حسن بن محمد خلال
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حسن بن محمد
خلّال،
حافظ ،
محدّث ، قاری و مؤلف
قرن چهارم و پنجم است.
کنیه‌اش ابومحمد بود و در صفر ۳۵۲ در بغداد متولد شد.
تاریخ‌نگاران محل زندگی او را در نهرالقَلَّایین، محله بزرگی در بغداد و شرق کَرْخْ، که بیش‌تر
اهل سنّت در آن‌جا سکونت داشتند
ذکر کرده‌اند که پس از مدتی به باب‌البصره، در غرب بغداد، نقل مکان کرد.
خلال از کسانی چون احمدبن جعفر قطیعی، محمدبن عباس‌بن جبویه، محمدبن مظفر، ابوبکربن شاذان، ابوبکر محمدبن اسماعیل ورّاق و ابوالحسن دارقُطنی
حدیث روایت کرده است.
همچنین افرادی نظیر
خطیب بغدادی ، علی‌بن عبدالواحد دینوری، ابوالحسین مبارک‌بن عبدالجبار صیرفی، محمدبن عمربن حفص کوفی و ابوسعداحمدبن طیوری از او روایت کرده‌اند.
به نظر
ذهبی ابوسعد احمدبن طیوری آخرین فردی است که از وی روایت حدیث کرده است. به گفته این تراجم‌نگار،
خلال برای استماع حدیث سفر نکرده و در عین حال، بعد از عبدالغنی‌بن سعید اَزْدی (متوفی ۴۰۹)،
حدیث‌شناس و
نسب‌شناس عرب با
حافظه‌ترین فرد در
حدیث بوده است.
خطیب بغدادی که هم عصر
خلال و از راویان وی بود، او را با الفاظی چون «
ثقه » و «آگاه بر مراتب حدیث» وصف و توثیق کرده است.
سمعانی
خلال را کثیرالروایه و دارای فهم و درایت والایی در حدیث دانسته است.
خلال به علم قرائت نیز آگاه بود و کسانی چون ابوطاهربن سوار بغدادی در این علم از او روایت کرده‌اند.
ذهبی
احادیثی را از
پیامبر صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم، با طرق حدیثی خود از ابومحمد
خلال نقل کرده است.
خلال در ۴۳۹ در بغداد درگذشت و در مقبره باب حرب، در کنار مدفن
احمدبن حنبل و
بشر حافی به خاک سپرده شد.
آثار وی عبارت‌اند از: مسندی بر صحیحین
اخبارالثُقلاء، که آن را به روش محدّثان نوشته است
طبقات‌المعبّرین، در شرح احوال ۷۵۰۰ خواب‌گزار که به
خلال منسوب است.
او در این کتاب خواب‌گزاران را به پانزده گروه تقسیم کرده است، شامل
انبیا ، صحابیان،
تابعین ، فقها و مؤلفان و دیگران تقسیم‌بندی است.
المجالس العشر که در واقع امالی یا مجلسهای حدیثی او بوده است. زرکلی
نسخه خطی این کتاب موجود در شهر رباط مراکش، را معرفی کرده است.
(۱) ابن‌اثیر، الکامل فی‌التّاریخ، بیروت ۱۹۶۵ - ۱۹۶۶؛؛
(۲) ابن‌جزری، غایة‌النهایة فی طبقات‌القرّاء، چاپ برگشترسر، قاهره.
(۳) ابن‌عبدالهادی مقدسی، طبقات علماءالحدیث، چاپ اکرم بوشی و ابراهیم زیبق، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
(۴) ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب، بیروت: درالافاق الجدیدة.
(۵) اسماعیل بغدادی، هدیة‌العارفین، ج ۱، در حاجی‌خلیفه، ج ۵.
(۶) حاجی‌خلیفه، کشف‌الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۷) خطیب بغدادی، تاریخ مدینه السلام (اختصارات).
(۸) محمدبن احمد ذهبی، سیر اعلام‌النبلاء، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۸.
(۹) محمدبن احمد ذهبی، العبر فی خبر من غبر، ج ۳، چاپ فؤاد سید، کویت ۱۹۸۴.
(۱۰) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۶.
(۱۱) عبدالکریم‌بن محمد سمعانی، الانساب، چاپ عبداللّه عمر بارودی، بیروت، ۱۴۰۸ق.
(۱۲) عبدالرحمان‌بن ابی‌بکر سیوطی، طبقات
الحفاظ، چاپ علی محمد عمر،) قاهره (۱۴۱۷/۱۹۹۶.
(۱۳) یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «»، شماره۷۱۷۷.
