جنبش‌های سلفیه نیجریه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نیجریه یکی از مهم‌ترین کشورهای شمال غرب
آفریقا است که دو گروه سلفی ـ جهادی جماعه اهل السنه للدعوه و الجهاد (
بوکوحرام) و جماعه انصار المسلمین فی بلاد السودان، عهده‌دار حرکت سلفی جهادی در این کشورند. بیشترین تمرکز بوکوحرام بر دشمن نزدیک، یعنی مسلمانان نیجریه و به خصوص شیعیان است. در مقابل انصار المسلمین بر مقابله با دشمن غربی و دولت فاسد و نیز غیرمسلمانان این کشور تاکید دارد؛ اختلاف رویه‌ای که در تفاوت بین اربابان این دو گروه یعنی
داعش و
القاعده نیز به وضوح مشاهده می‌شود.
رواج افراط‌گرایی در میان مسلمانان در اواخر قرن بیستم، نگرانی مسلمانان از تبلیغات گسترده
مسیحیت، رشد مذاهب و فرق مختلف، گسترش تبلیغات و اقتدار
آمریکا و دیگر قدرت‌های جهانی در این منطقه و تاثیرپذیری از تبلیغات فرقه‌های انحرافی مانند
وهابیت و حمایت دولت‌های ثروتمند عرب، از مهم‌ترین علل شکل‌گیری این گروه‌ها معرفی شده است.
در چند دهه اخیر، جنبش‌های سلفی جهادی در مناطق مختلف جهان به وجود آمدند و اقدامات نظامی فراوانی علیه دولت‌ها و مردم مسلمان و غیرمسلمان انجام دادند. یکی از مناطق مهم فعالیت سلفی جهادی، کشورهای شمال و شمال غرب آفریقا، به خصوص کشورهای نیجریه و تونس است که در این بین کشور نیجریه به عنوان بزرگ‌ترین کشور مسلمان‌نشین قاره آفریقا، اهمیت بسزایی دارد.
از جمله عوامل شتاب‌زا در گسترش و تقویت سلفیه جهادی و ایجاد پایگاه نظامی در این مناطق، ظهور نهضت‌های موسوم به
بیداری اسلامی در شمال آفریقا و جنوب غرب آسیا بود که حضور و دخالت برخی کشورهای غربی، زمینه را برای رشد و توسعه و قدرت یافتن جنبش‌های جهادی تکفیری در کنار نهضت‌های اصیل اسلامی به وجود آورد.
دو گروه سلفی جهادی جماعه اهل السنه للدعوه و الجهاد (بوکوحرام) و جماعة انصار المسلمین فی بلاد السودان، عهده‌دار حرکت سلفیه جهادی در این کشور شده‌اند. درباره شکل‌گیری این گروه‌ها مانند دیگر گروه‌های سلفیه جهادی تکفیری، دلایل مختلفی بیان می‌شود که رواج افراط‌گرایی در میان مسلمانان در اواخر قرن بیستم، نگرانی مسلمانان از تبلیغات گسترده مسیحیت و نیز رشد مذاهب و فرق مختلف، گسترش تبلیغات و اقتدار آمریکا و دیگر قدرت‌های جهانی در‌این منطقه
و تاثیرپذیری از تبلیغات فرقه‌های انحرافی مانند وهابیت و حمایت دولت‌های ثروتمند عرب را می‌توان از مهم‌ترین دلایل این شکل گیری دانست.
«جماعةاهل السنة للدعوة و الجهاد» یکی از گروه‌های سلفیه جهادی است که از سال ۲۰۰۱ میلادی در شمال نیجریه فعالیت دارد.
البته برخی شروع آن را به سال‌های قبل نسبت داده‌اند.
از سال ۲۰۰۲ تا سال ۲۰۰۹ میلادی،
رهبری جماعة اهل السنة للدعوة و الجهاد (بوکوحرام) بر عهده فردی به نام
محمد یوسف بود.
او فعالیت‌های دینی خود را از حدود سال ۲۰۰۰ میلادی آغاز کرد.
