جواهر البلاغة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«جواهر البلاغة»، تألیف احمد هاشمی است.
«جواهر البلاغة»، تألیف احمد هاشمی، از جمله آثار معاصر در موضوع بلاغت (
علم معانی،
بیان و
بدیع) است که در سال‌های اخیر جای‌گزین کتاب «مختصر المعانی» شده است و به دلیل
اختصار، مورد
استقبال طلاب علوم دینی قرار گرفته است. نویسنده در این کتاب با اسلوب علمی، خلاصه‌ای از تمام قواعد
فصاحت و
بلاغت و اصول بلاغی را ارائه کرده است.
کتاب، مشتمل بر مقدمه و مباحث مقدماتی و سه بخش است. در بخش اول، «علم معانی» در نه باب و در بخش دوم، «
علم بیان» در سه باب و هر باب در ضمن چند مبحث مطرح شده است. در بخش سوم نیز «
علم بدیع» در دو باب تألیف شده که در ذیل هر باب به ترتیب، محسنات معنوی و لفظی عنوان شده است.
ناشر در مقدمه به نقش مهم علم بلاغت در فهم صحیح متون اسلامی، به‌ویژه آیات و روایات اشاره کرده است که به‌وسیله آن می‌توان به فهم بخش عظیمی از اعجاز قرآن کریم و بعضی از مصادر دینی مانند
نهج البلاغه و
صحیفه سجادیه دست یافت.
نویسنده در تمهید کتاب، سه علم معانی و بیان و بدیع را تعریف کرده و کلام را به اعتبار معانی بیان، از حیث لفظ «فصیح» و از حیث لفظ و معنا «بلیغ» دانسته است.
درباره معنی اصطلاحی «بلاغت» از دیرباز تعریف‌های بسیاری به ما رسیده است. یکی از قدیمی‌ترین تعریف‌ها از ابن مقفع است که وقتی درباره بلاغت از او سؤال شد، گفت:« بلاغت؛ یعنی ایجاز، که با گوش دادن و سخن گفتن و سکوت کردن یا
شعر و نثر و
خطابه و اشکال دیگر ظاهر می‌شود».
ابن معتز، در وجه تسمیه این
علم می‌نویسد:
«چون معنی به دل شنونده وارد می‌شود، بلاغت نامیده شده است». احمد الهاشمی چون بسیاری از معاصران، «رعایت مقتضای حال با کلامی فصیح» را بلاغت دانسته است.
پیش از کتاب «جواهر البلاغة»، کتاب «مطول» و «
مختصر المعانی» در
حوزه‌های علمیه تدریس می‌شد. تفتازانی، در این دو
کتاب ضمن اینکه همان خط مشی سکّاکی و شیوه خطیب قزوینی در «تلخیص المفتاح» را پیش گرفته و از روش شارحان پیشین، استفاده کرده و سعی او بر آن بوده که عبارات و کلمات مصنف (خطیب قزوینی) را شرح دهد، گاه هم به نقد و بررسی پرداخته و مطلبی را تکذیب و سخنی را پذیرفته است. وی در ضمن شرح مطالب، موضوعات منطقی و فلسفی و کلامی را نیز گنجانده و نتوانسته خود را از بحث در این‌گونه مسائل برکنار دارد.
هاشمی در کتاب حاضر از ورود به چنین موضوعاتی که سبب تطویل کلام می‌شود، خودداری کرده است.
احمد هاشمی کتاب را به همان شیوه خطیب قزوینی نوشته و تنها در مواردی با خطیب قزوینی اختلاف دارد. وی در پایان کتاب خود از سَرَقات، بحث کرده است. روی‌هم‌رفته در کتاب مزبور تمرین‌های سودمندی به شیوه کتب جدید عربی وجود دارد که مورد استفاده طالبان علوم بلاغی قرار می‌گیرد و روی همین اصل، کتاب «جواهر البلاغة» از کتب درسی آموزشگاه‌ها و مدارس متوسطه کشورهای عربی می‌باشد و تاکنون بارها چاپ شده است.
فهرست مطالب، در ابتدای کتاب آمده است.
توضیح برخی الفاظ و عبارات که گاه نیز مفصل است، در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است.
نرم‌افزار ادبيات عرب، مرکز تحقيقات کامپيوتري علوم اسلامي.
