حبقوق
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حَبَقّوق، از
پیامبران صاحب کتاب
بنی‌اسرائیل بود.
وی یکی از دوازده
پیامبر غیر اولوالعزم بنی‌اسرائیل به شمار می‌رود
و کتاب او با نام خودش در عهد عتیق آمده است. حبقّوق واژه‌ای عبری است که برای آن معانی گوناگونی ذکر شده است، از جمله «کسی که به آغوش کشید»
«گیاهی خوشبو» و «کسی که گلاویز می‌شود» (ناظر به کشمکش روحانی او با
خدا).
درباره زندگی حبقّوق نبی اطلاع دقیقی در دست نیست و جز در کتابش در جای دیگری از
عهد عتیق نامی از او برده نشده است.
بنابر آنچه در کتاب حبقّوق نبی
درباره پیشگویی حمله
کلدانیان آمده است، معلوم می‌شود که دوره
نبوت او تقریباً هم‌زمان با سقوط پایتخت
آشوریان و پیروزی
بابلی‌ها ــبه فرماندهی
بختنصّر ــ در سال ۶۱۲ق م بوده است. به گفته برخی محققان متأخر، وی در دوره سلطنت
یهویاقیم (۶۰۹ـ۵۹۸ ق م) یا کمی پیش‌تر از آن، در اواخر دوره سلطنت
یوشیا (۶۳۹ـ۶۰۹ق م)، می‌زیسته است. داستان‌هایی درباره حبقّوق، به‌ویژه بر اساس معنای لغوی نام وی، شکل گرفته که به افسانه شبیه‌تر است تا تاریخ، از جمله ماجرای «زیبا و اژدها» که شرح خدمت او به دانیال در چاه شیران است. همچنین درباره حضور وی در میان اسیران بنی‌اسرائیل که به بابل برده شدند و نیز آمدن وی به ایران، گزارش‌هایی وجود دارد، ولی گفته شده است که این گزارش‌ها مبنای تاریخی ندارند.
نام حبقّوق و اشاراتی به کتاب او در پاره‌ای
متون حدیثی و تفسیری اسلامی یافت می‌شود. نام وی در این منابع اغلب حَیقوق و حَیقوق ضبط شده است. ذکر نام حبقّوق در
متون اسلامی عمدتاً بدان سبب است که گفته‌های وی در باب سوم کتابش بشارتی برظهور
پیامبر اسلام دانسته می‌شود. براساس حدیثی شیعی که
ابن‌بابویه نقل کرده است،
امام رضا علیه‌السلام در مناظره با
رأس الجالوت یهود، برای دفاع از حقانیت
اسلام، به بشارت حبقّوق به ظهور حضرت محمد صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم و نزول
قرآن استناد کرد و او نیز پذیرفت. این بخش از این حدیث طولانی ــکه گزارشی تفصیلی از مناظره امام رضا با بزرگان ادیان و مذاهب آن روزگار در حضور مأمون است ــ در منابع بعدی شیعی نیز نقل شده است.
در برخی منابع کلامی شیعی نیز، بدون اشاره به این حدیث، به جملاتی از کتاب حبقّوق ناظر به بشارت به ظهور پیامبر اسلام استناد شده است که با عبارات ذکر شده در این حدیث اختلافاتی دارد.
همچنین نام حبقّوق در دعای امّداود ــکه خواندن آن در روز نیمه رجب توصیه شده است ــ ذکر شده است.
در متون حدیثی و روایی
اهل‌سنّت ظاهراً از حبقّوق نامی‌برده نشده است؛ اما
فخررازی در
التفسیرالکبیر،
به مناسبت نقل شواهدی از کتاب‌های مقدّس یهود و نصارا در اثبات نبوت پیامبر اسلام، جملاتی از کتاب حبقّوق را نیز آورده است. همچنین کتاب حبقّوق را در زمره کتبی قرار داده که در آن‌ها بشارت به بعثت پیامبر اسلام وجود دارد.
در عین حال، عباراتی که در برخی از این منابع، چه شیعی چه سنّی، از کتاب حبقّوق درباره بشارت به ظهور پیامبر اسلام نقل شده است، با عبارات نسخه موجود از این کتاب اختلافات بسیاری دارد، از جمله این‌که در نسخه کنونی نامی از رسول اکرم برده نشده است.
کتاب حبقّوق سِفرِ سی و پنجم عهد عتیق و هشتمین سِفر از اسفار دوازده پیامبر غیر اولوالعزم بنی‌اسرائیل و از جمله کتاب‌های مختصر
عهد عتیق است. این کتاب سه باب دارد و محتوای آن به پنج بخش تقسیم‌پذیر است. در باب‌های اول و دومِ این کتاب، که چهار بخش نخست آن را دربرمی‌گیرد، آمده است که حبقّوق از
ظلم و بی‌عدالتی در میان قوم
یهود به درگاه خدا شکوه کرد و خدا در پاسخ به او مژده داد که بابلی‌ها آنان را به اسارت خواهند برد. سپس حبقّوق از خدا پرسید چگونه بابلی‌ها بر قوم یهود که از آنان عادل‌ترند غلبه خواهند کرد و آنان را اسیر خواهند کرد؟ خدا جواب داد که پیروزی و شادی بابلی‌ها موقت است و آنان نابود خواهند شد و مردمانِ عادل با ایمانشان خواهند زیست. بخش پنجم (باب سوم)، که خلاصه و نتیجه اقوال حبقّوق در دو باب پیشین است، مناجاتی شعرگونه است
(حَبَقّوق)). تفسیری از دو باب اول این کتاب در طومارهای
بحرالمیت کشف شده است.