گزارش‌های موجود نشان می‌دهد که او تحت تاثیر شخصی سلفی‌مذهب به نام
جعفر محمود آدم، (از مبلغان معروف
سلفیه در نیجریه که جلسات متعددی علیه محمد یوسف برگزار کرد)
بود که در آن زمان در جنبش‌های اسلامی نیجریه فعالیت داشت.
محمد یوسف قصد داشت با تشکیل این گروه، یک
دولت اسلامی در شمال کشور نیجریه برپایه تفکر طالبان به وجود آورد. او باور داشت که دولت اسلامی می‌بایست در نیجریه یا در صورت امکان در سراسر جهان با «سخنرانی و دعوت» تاسیس شود.
از‌این‌رو افرادی از این گروه را به
سودان،
پاکستان،
افغانستان فرستاد تا ضمن جذب کمک‌های مالی، آموزش و آمادگی نظامی ببینند و در صورت نیاز بتوانند در مقابل ارتش نیجریه مقاومت کنند.
جذابیت دعوت محمد یوسف حتی باعث جذب گروهی از دانشجویان دانشگاهای بورنو و یوب به‌این گروه شد.
محمد یوسف به مرور زمان و با افزایش نفوذ
عربستان سعودی و کمک‌های مالی این کشور به گروه‌های سلفی که از سال ۱۹۸۰ میلادی آغاز شده بود، از این جنبش فاصله گرفت و به جریان فکری از
اهل سنّت که با این جنبش در تقابل بود پیوست؛
زیرا وی عقیده داشت که مسلمانان فقط باید از «سلف واقعی» پیروی کنند.
دو گروه سلفی مهمی که در این جریانات در شمال نیجریه و در دهه ۱۹۸۰ میلادی بوجود آمدند، عبارت بودند از:
۱. «جماعة تجدید الاسلام» به معنای گروه احیای اسلام؛
۲. «جماعة ازالة البدعة و احیاء السنة» به معنای گروهی برای از بین بردن بدعت و پایه‌ریزی دوباره سنّت.
محمد یوسف به «بورنو» (ایالتی در شمال نیجریه به مرکزیت مایدوگوری) رفت تا از این دو جریان برای جذب نیرو استفاده کند.
درسال ۱۹۹۴ میلادی او دیگر به عنوان امیر «جماعة تجدید الاسلام» شناخته می‌شد. اعضای جماعة تجدید الاسلام بیشتر شامل تندروهای جنبش اسلامی نیجریه، مخالفان دولت و کسانی‌که علیه
رهبران دینی طرد شده نیجریه فعالیت می‌کردند، بودند و برخلاف گذشته، با تاسی از تعالیم سلفی عربستان سعودی فعالیت می‌کردند.
محمد یوسف در اواخر قرن بیستم و اوایل سال ۲۰۰۰ میلادی، با جنبش ازاله که هدف از تاسیس آن، اصلاح اسلام در منطقه و جلوگیری از نفوذ صوفی‌ها بود، پیوند خورد و آنها را وارد جنبش خود کرد.
وی در سال ۲۰۰۲ میلادی دیگر
رهبری شناخته شده بود و با عقاید سلفی جعفر محمود آدم به مخالفت علنی برخاست. این جریان باعث شد تا محمد یوسف به جایگاه نماینده بورنو در شورای عالی شریعت در نیجریه برسد؛ جایگاهی که بعدها توانست به واسطه آن پیروان زیادی را به سوی خود جذب کند.
با گذشت زمان و نارضایتی این شورا از عملکرد دولت نیجریه در گسترش قوانین
شریعت اسلامی، یوسف تصمیم گرفت تا جنبشی را با عنوان اهل السنة و الجماعة الهجرة یا «پیروان سنت و جامعه» تشکیل دهد.
وی قبل از سفر به عربستان سعودی افرادی را مامور کرد تا مسئولیت این جنبش نوپا را به عهده گیرند؛ جنبشی که بعدها گرایش‌های ضد دولت‌های غربی نیز به خود گرفت. کسانی که تحصیلات و فرهنگ غربی را محکوم کرده و آن را مضر دانستند، بعدها نام خود را به جماعة اهل السنة للدعوة و الجهاد تغییر دادند و به «بوکوحرام» مشهور شدند.
