حریملاء
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حُرَیمِلاء، شهری در منطقه
نجد عربستان سعودی واقع شده است.
حریملاء در َ۸ ْ۲۵ عرض شمالی و َ۸ ْ۴۶ طول شرقی، در ۸۶ کیلومتری شمال‌غربی شهر
ریاض (پایتخت عربستان سعودی)، در شمال‌غربی شهر سَدوس در وادی حَنیفه، میان اقلیم سُدَیر و اقلیم عارض، واقع است.
آب و هوای آن گرم و بیابانی است. میانگین دمای این شهر از حدود ْ۱۴ در ماههای سرد تا ْ۳۵ در ماههای گرم متغیر است.
میانگین بارش سالیانه آن به حدود ۱۲۰ میلیمتر می‌رسد که مقدار ناچیزی است و برای جبران آن، سدّی در نزدیکی شهر ساخته شده است.
حریملاء، به‌سبب خاک حاصلخیز و چاههای عمیق، دارای
کشاورزی مناسب و نخلها و درختان
میوه و محصولات متنوع است.
بنیان‌گذاری شهر را به آل‌مبارک، شاخه‌ای از آل‌ربّاع (از قبایل عَنزه) نسبت داده‌اند. آل مبارک نفوذ خود را بر این شهر تا ۱۳۴۴ش حفظ کردند، هرچند قبایلی چون سُبَیع، دَواسِر، بنوتمیم و قحطان نیز در شهر حضور داشتند.
در منابع،
حریملاء به صورتهای
حُرَیمَله،
حُرَیمِله، حَرمَله و حَرْمَلاء نیز ضبط شده است.
نام حرملاء در برخی منابع ادبی کهن دیده می‌شود.
ابوعبید بکری
نیز به حَرْمَلاء اشاره کرده که ظاهراً همان
حریملاء است.
این شهر، که گاهی با نواحی پیرامون به‌طور کلی شَعیب خوانده می‌شود،
در منابع جدید به صورت
حریملاء یا
حریملا ذکر شده است.
حریملاء از دیرباز قلمرو امیران شهر عُیینه بود.
آبادانی و رونق این شهر از سده نهم، و به هنگام ورود یوسف ابوریشه (رئیس یکی از قبایل) به این سرزمین، آغاز شد. وی با حفر چاه و ساختن دژ، در آبادانیِ
حریملاء کوشید. در نیمه سده یازدهم، که گروههای دیگری به
حریملاء رفتند، آبادانی بیشتری در آن صورت گرفت.
حریملاء از شهرهای مهم
وهابیون و سعودیها به‌شمار می‌رود. این شهر از نخستین شهرهایی بود که محمدبن سعود (نخستین فرمانروای آل‌سعود، متوفی ۱۱۷۹) به آن توجه کرد و پس از وی، محمدبن عبدالوهاب (مؤسس فرقه وهابی)، در
حریملاء اقامت گزید و دعوتش را به دیگر مناطق اعلام کرد
؛.
حملات گوناگونی که از نیمه دوم سده دوازدهم به
حریملاء شد، موجب گردید تا چند بارو دور شهر بنا گردد
(رجوع کنید به ادامه مقاله). در سده‌های اخیر نیز بارها در این شهر جنگهای داخلی و خارجی روی داده است.
در ۱۳۰۹
حریملاء در معرض کشمکشهای محمدبن رشید (حاکم حائل) و عبدالرحمان‌بن فیصل (از امرای سعودی) قرار گرفت
و سرانجام در ۱۳۴۰، عبدالعزیزبن سعود (مؤسس عربستان سعودی) آن را تصرف کرد.
جمعیت
حریملاء، به سبب جنگهای متعدد، همواره در نوسان بوده، اما به‌طور کلی سیر صعودی داشته است. در اواخر سده سیزدهم/ نوزدهم،
حریملاء ۴۶۵ خانه داشت که بیش‌تر ساکنان آن از قبایل عَنزه، بنی‌تمیم، بنی‌هاجر و سُبَیع بودند
. در سده چهاردهم/ بیستم،
حریملاء از شهرهای مهم امارت وَشْم و تابع عارض در نجد بود و بالغ بر سه‌هزار تن جمعیت داشت.
