جویبار
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جویبار، شهرستان و شهری در استان
مازندران .
در شمال استان
مازندران واقع و مشتمل است بر دو بخش به نامهای مرکزی و
گیل‌خوران ، و دو شهر جویبار و
کوهی‌خیل . شهرستان جویبار در قسمت جلگه‌ای استان قرار دارد و
رود تالار زمینهای غربی آن را آبیاری می‌کند. رود فصلی
سیاهرود (به طول حدود پنجاه کیلومتر)، پس از آبیاری زمینهای شهرستان، به دریاچه مازندران می‌ریزد.
در شهرستان جویبار نُه آب‌بندان (جمع مساحت ۸۴۷ هکتار) وجود دارد که
پرندگان مهاجر آبزی و کنارآبزی (اردک سرسبز، چنگر،
حواصیل ، پرستو دریایی و خروس کولی) به آنجا کوچ می‌کنند.
در ۱۳۲۳ ش آبادیهای شهرستان جویبار عمدتاً در دهستان گیل‌خورانِ شهرستان
ساری واقع شده بود.
در ۱۳۲۴ ش، دهستان گیل‌خوران جزو بخش مرکزی شهرستان شاهی (
قائمشهر امروزی) شد.
در حدود ۱۳۲۹ ش،
رزم‌آرا این دهستان را از نظر آمار و ثبت احوال، تابع شهرستان ساری و از لحاظ فرمانداری، تابع
شهرستان شاهی (جزو بخش مرکزی) ذکر کرده است.
در تقسیمات کشوری ۱۳۵۵ ش، نام دهستان گیل‌خوران در بخش حومه شهرستان شاهی آمده است
در
فروردین ۱۳۶۶، دهستانهای
چپکرود و
سیاهرود و در تیر ۱۳۶۸ بخش جویبار به مرکزیت شهر جویبار از ترکیب دهستانهای
سیاهرود، گیل‌خوران و
کیلاکلا و شهر کیاکلا در شهرستان قائمشهر تشکیل شدند.
در اول خرداد ۱۳۷۶، بخش جویبار و بخش گیل‌خوران ایجاد شدند و سپس شهرستان جویبار به مرکزیت شهر جویبار از ترکیب بخش مرکزی و بخش گیل‌خوران تشکیل شد.
در
خرداد ۱۳۷۹، کوهی‌خیل شهر شد.
برخی از مهم‌ترین آثار تاریخی شهرستان عبارت‌اند از: تکیه‌ای متعلق به دوره
قاجار در آبادی کلاگر محله؛ پل آجری در آبادی سراج کلا (مرمت شده در ۱۳۲۴ ش)؛
پل آجری در آبادی پایین رود پشت؛ تکیه‌ای قدیمی در آبادی کردکلا؛ بقعه
درویش اولیا در آبادی قادی محله؛ زیارتگاه شاه‌رضا، به‌عنوان یکی از نوادگان
امام جعفر صادق علیه‌السلام ، در آبادی شاه رضا محله؛ تپه دینه‌بن، کنار آبادی
لاریم ؛ تپه شورَک‌او، کنار آبادی شورک‌او، تپه
دینه چال ، نزدیک آبادی پیت‌رود؛ تپه کوی‌خیل، در آبادی کوی‌خیل (احتمالاً کوهی‌خیل کنونی)؛
امامزاده محمود، در نزدیکی آبادی لاریم؛ امامزاده و بقعه
سید زین العابدین (متعلق به ۱۳۲۷) در آبادی سیدزین‌العابدین، بقعه درویش محمدشاه در پایین رود پشت و امامزاده حسن‌رضا در آبادی
شیب آب‌بندان .
در سرشماری ۱۳۷۵ ش، جمعیت شهرستان جویبار (به عنوان بخشی از شهرستان قائمشهر) ۴۵۴، ۷۳ تن بوده است که ۵۴۵، ۴۹ تن (ح ۶۸%) آنان در روستاها به سر می‌برده‌اند.
اهالی شهرستان به فارسی با
گویش مازندرانی گفتگو می‌کنند و
شیعه دوازده امامی‌اند.
مرکز شهرستان جویبار، تقریباً در قسمت مرکزی شهرستان واقع است. این شهر نُه متر پایین‌تر از سطح آبهای آزاد است. فاصله مستقیم شهر از دریاچه مازندران حدود پانزده کیلومتر است.
سیاهرود از مشرق آن می‌گذرد.
کارخانه پنبه پاک‌کنی (احداث در ۱۳۱۴ ش در محله باغلو) در آن فعالیت دارد و
پنبه از محصولات اصلی این منطقه به شمار می‌رود.
راه اصلی، شهر جویبار را به شهرهای کوهی‌خیل در شمال (به طول حدود پنج کیلومتر)، کیاکلا در جنوب غربی (به طول حدود دوازده کیلومتر) و
بابلسر در شمال‌غربی (به طول حدود سی کیلومتر) متصل می‌کند. آبادی جویبار در ۱۳۴۰ ش شهر شد.
در سرشماری ۱۳۷۵ ش، جمعیت شهر جویبار ۹۰۹، ۲۳ تن بوده است.