پس از سال ۲۰۰۴ میلادی و زمانی که اختلافات بین یوسف و جعفر محمود بیشتر آشکار شد،
آنها جزواتی در زمینه سلامت و بهداشت، اشتغال، دولت و آموزش که نظرات آنها را در برداشت، منتشر کردند.
آن دو بیشتر در زمینه آموزش باهم اختلاف داشتند. جعفر محمود بر اهمیت آموزش به شیوه سکولار غربی پافشاری داشت، اما یوسف اظهار می‌داشت این نوع آموزش از بین برنده
یکتاپرستی است.
به نظر وی آموزش سکولار به دلیل گسترش
فرهنگ غرب، جامعه مسلمان را به فساد تحدید می‌کند، بنابراین به عنوان فاکتور اصلی ممانعت کننده از تحقق یک نظم اسلامی به شمار می‌آمد.
پس از مرگ یوسف در جولای ۲۰۰۹ میلادی، این دسته از شبه نظامیان توسط
ابوبکر شیکائو جانشین یوسف با نام جماعة اهل السنة للدعوة والجهاد اداره می‌شود که بعدها به «بوکوحرام» معروف شد. رشد بوکوحرام همزمان با رشد نارضایتی‌ها از دولت به‌دلیل گسترش فقر حاصل بود.
در حالیکه یوسف توانست جوانانی را که تازه مسلمان شده بودند و اندک عقیده‌ای داشتند، برای جذب و بعدها آموزش به گروه خود دعوت کند تا شاید بتوانند جامعه اسلامی کاملی را به وجود آورند که در آن همه از موقعیت‌های مساوی برخوردار باشند، اما با روی کار آمدن شیکائو و کشته شدن بیش از هزار نفر از اعضای بوکوحرام در یورش ارتش نیجریه به آنها،
این گروه تصمیم گرفت تا این بار به وسیله «
جهاد» و نه از راه «دعوت» یک دولت اسلامی در نیجریه تشکیل دهد.
بوکوحرام در حال حاضر در مرز
کامرون و نیجریه به تربیت نیروهای شبه نظامی خود می‌پردازد.
رهبر جدید این گروه بر این باور است که تا زمانی که دولت اسلامی در نیجریه تشکیل نشود و یا این کشور نوع اسلامی را که بوکوحرام در نظر دارد اجرا نکند، بوکوحرام نمی‌تواند با دولت نیجریه بر سر راه حل صلح به گفتگو بنشیند.
بوکوحرام که تا کنون بیش از هزار حمله تروریستی انجام داده است، بیش از ده هزار نفر را نیز در نیجریه به کام مرگ کشانده است. اهداف اصلی این گروه بیشتر
رهبران دینی، کلیساها، مدارس، ساختمان‌های دولتی و پست‌های مرزی بوده است. این گروه شبکه‌ای از منابع مالی، لوجستیکی، آموزشی و نظامی را در آفریقا و ب‌ویژه در شمال مالی و سومالی، برپاکرده و در مواردی دولت‌های غربی را تهدید و با
رهبران القاعده نیز روابط آشکار و نهانی داشته است.
اگرچه بوکوحرام در اواخر قرن بیستم، مسلحانه عمل نمی‌کرد و جریانی به نسبت صلح‌جو بود و دولت نیز تقریبا کاری به این گروه نداشت، اما نخستین بار در تاریخ ۲۴ دسامبر ۲۰۰۳ میلادی، به نیروهای امنیتی دولت در ایستگاه‌های پلیس و ساختمان‌های عمومی شهرهای گیام و کاناما در‌ایالت یوب، یورش برد.
این گروه سه روز در‌این ساختمان‌ها حضور نظامی داشت و پرچم طالبان افغانستان را برفراز آن ساختمان‌ها برافراشت.
پس از یورش پلیس و پراکنده کردن اعضای این گروه از آن منطقه، سرانجام ۱۸ نفر از اعضای بوکوحرام کشته و ده‌ها نفر زخمی و دستگیر شدند.
