حشر شهیدان (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در
روز قیامت گواهی‌دهندگان و شهیدان برای شهادت‌دادن محشور می‌شوند.
«واشرقت الارض بنور ربها ووضع الکتـب وجیء بالنبیین والشهداء...؛
و
زمین (در آن روز) به
نور پروردگارش روشن می‌شود، و نامه‌های اعمال را پیش می‌نهند و
پیامبران و گواهان را حاضر می‌سازند، و میان آنها بحق داوری می‌شود و به آنان
ستم نخواهد شد».
(«شهداء» بنا بر قولی، کسانی‌اند که در راه خدا به
شهادت رسیدند. )
کلمه"
نور" معنایش معروف است. البته این کلمه در کلام خدای تعالی در بسیاری موارد به همان معنای معروفش یعنی
نور حسی آمده، و در بعضی موارد به عنایتی بر
ایمان و بر
قرآن نیز اطلاق شده است و آن عنایت این است که ایمان و قرآن حقایقی را برای دارنده اش روشن می‌کند، که اگر ایمان و قرآن نبود به آن حقایق دست نمی‌یافت، از جمله موارد اطلاقش بر ایمان آیه «الله ولی الذین آمنوا یخرجهم من الظلمات الی
النور»
است. و یکی از موارد اطلاقش بر قرآن آیه «فآمنوا بالله و رسوله و
النور الذی انزلنا»
می‌باشد.
مفسرین در معنای" اشراق
زمین به
نور پروردگارش" اختلاف کرده‌اند. بعضی
گفته‌اند: آن روز زمین به
نوری روشن می‌شود که خدا خلقش کرده، نه به
نور اجسام نورانی چون
خورشید و
ماه. و اگر
نور را به کلمه" پروردگارش" اضافه کرده، در
حقیقت از قبیل" روحی" و" ناقة الله" است. لیکن این وجه هیچ دلیل قابل اعتمادی ندارد.
بعضی
دیگر گفته‌اند: مراد از آن، تجلی
پروردگار متعال است برای داوری بین
خلق، هم چنان که در بعضی اخبار از طرق
اهل سنت نیز آمده است. اشکال این وجه این است که به فرضی که آن
روایت صحیح باشد، هیچ دلالتی بر این معنا ندارد که اشراق زمین ناظر به آن
نور باشد.
بعضی
دیگر گفته‌اند: مراد از آن، روشن شدن زمین به
عدالت پروردگار است در قیامت، چون همانطور که
نور علم به عمل است،
نور زمین هم به عدالت است. اشکال این هم آن است که: اگر فرضا استعاره گرفتن
نور را در عدالت صحیح بدانیم، لازمه اش آن نیست که
نور در آیه هم به همان معنای عدالت باشد، مگر آنکه دلیلی بر آن دلالت کند، آنهم به عهده صاحب این قول است که بیاورد، و نیاورده.
و در تفسیر کشاف آمده که: خدای عزوجل کلمه"
نور" را
استعاره گرفته برای
حق و
برهان، و این استعاره در چند جای قرآن آمده که آیه مورد بحث هم یکی از آنها است، و معنایش این است که: زمین به خاطر آن حقی که در آن اقامه می‌شود، و آن عدلی که در آن گسترده می‌گردد، و آن میزان حقی که با آن حسنات و سیئات را می‌سنجد،
نورانی می‌شود.
و همین که کلمه
نور را به نام خودش اضافه کرد و فرمود" به
نور رب" با در نظر گرفتن اینکه
رب همان
حق و
عدل است و نیز اضافه کردن نام خودش بر ضمیر زمین" ربها"، با در نظر گرفتن اینکه نام او زمین را زینت می‌دهد، چون عدل خود را در آن می‌گستراند، و موازین
قسط را در آن نصب می‌کند، و بین اهل زمین به حق حکم می‌کند، خود به بانگ بلند این معنا را تایید می‌نماید.
در اینکه منظور از شهداء در آیه چه کسانی هستند، در میان
مفسران گفتگو است:
بعضی آنها را نیکان و پاکان و عدول امتها دانسته‌اند که هم گواهی بر ادای
رسالت انبیاء می‌دهند، و هم بر اعمال مردمی که در عصر آنها می‌زیسته‌اند که
امامان معصوم در طلیعه آنها قرار دارند.
بعضی دیگر آن را به فرشتگانی
تفسیر کرده‌اند که گواه بر اعمال انسانها هستند و آیه ۲۱
سوره ق را گواه این معنی دانسته‌اند که می‌گوید: «و جاءت کل نفس معها سائق و شهید؛
هر انسانی وارد صحنه
محشر می‌شود در حالی که همراه او کسی است که او را به
دادگاه الهی می‌راند و نیز با او گواهی است».
بعضی نیز آن را به
اعضای بدن و
مکان و
زمان اطاعت و
معصیت که از گواهان روز قیامتند تفسیر کرده‌اند.
ولی ظاهر این است که «شهداء» (گواهان) معنی گسترده‌ای دارد که هر یک از مفسرین به بخشی از آن اشاره کرده‌اند.
بعضی احتمال داده‌اند که منظور «شهیدان راه خدا» بالخصوص بوده باشند اما این بعید به نظر می‌رسد، چرا که سخن از گواهان محکمه
عدل الهی است نه از «شهیدان راه حق» هر چند ممکن است آنها نیز در صف شهود باشند.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «حشر شهیدان».