برخی تعالیم این کتاب
بر رهبران بزرگ مسیحی، نظیر پولس، آگوستین و لوتر، اثر گذار بوده است.
آرامگاهی منسوب به حبقّوق در جنوب‌غربی شهر تویسرکان قرار دارد که از بناهای ارزشمند تاریخی ایران است.
سازمان میراث فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در ۱۳۶۹ش این
آرامگاه و محوطه اصلی آن را کشف کرد
ساختمان آرامگاه احتمالا از بناهای قرون هفتم و هشتم و متعلق به دوره
سلجوقیان است
در منابع، نمای این بنا و اوصاف معماری آن، به‌ویژه
سقف مخروطی شکل آن‌که نمونه‌ای از آثار با ارزش معماری قدیم ایرانی است، به‌تفصیل گزارش شده و درباره وضع داخلی مقبره اطلاعاتی آمده است.
آرامگاه حبقّوق مورد احترام و تقدیس
یهودیان و
مسلمانان است و اهالی منطقه درباره
کرامات وی حکایات فراوانی نقل می‌کنند.
(۱)کتاب مقدّس عهد عتیق.
(۲)محمود بن عبد اللّه آلوسی، روح‌المعانی، بیروت: داراحیاءالتراث‌العربی، (بی‌تا).
(۳)ابن‌بابویه، التوحید، چاپ هاشم حسینی طهرانی، قم (۱۳۵۷ش (.
(۴)ابن‌بابویه، عیون اخبارالرضا، چاپ مهدی لاجوردی، قم ۱۳۶۳ش.
(۵)محمد بن محمد ابوالسعود، تفسیر ابی‌السعود، المسمی ارشادالعقل السلیم الی مزایا القرآن الکریم، بیروت: داراحیاء التراث العربی، (بی‌تا).
(۶)پرویز اذکائی، «تویسرکان ـ رودراور»، فرهنگ همدان، ش ۱۳ و ۱۴ (بهار و تابستان ۱۳۷۷).
(۷)«بقعه حیقوق نبی»، میراث فرهنگی، سال ۱، ش ۱ (تیر ۱۳۶۹).
(۸)علی بن محمد بیاضی، الصراط‌المستقیم الی مستحقی التقدیم، چاپ محمدباقر بهبودی، (تهران) ۱۳۸۴.
(۹)التوراة، کتابات مابین‌العهدین: مخطوطات قمران ـ البحرالمیت، چاپ آندره دوپون ـ سومر و مارک فیلوننکو، ترجمه و تقدیم موسی دیب خوری، دمشق: دارالطلیعة الجدیدة، ۱۹۹۸ـ۱۹۹۹.
(۱۰)نعمت اللّه بن عبد اللّه جزایری، النورالمبین فی قصص‌الانبیاء و المرسلین، قم ۱۳۹۸/ ۱۹۷۸.
(۱۱)عبد علی بن جمعه حویزی، تفسیر نورالثقلین، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم ۱۳۷۰ش.
(۱۲)منوچهر ستوده، «مقبره حبقوق در یک کیلومتری جنوب شهر تویسرکان»، در نامواره دکتر محمود افشار، به کوشش ایرج افشار، ج ۱۰، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، ۱۳۷۷ش.
(۱۳)احمدبن علی طبرسی، الاحتجاج، چاپ محمدباقر موسوی خرسان، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم (بی‌تا).
(۱۴)محمدبن حسن طوسی، مصباح‌المتهجّد، بیروت ۱۴۱۱/ ۱۹۹۱.
(۱۵)محمد بن عمر
فخررازی،
التفسیرالکبیر، قاهره (بی‌تا)، چاپ افست تهران (بی‌تا).
(۱۶)سعیدبن هبةاللّه قطب راوندی، الخرائج و الجرائح، قم ۱۴۰۹.
(۱۷)زهرا کلافچی و مهرشاد مؤمنی، «مجموعه برج آرامگاه‌های استان همدان»، در مجموعه مقالات دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران: ۲۵ـ۲۹ فروردین ماه ۱۳۷۸، ارگ بم ـ کرمان، به کوشش باقر آیت‌اللّه‌زاده شیرازی، ج ۴، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، ۱۳۸۰ش.
(۱۸)مجلسی، بحارالانوار.
(۱۹)محمد مقدم گل‌محمدی، تویسرکان، ج ۱، تهران ۱۳۷۱ش.
(۲۰)جیمز هاکس، قاموس کتاب مقدس، بیروت ۱۹۲۸، چاپ افست تهران ۱۳۴۹ش.
(۲۱)رابرت ارنست هیوم، ادیان زنده جهان، ترجمه و توضیح عبدالرحیم گواهی، تهران ۱۳۶۹ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حیقوق»، شماره۵۷۸۰.