در این سال، سه حمله دیگر نیز به بوکوحرام نسبت داده شد؛ در ژوئن ۲۰۰۴ میلادی، چهار عضو این گروه پس از درگیری‌ها در دسامبر دستگیر شدند که این دستگیری به عملیاتی انتقام‌جویانه توسط گروه برای دست آوردن ادوات نظامی بیشتر منجر شد.
در ۲۱ دسامبر سال ۲۰۰۴ میلادی، اعضای این گروه به ایستگاه‌های پلیس در باما و گوزا در ایالت بورنور حمله کردند و تعدادی از نیروهای پلیس را کشتند. در ۸ اکتبر سال ۲۰۰۴ میلادی، در حمله‌ای دیگر به گشت پلیس در نزدیکی دریاچه چاد باعث کشته شدن ۳ افسر پلیس واسارت۱۲ نفر دیگر شد که تمامی گروگان‌ها را اعدام کردند.
یوسف محمد اولین بار در ماه نوامبر سال ۲۰۰۸ میلادی دستگیر شد، اما به سرعت در ژانویه سال ۲۰۰۹میلادی توسط دادگاه عالی ابوجا آزاد شد. بین ماه‌های فوریه و آوریل سال ۲۰۰۹ میلادی، شخصی به نام کیلکام که گفته می‌شد نفر دوم بعد از یوسف است، دستگیر و به کشور نیجر بازگردانده شد.
در این زمان محمد یوسف هیچ محدودیتی را در حمله به مقامات و رویارویی با آنها نمی‌دید. این گروه در تابستان سال ۲۰۰۹ حداقل ۱۰ حمله مسلحانه را علیه کلیساها، مقر نیروهای امنیتی، مدارس، زندان‌ها و اهداف بزرگ دیگر به انجام رساند. در این حملات بی‌سابقه که با واکنش پلیس نیز همراه بود، حدود ۳۰۰ کشته و صدها زخمی برجای ماند که با اعزام نیروهای ارتش، تعداد کشته‌ها به بیش از هزار تن رسید. در این سرکوب‌ها بود که محمد یوسف دستگیر و توسط پلیس اعدام شد.
این اقدام پلیس و نیز به قدرت رسیدن ابوبکر شیکائو به عنوان
رهبر این گروه، باعث گسترش اقدامات نظامی و قتل و کشتار مردم توسط بوکوحرام شد. پس از آن برخی خبرگزاری‌ها بیان داشتند که بوکوحرام باگروه‌های دیگردرآفریقا ازجمله «القاعده در مغرب اسلامی» و «الشباب سومالی» ارتباط برقرارکرده است و اظهار داشتند که وی گرایش‌های آخرالزمانی دارد.
به گزارش سایت‌های ثبت تروریسم در جهان، بوکوحرام در سال ۲۰۱۴ حدود ۶۶۴۴ نفر را در نیجریه کشته است که ۲۰ درصد آنها شیعیان بوده‌اند. از این رو‌این کشور بعد از
عراق، بیشترین حملات تروریستی را در مقایسه با کل حملات تروریستی در دنیا در سال ۲۰۱۴ بدلیل وجود گروه‌های تروریستی متعدد و متنوع تجربه کرده است.
بوکوحرام هر شخص یا گروهی را که از ایدئولوژی تندرو آنها پیروی نکند، چه مسلمان و چه غیر مسلمان، برای رسیدن به اهداف خود به وجود آوردن یک دولت اسلامی
تکفیر می‌کند.
بوکوحرام شیعیان را بدعت‌گذار و غیر مسلمان می‌داند و ریختن خون‌شان را
مباح اعلام کرده‌اند.
از این رو در یک حمله انتحاری در شمال شرقی نیجریه در شهر پوتیسکام، یک مسجد متعلق به شیعیان را که نمازگزاران در آن نماز می‌خواندند، منفجر کردند. در نتیجه این حمله، سه تن از نماز گزاران کشته و ده‌ها تن زخمی شدند. از ماه می۲۰۱۳م، حملات بوکوحرام در این شهر که به کشته و زخمی شدن تعداد زیادی از شیعیان منجر شد، چهار برابر اعلان شده است. همچنین در ۲۷ نوامبر سال ۲۰۱۴ و پس از
بیعت بوکوحرام با داعش، حملات خونین دیگری را علیه دسته عزاداران حسینی در ایالت کانو اجرا کردند که در آن بیش از ۲۱ نفر کشته شدند.
