده آن از تعقیب قانون و ماموران دولت در امان است، و مقصود از مزایا آن است که امتیازاتی به کسی داده شود که سایر مردم حق استفاده از آن را ندارند.
حقوق دیپلماتیک (Diplomatic Law) یکی از شعبات مهم و پر اهمیت حقوق بین‌الملل است، حقوقی‌که رابطه دیپلماتیک میان دولت‌ها را تحت پوشش خودش قرار می‌دهد و رابطه دوستانه میان دولت‌ها را تقویت می‌نماید. به‌عبارت دیگر حقوق دیپلماتیک حقوق مربوط به سفارتخانه‌ها و اعضای آن می‌باشد. در عرصه بین‌المللی میان دو کشور ممکن است یک سری مسائل و مشکلاتی بروز نماید و موجب به خطر افتادن منافع طرفین گردد.
در چنین وضعیتی توسل به راه حل دیپلماتیک امری مهم و حیاتی است و می‌تواند نیازهای دو طرف مقابل را به منظور حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات تامین نماید. این ساز و کار معمولاً از طریق اعزام متقابل نمایندگان از سوی دولت‌ها و پذیرش آنها در قلمرو یکدیگر صورت می‌گیرد.
در یک تعریف کلی و ساده می‌توان گفت: «حقوق دیپلماتیک مجموع قواعدی است که نظام روابط سیاسی خارجی بین دولت‌ها بر آن استوار است.»
چنین قواعدی در مجموعه‌ای بنام کنوانسیون ۱۹۶۱ وین درباره روابط دیپلماتیک تدوین گردیده است و از جایگاه و اهمیت فوق‌العاده‌ای در میان دولت‌ها برخوردار است.
این عهدنامه مشتمل بر یک مقدمه و ۵۳ ماده و دو پروتکل ضمیمه است، یکی پروتکل اختیاری مربوط به حل اجباری اختلافات ناشی از عهدنامه و دیگری پروتکل اختیاری مربوط به
تحصیل تابعیت،
منع اعطای تابعیت کشور پذیرنده به ماموران دیپلماتیک است.
کنوانسیون مذکور با تلاش بی وقفه
سازمان ملل متحد به منظور قاعده‌مند کردن و منسجم نمودن
روابط دیپلماتیک میان دولت‌ها در سال ۱۹۶۱ در شهر وین پایتخت اتریش به تصویب دولت‌ها رسید. بنابراین علی‌رغم اینکه برقراری روابط دیپلماتیک ریشه تاریخی دارد و به
دوران باستان برمی‌گردد؛ اما شکل‌گیری حقوق دیپلماتیک به صورت امروزی بعد از
جنگ جهانی دوم است. این حقوق روابط دیپلماتیک میان دولت‌ها را انتظام بخشیده و آن را سامان می‌دهد.
مطابق با این حقوق برقراری روابط دیپلماتیک مشتمل بر شرایطی است:
اولاً: فقط کشورها حق برقراری روابط دیپلماتیک را دارا می‌باشند.
ثانیاً: دو طرف رابطه موجودیت را به رسمیت شناخته باشند.
ثالثاً: کشورها با رضایت خودشان متقابلاً بر ایجاد روابط دیپلماتیک توافق می‌نمایند، با جمع شدن این سه شرط کشورها می‌توانند در قلمرو همدیگر اقدام به تاسیس نمایندگی (Mission) نمایند که معمولاً به صورت دائم و موقت می‌باشند. ماموریت دائم بدین‌ترتیب است که ماموران دیپلماتیک در قالب هیات دیپلماتیک در کشور خارجی سکنی گزیده و در محلی بنام سفارتخانه وظایف محوله را به نمایندگی از طرف کشور خودشان به صورت مستمر و دایم معمولاً به مدت ۴ سال انجام می‌دهند.