نام جویبار در منابع به صورتهای جوبر،
جوبار،
جویبار
و باغلو
آمده است. ظاهراً به سبب وجود منابع غنی آبهای زیرزمینی به جویبار معروف شده است.
از پیشینه شهر جویبار قبل از
دوره صفویه (ح ۹۰۶ـ ۱۱۳۵) اطلاع چندانی در دسترس نیست. وحید قزوینی
،
اعتمادالسلطنه ،
مکنزی ،
میرزا ابراهیم
و
ملگونوف اشاراتی به منطقه و قریه‌های آن دارند. در زمان
محمدعلی شاه قاجار (حک: ۱۳۲۴ـ۱۳۲۷)
رابینو در ذکر روستاهای
فرح‌آباد (جزو ساری)، از آبادی جویبار
و از کوچ اجباری قبیله کرد
مُدانلو (در دوره
نادرشاه ) به جویبار نیز یاد کرده است
در اوایل دوره پهلوی (۱۳۰۴ـ۱۳۵۷ ش)،
مسعود کیهان از بلوک گیل‌خوران به مرکزیت جویبار در مشرق بلوک کیاکلا یاد کرده است. رزم‌آرا
نیز
باغلو را مشهور به جویبار دانسته و نوشته که قصبه‌ای با ۱۰۰، ۳ تن جمعیت، دارای محصولات پنبه و غلات و
کنجد ، و کارخانه پنبه پاک‌کنی دولتی و جمعه بازار عمومی در یک کیلومتری جنوب آنجاست.
از زیارتگاههای مهم آن
امامزاده مهدی میرهادی و
امامزاده صادق رضا است.
(۱) اعتمادالسلطنه.
(۲) ایران قوانین و احکام، مجموعه قوانین سال ۱۳۷۶، تهران: روزنامه رسمی کشور، ۱۳۷۷ ش.
(۳) همو، مجموعه قوانین و مقررات مربوط به وزارت کشور: از آغاز پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان سال ۱۳۶۹، تهران ۱۳۷۰ ش.
(۴) ایران وزارت کشور، تقسیمات کشور شاهنشاهی ایران، تهران ۱۳۵۵ ش.
(۵) ایران وزارت کشور اداره کل آمار و ثبت احوال، کتاب اسامی دهات کشور، ج ۱، تهران ۱۳۲۹ ش.
(۶) ایران وزارت کشور معاونت سیاسی دفتر تقسیمات کشوری، نشریه تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به همراه شماره مصوبات آن، تهران ۱۳۸۱ ش.
(۷) همو، نشریه عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری (تا پایان آبان ۱۳۸۴ (، تهران ۱۳۸۴ ش.
(۸) عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، تهران ۱۳۶۸ـ۱۳۷۹ ش.
(۹) جغرافیای کامل ایران، تهران: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، ۱۳۶۶ ش.
(۱۰) یاسنت لویی رابینو، مازندران و استرآباد، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، تهران ۱۳۶۵ ش.
(۱۱) راهنمای مازندران،) ساری: استانداری استان مازندران، ۱۳۴۵ ش (.
(۱۲) رزم‌آرا.
(۱۳) سازمان برنامه و بودجه استان مازندران معاونت آمار و اطلاعات، آمارنامه استان مازندران ۱۳۷۶، ساری ۱۳۷۷ ش.
(۱۴) منوچهر ستوده، از آستارا تا اِستارباد، تهران ۱۳۴۹ ش‌ـ.
(۱۵) فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج ۲۸: ساری، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۷۰ ش.
(۱۶) مسعود کیهان، جغرافیای مفصل ایران، تهران ۱۳۱۰ـ۱۳۱۱ ش.
(۱۷) مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۷۵: شناسنامه آبادیهای کشور، استان مازندران، شهرستان قائمشهر، تهران ۱۳۷۶ ش الف.
(۱۸) همو، سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۷۵: نتایج تفصیلی کل کشور، تهران ۱۳۷۶ ش ب.
(۱۹) چارلز فرانسیس مکنزی، سفرنامه شمال، ترجمه منصوره اتحادیه (نظام مافی)، تهران ۱۳۵۹ ش.
(۲۰) گریگوری والریانوویچ ملگونوف، کرانه‌های جنوبی دریای خزر، یا، استانهای شمالی ایران، ترجمه امیر هوشنگ امینی، تهران ۱۳۷۶ ش.
(۲۱) میرزا ابراهیم، سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان و، چاپ مسعود گلزاری، تهران ۱۳۵۵ ش.
(۲۲) نقشه راهنمای البرز شرقی: سمنان، مقیاس ۰۰۰، ۳۰۰: ۱، تهران: گیتاشناسی،) بی‌تا).
(۲۳) محمدطاهربن حسین وحید قزوینی، عباسنامه، یا، شرح زندگانی ۲۲ ساله شاه عباس ثانی (۱۰۵۲ـ۱۰۷۳)، چاپ ابراهیم دهگان، اراک ۱۳۲۹ ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جویبار»، شماره ۵۲۴۰.