ایدئولوژی جماعة اهل السنة للدعوة و الجهاد (بوکوحرام) برپایه تفکر سلفی جهادی است. با این تفاوت اصلی که آنها پایه و اساس زوال و ضعف دین را سیستم آموزشی غربی می‌دانند
و به همین جهت به «بوکوحرام» (تحصیلات غربی، حرام است.) معروف شده‌اند. ایدئولوژی این گروه برگرفته از تفکر سلفی جهادی است که اساس آن تکفیر دیگران است
و معتقدند باید
اسلام را از «تغییرات بیرونی» که به آن وارد شده است، پاک کرد و برای بازگشت به «سلف»، یعنی دوران
حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و پیروانش، تلاش نمود.
از این رو تفکر سلفیه جهادی استفاده کردن از هر نوع ابزار را برای بازگرداندن
دین به همان شکل اولیه و «پاکش» مجاز می‌داند. تفکر تکفیری در بوکوحرام بسیار رایج است تا جایی که این گروه، دولت نیجریه را کافر و در چاله‌ای پر از گناه می‌داند و به آنها لقب «فاسقون» می‌دهد. آنها معتقدند که بهترین راه برای مسلمانان این کشور، دور شدن آنها از این جامعه و انتقال به جایی است که در آنجا حکومت اسلامی برپاشده باشد.
افزون بر مقابله بوکوحرام با مسلمانان، ابوبکر شیکائو
رهبر این گروه، غربی‌ها را نیز به ایجاد فساد و فقر در میان مردم نیجریه متهم کرده است و تصریح نموده است که همان طور که من به کشتن چارپایان و ماکیان علاقه دارم، به کشتن کسانی علاقه دارم که خداوند مرا به قتل آنها امر کرده است.
جماعة انصار المسلمین فی بلاد السودان، گروهی شبه نظامی است که فعالیت خود را از سال ۲۰۱۲م و در پی حمله بوکوحرام به شهر کانو
که منجر به کشته شدن ۱۸۰ نفر از مسلمانان شد، آغاز کرد.
این گروه از دوم ژوئن همان سال و با اعلام رسمی
رهبر خود به نام «ابوعصمت الانصاری»، به طور رسمی از بوکوحرام جدا شد
و در کانون توجه رسانه‌ها قرار گرفت.
کارشناسان بر این عقیده‌اند که نام
رهبر این گروه جعلی است و نام واقعی وی
خالد البرناوی (محمد عثمان) است.
خالد البرناوی از اواسط سال ۲۰۰۰ م با شاخة القاعده در سرزمین مغرب و
الجزایر همکاری کرد و به یادگیری مهارت‌های نظامی پرداخت.
از سال ۲۰۱۳ م که امریکا این گروه را در لیست گروهای تروریستی قرار داد، سایت «پاداش برای عدالت»، برای دستگیری وی ۵ میلیون دلار جایزه تعیین کرد. همچنین وی یکی از سه
رهبر باسابقه و شناخته شده بوکوحرام است که وزارت خارجه آمریکا در ۲۱ ژوئن سال ۲۰۱۲ آنها را به عنوان «تروریست‌های جهانی» معرفی کرد.
ایدئولوژی گروه جماعة انصار المسلمین فی بلاد السودان در تقابل با جماعة اهل السنة للدعوة و الجهاد (بوکوحرام) قرار دارد. در ویدئویی به زبان محلی هوسا که در ژوئن سال ۲۰۱۲ منتشر شد و به عربی و انگلیسی زیرنویس شد،
رهبر گروه انصار المسلمین اظهار داشت که هر کسی که
شهادتین را قبول داشته باشند، مسلمان است و نباید کشته شود، مگر کسانی که مرتکب گناهی شوند که مجازات آن طبق قرآن مرگ باشد. وی افزود اسلام این اجازه را به ما نمی‌دهد تا مردم بیگناه یا حتی غیر مسلمان‌ها را بکشیم و تا پای جان بر عقیده خود استواریم.
