حدیث سفینه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حدیثی مشهور است از
پیامبر صلیاللهعلیهوآله
وسلّم که نقش خاندانش را در هدایت مردم بیان میفرماید.
حدیث سفینه : مثل اهل بیتی فیکم کمثل سفینة نوح من رکبها نجا و من تخلف عنها غرق.
ترجمه: مثل اهل بیت من میان شما،
کشتی نوح است که هر کس به آن پناه برد، نجات یافت و هر کس از آن جا ماند، هلاک شد.
شیعیان این حدیث را کنار احادیث
غدیر، ثقلین (
حدیث ثقلین)، منزلت (
حدیث منزلت) و مانند آن جای میدهند،
و از
اخبار متواتر و قطعی میشمارند. بنابر اعتقاد
شیعه، حدیث سفینه، گواهی میدهد که پیامبر صلیاللهعلیهوآله
وسلّم جانشینان خود را معرفی و تعیین کرده است.
این حدیث را همه علمای
اسلام پذیرفتهاند و
محدثینثقه با اسناد و طرق معتبر آن را
روایت کردهاند.
حدیث سفینه با الفاظی گوناگون از پیامبر صلیاللهعلیهوآله
وسلّم نقل شده است؛ اما از همه آنها معنای
وجوب اطاعت از
امامان معصوم علیه
السّلام برمی آید. پیامبر صلیاللهعلیهوآله
وسلّم در حدیث سفینه از شمار امامان علیه
السّلام سخن نگفته؛ ولی در احادیثی دیگر، شمار آنان را دوازده نفر دانسته است. حدیث سفینه، از گذر تمثیل، بیان میکند که پیروی از اهل بیت علیه
السّلام واجب است و رها ساختن آنها موجب گمراهی و تباهی. مراد از «سفینة نوح» همان
کشتی مشهور حضرت نوح علیه
السّلام است.
قرآن کریم فرموده است که در زمان نوح پیامبر علیه
السّلام طوفانی عظیم به پا شد و جهان را آب فرا گرفت و تنها کسانی جان به در بردند که به او ایمان آوردند و در
کشتی نشستند.
اینکه پیامبر صلیاللهعلیهوآله
وسلّم نجات پناهندگان به اهل بیت علیه
السّلام را قطعی دانسته است، نشان از
عصمت آنان نیز دارد.
انت منی بمنزلة هارون من موسی الا انه لا نبی بعدی.
ترجمه: تو برای من همانند هارونی برای
موسی جز آنکه پس از من پیامبری نیست.
حدیثی است از
پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآله
وسلّم که مقام و منزلت
علی بن ابی طالب علیه
السّلام را باز مینماید و بدین روی به «حدیث منزلت» شهرت یافته است. پیامبر صلیاللهعلیهوآله
وسلّم چندین بار این کلام را بر زبان مبارک آورده است؛ از جمله در
غزوه تبوک. ماجرا از این قرار بود که چون پیامبر صلیاللهعلیهوآله
وسلّم از احتمال هجوم سپاه روم به مدینه باخبر شد، مسلمانان را فراخواند و فرمان داد برای حرکت به سوی سپاه روم آماده شوند. از سوی دیگر میدانست که منافقان ممکن است در غیاب او دسیسه کنند و مدینه را به آشوب کشند. از این رو، تصمیم گرفت
امام علی علیه
السّلام را با خود نبرد و در مدینه بگذارد. چون منافقان از تصمیم پیامبر صلیاللهعلیهوآله
وسلّم آگاه شدند، شایعه انداختند که پیامبر صلیاللهعلیهوآله
وسلّم به علی علیه
السّلام بی مهری کرده و او را با خود نمیبرد. پیامبر صلیاللهعلیهوآله
وسلّم نیز برای روشن ساختن هدف خویش از همراه نکردن علی علیه
السّلام با سپاه، از مقام و منزلت والای او نزد خویش پرده برداشت و بدین سان، کوشش منافقان را عقیم نهاد.
منابع تاریخی، روایی و کلامی، این حدیث را بسیار مهم شمرده و آن را به بحث نهادهاند و حتی برخی دانشمندان شیعه کتب مستقلی برای باز نمودن آن نگاشتهاند.
میر حامد حسین، از علمای شیعه کتاب
عبقات الانوار را بدین حدیث اختصاص داده است. حدیث منزلت از نظر دانشمندان شیعه، در شمار احادیث صحیح و معتبر است و به صورت
متواتر از پیامبر
اسلام صلیاللهعلیهوآله
وسلّم نقل شده است.
این حدیث در صد حدیث
اهل سنت و هفتاد حدیث شیعه آمده است.
استواری و صحت حدیث منزلت چنان است که حتی
معاویه آن را نقل کرده است.
سعد بن ابی وقاص - از دشمنان امام علی علیه
السّلام - نیز این حدیث را از افتخارات امام علی علیه
السّلام دانسته است.
حدیث منزلت گواهی میدهد که امام علی علیه
السّلام را نزد پیامبر صلیاللهعلیهوآله
وسلّم جایگاهی بوده است که هیچ یک از
صحابه یارای رسیدن به آن را نداشتهاند. از این حدیث، افزون بر فضیلت امام علی علیه
السّلام ، میتوان به عصمت و
خلافت او نیز پی برد؛ زیرا پیامبر صلیاللهعلیهوآله
وسلّم همه فضایل و خصایص و مناصب
هارون علیه
السّلام را برای امام علی علیه
السّلام ثابت کرده است مگر نبوت. بنابر آیات قرآنی، حضرت موسی علیه
السّلام از
خداوند درخواست که برادرش، هارون علیه
السّلام ، را وزیر او سازد و در امر رسالت، شریکش کند و بدین وسیله، او را نیرویی بیش تر بخشد و یاری اش دهد. خداوند این دعای موسی علیه
السّلام را پذیرفت و اجابت کرد،.
هارون علیه
السّلام در غیاب موسی علیه
السّلام جانشین او نیز بوده است.
استثنای مقام نبوت در پایان حدیث، بر این تایید میکند که امام علی علیه
السّلام از همه مناصب دیگر هارون علیه
السّلام برخوردار بوده است. استدلال به این حدیث برای اثبات خلافت امام علی علیه
السّلام بدان اندازه روشن است که
مامونخلیفه عباسی در مناظره با علمای عصرش با استفاده از همین حدیث خلافت امام علی علیه
السّلام را ثابت میکند.
برخی دانشمندان اهل سنت بر آن رفتهاند که حدیث منزلت، تنها بر خلافت امام علی علیه
السّلام در مدینه هنگام غزوه تبوک دلالت میکند و نمیتوان آن را دلیلی بر خلافت امام علیه
السّلام پس از
رحلت پیامبر صلیاللهعلیهوآله
وسلّم دانست. متکلمان شیعه پاسخ دادهاند که:
اولا پیامبر صلیاللهعلیهوآله
وسلّم در حوادثی دیگر، کسانی دیگر را نیز جانشین خود ساخت؛ اما هیچ گاه این چنین از جانشینی آنان یاد نکرد؛
ثانیا، این وصف پیامبر صلیاللهعلیهوآله
وسلّم از جایگاه امام علی علیه
السّلام منحصر به جنگ تبوک نیست؛ بلکه در چند رویداد دیگر، پیامبر صلیاللهعلیهوآله
وسلّم همین سان از علی علیه
السّلام و جایگاه او یاد کرده است. از آن جمله پیمان اخوت اول و دوم و نیز واقعه بستن درهای مسجد مدینه است.
فرهنگ شیعه، ج۱، ص۲۲۶، برگرفته از مقاله «حدیث سفینه».