حدقه (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حَدَقه (به فتح حاء) یا
حدق یکی از مفردات
نهج البلاغه به معنای سیاهی چشم، مردمک چشم یا حفره‌ای که چشم در آن قرارگرفته، که
حضرت علی (علیه‌السلام) در خصوص خانه
کعبه، آفرینش
ملخ و آفرینش
خفاش و شناخت
خدا و
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم)، از این واژه استفاده نموده است.
حدقه (به فتح حاء) یا حدق به معنای سپاهی چشم، مردمک چشم یا حفره‌ای که چشم در آن قرارگرفته، آمده است. چنان‌که گفته می‌شود: «احدقت الروضة: صارت ذات شجر.»
این واژه از «حدیقه» اشتقاق یافته و به معنای باغ است.
جمع این واژه «حدق و احداق» است.
امام (صلوات‌الله‌علیه) در
خطبه قاصعه، در مورد خانه کعبه فرموده است: «
«وَ لَوْ اَرَادَ سُبْحَانَهُ اَنْ یَضَعَ بَیْتَهُ الْحَرَامَ وَ مَشَاعِرَهُ الْعِظَامَ بَیْنَ جَنَّاتٍ وَ اَنْهَارٍ وَ سَهْلٍ وَ قَرَارٍ جَمَّ الْاَشْجَارِ دَانِیَ الثِّمَارِ مُلْتَفَّ الْبُنَی مُتَّصِلَ الْقُرَی بَیْنَ بُرَّةٍ سَمْرَاءَ وَ رَوْضَةٍ خَضْرَاءَ وَ اَرْیَافٍ مُحْدِقَةٍ وَ عِرَاصٍ مُغْدِقَةٍ»؛
اگر خداوند سبحان می‌خواست می‌توانست خانه محترم خود و اماکن پر عظمتش را در میان باغ‌ها و نهرها و سرزمین‌های هموار و آرام و پر درخت که میوه‌هایش در دسترس باشد دارای بناهای فراوان و آبادی‌های به هم پیوسته در میان گندم‌زارها و باغ‌های خرم و پر گل و گیاه و روستاهای سرسبز و زمین‌های پُر آب و گلزارهای پر طراوت و جاده‌های آباد قرار دهد.
»
جمله «و اریاف محدقة» به معنای زمین‌های پر از درخت است.
امام (علیه‌السلام) در رابطه با آفرینش ملخ می‌فرماید: «
«وَ اِنْ شِئْتَ قُلْتَ فِی الْجَرَادَةِ اِذْ خَلَقَ لَهَا عَیْنَیْنِ حَمْرَاوَیْنِ، وَ اَسْرَجَ لَهَا حَدَقَتَیْنِ قَمْرَاوَیْنِ»؛
و اگر بخواهی درباره ملخ سخن بگو که خداوند برای او دو چشم سرخ رنگ و دو حدقه همچون دو قرص ماه، آفریده است.
»
آن حضرت (علیه‌السلام) در رابطه با شب‌پره (خفاش) فرموده‌اند: «
«فَهِیَ مُسْدَلَةُ الْجُفُونِ بِالنَّهَارِ عَلَی حِدَاقِهَا»؛
او در روز پلک‌های خود را بر چشم‌ها گذاشته است.»
همچنین امام (علیه‌السلام) در خصوص خدای تعالی نیز می‌فرماید: «
«یَعْلَمُ مَسَاقِطَ الْاَوْرَاقِ وَ خَفِیَّ طَرْفِ الْاَحْدَاقِ»؛
از محل ریزش برگ‌ها و حرکات پنهان چشم‌ها آگاه است.
»
این واژه چهار بار در «نهج البلاغه» آمده است.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «حدقه»، ص۲۵۸.