وی کشتن برخی نیروهای‌امنیتی را فقط در زمان دفاع از خود مجاز دانست.
براین اساس می‌توان گفت گروه جماعة انصار المسلمین فی بلاد السودان، برخلاف بوکوحرام که کشتن را در راه خدا مجاز می‌داند، فهم دیگری از جهاد دارد و جهاد را طبق شعاری که برای خودانتخاب کرده‌اند «فی سبیل الله» می‌دانند.
بنابراین هدف اصلی بوکوحرام و جماعة انصار المسلمین با هم متفاوت است؛ بوکوحرام قصد دارد برای تغییر شریعت اسلامی در نیجریه با دولت این کشور از راه خشونت و کشتار مردم بیگناه به مبارزه بپردازد، اما جماعة انصار المسلمین فی بلاد السودان، ادعا دارد که فقط برای حفظ منافع اسلام و مسلمین در آفریقا قدم به میدان می‌گذارد و از جهاد به عنوان ابزاری برای کمک به ستم‌دیدگان استفاده می‌کند.
ازمهمترین شواهد این ادعا می‌توان به نامه محرمانه به‌دست آمده از
رهبر شاخه القاعده در سرزمین مغرب، یعنی
ابومصعب عبدالودود که در بمباران‌های مالی کشته شد، اشاره کرد. وی در‌این نامه خطاب به نیروهایش در مالی گفته است: «از تکفیر دوری و از هرگونه مسئله فرقه‌گرایی که ذهن جوانان قادر به فهم آنها نباشد، اجتناب کنید. در این برهه همه می‌بایست مسلمانان را از قربانی شدن نجات دهیم».
محتوای این نامه را می‌توان سرلوحه کار گروه تروریستی جماعه انصار المسلمین فی بلاد السودان دانست، زیرا شواهد حاکی از آن است که
رهبر این گروه از نیروهای تعلیم دیده تحت نظرالقاعده بوده و از‌این رو به دلیل گرایش به باور های اعتقادی القاعده از فرمان‌های
رهبران القاعده پیروی می‌کند.
این گروه از ۲۶ نوامبر ۲۰۱۲ الی ۱۷ فوریه ۲۰۱۳ میلادی، حملات متعددی را در داخل کشور نیجریه انجام داده است که برخی از آنها عبارت است از:
- ۲۶ نوامبرسال ۲۰۱۲ میلادی؛ حمله به مرکز فرماندهی نیروهای نظامی در ابوجا پایتخت نیجریه که به آزادی برخی زندانیان و کشته شدن تعدادی از نیروهای نظامی در آن ساختمان انجامید. هدف اصلی از این حمله که به گفته خودشان بر اساس آیات قرآن بوده، یاری رساندن به مسلمانانِ ضعیف و تحت ستم بوده است.
- ۱۹ دسامبرسال ۲۰۱۲؛ حمله به یکی از شرکت‌های فرانسوی در شهر کاتسینا، نیجریه. هدف از این حمله، به گفته خودشان، ربودن یک شهروند فرانسوی‌تبار بوده که برای‌این شرکت کار می‌کرده است. این گروه در ویدئویی، موضع مردم و دولت فرانسه در قبال اسلام به خصوص نقش این کشور در تجاوز به مالی را مهم‌ترین عامل این حمله بیان کرده است.
- ۱۹ ژانویه سال ۲۰۱۳؛ حمله به دسته‌ای از سربازان نیجریه‌ای در کوگی که برای اعزام به مالی آماده می‌شدند. هدف اصلی، به گفته سرکرده این گروه، کمک نظامی نیجریه، به معنای تجاوز به کشور مالی بوده است.
- ۱۷ فوریه سال ۲۰۱۳؛ حمله به ۷ غیر بومی که برای شرکتی لبنانی در ایالت بوچی کار می‌کردند که یکی از بزرگ‌ترین عملیات‌های جماعة انصار المسلمین فی بلاد السودان از زمان آغاز خشونت‌ها در شمال نیجریه به شمار می رود. این گروه تروریستی مدعی بود که این افراد تجاوزاتی را در سرزمین‌های «خداوند» مرتکب شده‌اند.