رئیس چنین هیاتی،
سفیر (ambassador) نام دارد در واقع او عالی‌ترین مقام دیپلماتیک است. انتخاب سفیر معمولاً بدین‌صورت است که کشور متبوع سفیر، او را انتخاب نموه و به کشور خارجی محل ماموریت معرفی کرده و درخواست پذیرش می‌نماید. کشور متبوع سفیر را
کشور فرستنده و کشور خارجی محل ماموریت را کشور پذیرنده می‌نامند. بعد از موافقت کشور پذیرنده، سفیر استوارنامه خویش را به رئیس کشور پذیرنده طی تشریفات تقدیم نموده و کار خودش را آغاز می‌نماید.
اما ماموریت موقت یا فوق‌العاده که امروز به آن
ماموریت دیپلماتیک ویژه (Ad hoc) نیز می‌گویند، انجام ماموریت خاصی است که ویژگی
های دو جانبه بودن موقتی بودن و محدود بودن را دارا است.
ماموران دیپلماتیک به نمایندگی از کشور فرستنده وظایف محوله را البته در چارچوب
قوانین و مقررات بین‌المللی انجام می‌دهند؛ اعمال چنین وظایفی دقت خاصی می‌طلبد و سهل‌انگاری در این موارد عواقب ناخوشایندی به همراه دارد؛ زیرا که ماموران دیپلماتیک نماد
استقلال و
حاکمیت کشور متبوع خودشان هستند. اهم وظایف آنها – به‌ویژه مسئولیت ریس ماموریت (سفیر) – به قرار ذیل می‌باشد.
الف: نمایندگی دولت فرستنده نزد دولت پذیرنده؛
ب: حفظ منافع دولت فرستنده و اتباع آن در دولت پذیرنده تا حدودی که در حقوق بین‌الملل مورد قبول است؛
ج: مذاکره با حکومت دولت پذیرنده؛
د: استحضار از اوضاع و سیر وقایع در دولت پذیرنده با استفاده از تمام وسائل مشروع و گزارش آن به حکومت فرستنده؛
هـ: بسط روابط دوستانه و توسعه روابط اقتصادی و فرهنگی و علمی بین دولت فرستنده و پذیرنده.
ماموری که بر خلاف مقررات بین‌المللی عمل کند و فعالیت غیرقانونی انجام دهد، مثلاً اگر در امور داخلی
دولت محل خدمت مداخله کند، از سوی کشور پذیرنده به عنوان عنصر نامطلوب (persona non grato) تشخیص داده می‌شود در این‌صورت از دولت فرستنده خواسته می‌شود که مامور خویش را فرا بخواند زیرا در غیر این‌صورت دولت پذیرنده می‌تواند او را اخراج نماید.
ماموران دیپلماتیک جهت انجام هر چه بهتر وظایف خودش از یک سری مصونیت و مزایا برخوردار می‌گردند. مصونیت به‌طور کلی بدین‌معنی است که دارنده آن از تعقیب قانون و ماموران دولت در امان است، و مقصود از مزایا آن است که امتیازاتی به کسی داده شود که سایر مردم حق استفاده از آن ندارند.
راجع به مبانی این گونه مصونیت‌ها و مزایا بایستی تصریح کرد که «منظور از مصونیت‌ها و مزایای دیپلماتیک، بهره‌مند ساختن افراد نیست، بلکه هدف تامین اجرای مؤثر وظایف هیات
های دیپلماتیک به عنوان نمایندگان کشورهاست.» علاوه بر نظریه مذکور، نظریات دیگری نیز در این مورد مطرح است:
نظریه برون مرزی،
نظریه رفتار متقابل و
نظریه نمایندگی.
اهم مصونیت‌ها به قرار ذیل می‌باشد:
الف:
مصونیت از تعرض؛
ب:
مصونیت قضایی. همچنین اهم مزایای دیپلماتیک به قرار ذیل می‌باشد:
معافیت‌های مالیاتی و مزایای گمرکی.
•
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «حقوق دیپلماتیک»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۹/۱۱.
