جواهر الفرائض
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«جواهر الفرائض» اثر
خواجه نصیر طوسی در باره مسایل،
احکام و فروعات
ارث و تقسیم سهام به
زبان عربی است که با توجه به تخصص خواجه نصیر در احکام نجوم و قواعد و فنون حساب در ریاضی، به تفصیل تقسیم ترکه و سهام را انجام داده است. در پانوشت صفحات، یادداشت‌ها و تعلیقاتی در توضیح متن به همراه نسخه بدل عبارت‌ها آمده است.
این رساله در دو قسم،
فقه مواریث و متعلقات و احکام و فروعات آن را به صورت استدلالی تبیین می‌کند.
تقسیم بندی موضوعات و تبویب منطقی و روش مند و بهره گیری از استدلال بر پایه فنون و قواعد ریاضی موجب شده که ابعاد هر مسئله به وضوح آشکار شده و تسلط نویسنده در تقریر سخت‌ترین مسایل و موضوعات فقهی مشخص گردد.
رساله، بر اساس سه نسخه خطی تصحیح شده است. این رساله در بر دارنده اصول و قواعد کلی
ارث و مباحث جانبی آن می‌باشد که به اجمال ذکر شده و بر اساس باب‌ها گرد آمده و به دور از تکرار و اطناب است به طوری که می‌توان قواعد کلی ارائه شده را بر تفاصیل و فروعات
احکام تطبیق نمود.
این رساله دارای دو قسم است قسمت نخست در فقه مواریث و متعلقات و احکام آن و قسمت دوم چگونگی تقسیم
ارث بر
ورثه با سهام صحیح یعنی بر مبنای عددی که در آن کسر نباشد. نویسنده، سهام صحیح را به همین مفهوم در نظر گرفته و در کتب فقهی سعی شده سهام به حصه‌های معین و قابل تقسیم بدون عدد اعشاری و نسبت‌های مشکل ساز که باعث اختلاف و ابهام می‌شود تقسیم شود.
بخش نخست به نوبه خود دارای دو فن است.
فن اول در شناخت مراتب وارثان و سهام آنها و احکام آن، و فن دوم در آنچه گاه ممکن است در بحث
ارث وارد شود، مثل
اقرار .
در فن اول این مباحث مطرح شده: مراتب وارثان و ترتیب آنها در استحقاقات و تفصیل سهام و چگونگی تقسیم آن.
نویسنده، در بررسی استحقاق
ارث از مراتب نسب و
طبقات نسبی و مراتب سبب و
طبقات سببی و نیز کیفیت اعطای
ارث هر کدام و ترتیب‌ها و تاخرهای هر یک بحث نموده و با ذکر نکات ریاضی و قواعد فنی سعی کرده به تفصیل مباحث را مطرح نماید. سپس موانع
ارث یعنی کفر و برده بودن و کشتن مورث بررسی و تاثیر هر کدام ارزیابی شده است.
در تقسیم سهام از مقدار مفروض که در
قرآن به آن تصریح شده و نیز
ارث جنین ،
ارث خنثی ،
ارث انسان دو سر،
ارث فرزند
زن لعان شده ،
ارث انسان مشکوک بحث شده و احکام
حبوه و طعمه هم بیان شده است.
در
ارث گم شدگان،
غرق شدگان هم اقوال مختلفی وجود دارد. احکام وصیت‌ها و اقرارهای مربوط به
ارث و کیفیت اجرا و انجام آن هم بحث شده است.
نویسنده، با طراحی قواعد راهنما، نحوه تخصیص و تقسیم
ارث با مراعات تصحیح سهام را توضیح داده است. این قواعد از علم حساب اقتباس شده و تاثیر مهمی بر آسان سازی فهم مطالب
ارث دارد.
این قواعد از راه مقایسه میان دو عدد به دست آمده و بر نحوه تقسیم
ارث تطبیق شده است.
توضیحات نویسنده مربوط به کیفیت به دست آوردن مخرج مشترک اقسام عدد با ذکر مثال‌هایی از خلاصه الحساب
شیخ بهایی این موضوعات را توضیح داده است. در باب بعدی چگونگی عددی آن بررسی شده است. باب بعدی در مناسخات است یعنی آن که برخی از وارثان پیش از قسمت کردن مال بمیرد و از خود وارثانی به جا بگذارد.
نویسنده، مثال‌های متعدد و نحوه تقسیم
ارث آنها را توضیح داده و نمونه‌ها و نمودارها و جداول مربوطه را هم ذکر کرده و با توضیحات و تعلیقات و حواشی در آسان سازی این مباحث تلاش کرده است.
در پایان تمرین‌هایی برای یادگیری روش تقسیم سهام ارائه شده است.
نرم افزار خواجه نصیرالدین طوسی،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
