جنس بعید
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جنسبعید یکی از
اصطلاحات بهکار رفته در
علم منطق بوده و به معنای جنسِ دارای فاصله با نوعش در سلسله اجناس است.
جنس به لحاظ قرب و بُعد نسبت به نوعش دو گونه است:
جنس نسبت به
نوع در صورتی قریب است که اگر آن نوع با هریک از انواع مشارک ضمیمه شود و از
ماهیت آنها پرسیده شود، همان جنس در جواب بیاید؛ مثلاً
حیوان، جنس انسان است و انسان در این جنس، انواعِ مشارکی دارد (یعنی انواعی که در
حیوانیت با او شریک هستند؛ مثل: گاو، شتر و شیر). اکنون اگر هر یک از این انواع را با انسان ضمیمه کنیم و بپرسیم چیستند، جواب
حیوان است؛ پس
حیوان، جنسقریب
انسان است.
جنسقریب در سلسله اجناس بلافاصله بالاتر از نوع قرار دارد و مستقیماً به نوع
تقسیم میشود؛ برای مثال در سلسله اجناس انسان که عبارت است از: «
حیوان،
جسم نامی،
جسم و
جوهر» جنسقریب، عبارت است از:
حیوان.
جنس نسبت به نوع در صورتی بعید محسوب میشود که چون آن نوع را با هر یک از انواع مشارک ضمیمه کنیم و بپرسیم چیستند، همیشه در جواب نیاید؛ مثلاً
جسم برای انسان، جنس است و انسان در این جنس، انواع مشارکی دارد؛ مانند:
شتر،
اسب، درخت و سنگ که همه، انواع
جسماند. حال اگر بپرسیم «انسان و سنگ چیستند؟»، جواب
جسم است، اما چون بپرسیم «انسان و شتر چیستند؟ » جواب،
حیوان است، نه
جسم.
بنابراین جنسبعید، جنسی است که بین آن و بین نوعش، جنس دیگری واسطه شود؛ مانند
جسم نسبت به انسان، و جنسقریب، جنسی است که بلافاصله بعد از نوعش قرار دارد. منظور از بعید در اینجا «غیرقریب» است، از این رو در سلسله اجناس انسان که عبارت است از:
حیوان،
جسم نامی،
جسم و جوهر، غیر از
حیوان که جنسقریب است بقیه اجناس «جنسبعید» محسوب میشود.
برای جنسبعید به لحاظ مقدار و مرتبه دور بودنش از
جنسقریب، اقسامی تصویر شده است؛ برای مثال در سلسله اجناس انسان،
جسم بعید به سه قسم تقسیم شده است:
جنسی است که در سلسله اجناس، یک واسطه با نوعش دارد؛ مثل
جسم نامی که یک مرتبه بالاتر از
حیوان قرار دارد و اگر پرسیده شود ماهیت انسان، فرس و شجر چیست؟ در جواب،
جسم نامی میآید و اگر سؤال شود: «ماهیت انسان و فرس چیست؟ » در جواب،
حیوان میآید؛ بدینسان چون در جواب از ماهیت مشارکات در
جسم نامی، دو جنس میآید (
حیوان و
جسم نامی) به آن «
جسم بعید به یک مرتبه» اطلاق میشود.
جنسی است که در سلسله اجناس، دو واسطه با نوعش دارد؛ مثل
جسم که دو مرتبه بالاتر از
حیوان قرار دارد و اگر پرسیده شود: «ماهیت انسان، فرس، شجر و حجر چیست؟ » در جواب،
جسم میآید و اگر پرسش شود: «ماهیت انسان، فرس و شجر چیست؟ » در جواب،
جسم نامی میآید و اگر سؤال شود: «ماهیت انسان و فرس چیست؟ » در جواب،
حیوان میآید.
جنسی است که در سلسله اجناس، سه واسطه با نوعش دارد؛ مثل
جوهر که سه مرتبه بالاتر از
حیوان قرار دارد.
مقسم جنسقریب و بعید،
جنس طبیعی است، نه جنس منطقی و عقلی.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• گرامی، محمدعلی، منطق مقارن.
• خوانساری، محمد، منطق صوری.
• خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی.
• فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان.
• ابنسینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
• جرجانی، میر سید شریف، الکبری فی المنطق.
•
مظفر، محمدرضا، المنطق. • شیرازی، قطبالدین، درة التاج (منطق).
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
•
سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة. • قطبالدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
•
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «جنس بعید»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۱۵.