داوتی در نیمه اول همین سده آن را شهری پرجمعیت وصف کرده است
در ۱۳۷۹ش/۲۰۰۰، جمعیت آن به بیش از یازده هزار تن رسید.
امروزه این شهر مرکز یکی از شهرستانهایِ (محافظه‌های) استانِ (منطقه) ریاض است.
در
حریملاء آثار متعددی وجود دارد، از جمله
مسجدجامع ، خانه
محمدبن عبدالوهاب ،
آثار باروی ابوریشه از سده نهم، بقایای دژ حسیان از نیمه دوم سده یازدهم، و آثاری از دژهای عقده از اوایل سده دوازدهم و بلد یا جماعه از نیمه دوم این سده.
در سده سیزدهم نیز دژ بزرگی بر فراز تپه‌ای در شهر بنا شد که از لحاظ معماری بسیار ارزشمند است
.
. علاوه بر اینها،
حریملاء یک بازار کوچک نیز داشته است
(۱) الاطلس‌التاریخی للمملکة العربیة السعودیة، ریاض: دارة الملک عبدالعزیز، ۱۴۲۱ /۲۰۰۰.
(۲) اطلس المملکة العربیة السعودیة، ریاض: وزارة التعلیم العالی، ۱۴۲۰/ ۲۰۰۰.
(۳) امارة
حریملاء، ریاض: جامعة الامام محمدبن سعود الاسلامیة، ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
(۴) اوس‌بن حجر، دیوان، چاپ محمدیوسف نجم، بیروت ۱۳۹۹/ ۱۹۷۹.
(۵) عبداللّه‌بن عبدالعزیز بکری، معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، چاپ مصطفی سقّا، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۶) حافظ وهبه، جزیرةالعرب فی القرن العشرین، (قاهره ۱۳۷۵/ ۱۹۵۶).
(۷) حسین خلف خزعل، حیاةالشیخ محمدبن عبدالوهاب، بیروت ۱۹۶۸.
(۸) امین ریحانی، ملوک العرب، بیروت (۱۳۴۳/ ۱۹۲۴ (.
(۹) سعدبن عبداللّه‌بن جنیدل، المعجم الجغرافی للبلاد العربیة السعودیة: عالیة نجد، قسم ۱، ریاض (۱۳۹۸/ ۱۹۷۸).
(۱۰) عبداللّه‌بن محمدبن خمیس، المجاز بین الیمامة و الحجاز، ریاض ۱۳۹۰/ ۱۹۷۰.
(۱۱) عثمان‌بن عبداللّه، عنوان المجد فی تاریخ نجد، ریاض: مکتبة الریاض الحدیثة، (بی‌تا).
(۱۲) فؤاد حمزه، قلب جزیرةالعرب، ریاض ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
(۱۳) هری سنت جان بریجر فیلبی، العربیة السعودیة، تعریب عاطف فالح یوسف، چاپ فهدبن عبداللّه سماوی و دیگران، ریاض ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
(۱۴) عمررضا کحّاله، جغرافیة شبه‌جزیرة العرب، چاپ احمدعلی، مکه ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
(۱۵) Charles Montagu Doughty, Travels in Arabia deserta, London ۱۹۲۷;.
(۱۶) EI۲, sv "Huraymila" (by J Mandaville) ;.
(۱۷) J G Lorimer, Gazetteer of the Persian Gulf, 'Oman, and central Arabia, Buckinghamshire ۱۹۸۶;.
(۱۸) George Rentz, "Wahhabism and Saudi Arabia", in The Arabian Peninsula: society and politics, ed Derek Hopwood, London: George Allen and Unwin, ۱۹۷۲.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حریملاء»، شماره۶۰۶۳.