برخی به جهت ارتباط فراوان جماعه انصار المسلمین با جماعة اهل السنة للدعوة و الجهاد (بوکوحرام)، معتقدند که این گروه شاخه‌ای از بوکوحرام است و به نقشه‌های این گروه تروریستی در سرتاسر آفریقا جامه عمل می‌پوشاند.
با بررسی تحلیل‌های امنیتی در می‌یابیم که از زمان جدایی جماعة انصار المسلمین فی بلاد السودان از جماعة اهل السنة للدعوة و الجهاد،
رهبران این دو گروه در مواردی مانند ربودن ۲۵ نفر از غیر بومی‌های نیجریه
و ربودن یک
کشیش فرانسوی و در عملیاتی مانند حمله به زندان برای آزادی زندانیان، یکدیگر را تمجید و تشویق کرده‌اند،
اما در هیچ یک از این حملات نمی‌توان به طور قطع به همکاری بارزی میان آنها اذعان داشت که نشان‌دهنده اجرای نقشه‌های بوکوحرام توسط جماعة انصار المسلمین و یا بالعکس باشد.
در بازخوانی بسیاری از عملیات‌های انجام شده نیز باور رایج تحلیل‌گران این است که به‌دلیل تغییر یافتن اهداف جماعة انصار المسلمین و نگاه برون مرزی این گروه تروریستی، بوکوحرام ناچار به «همکاری» و جلب توجه در اذهان عمومی شده و بدلیل نبودن یک «هویت» مشخص در این گروه که نشان‌دهنده خط‌مشی این گروه باشد.
بوکوحرام در بعضی از حملات سعی داشته تا اثری از خود به جای نهد. شاید شیکائو در نظر داشت با انجام عملیات‌هایی از این دست، اعتبار کم‌رنگ شده این گروه را پس از کشته شدن
رهبر سابق آنها یعنی محمد یوسف، بازگرداند. این نگاه شیکائو، نشان‌دهنده عجز و سردرگمی وی در
رهبری این گروه تروریستی است.
عملکرد دو گروه تروریستی داعش و القاعده، با بوکوحرام و جماعة انصار المسلمین در نیجریه شباهت‌های زیادی به هم دارد. هر ۲ گروه، اقدامات یکدیگر را در ربایش و کشتن افراد تأیید می‌کنند؛ از این رو به نظر می‌رسد از نظر پایه‌های فکری، گرایش‌های اعتقادی، اهداف، راهبردها و شیوه‌های اجرایی میان داعش و القاعده با بوکوحرام و جماعة انصار المسلمین شباهت‌های زیادی وجود دارد.
در ۸ مارس ۲۰۱۵ میلادی، بوکوحرام با گروه داعش (تنظیم الدولة الاسلامیة)
بیعت کرد و ابوبکر شیکائو در توئیتر خود نوشت: «ما بیعت خود را با خلیفه (
ابوبکر بغدادی) آشکار می‌کنیم و در سختی و آسانی سخنان وی را می‌شنویم و اطاعت می‌کنیم». پس از آن خبرهایی از همراهی بوکوحرام با داعش در فضای مجازی پخش شد که در آن از پرچم سیاه داعش استفاده شده بود. داعش نیز در ۱۲ مارس سال ۲۰۱۵ میلادی، با قبول بیعت بوکوحرام، اسم این گروه را به «ولایت غرب افریقیه» تغییر داد.
در حالی که بوکوحرام غرق در کشتن بی گناهان است، جماعة انصار المسلمین از این کار دوری می‌کند و اظهار می‌دارد که کشتن بی‌گناهان، امری «خلاف آموزه‌های اسلامی» است.
شاید از این‌روست که این گروه، بر خلاف بوکوحرام،
هنوز با گروه تروریستی داعش که به
رهبری ابوبکر بغدادی؛ قصد اقامه
خلافت اسلامی را در
شام و عراق داشته، بیعت نکرده است.
از زمان جدایی جماعة انصار المسلمین از بوکوحرام، بیشتر تحلیل‌ها درباره این گروه آن است که شاخه‌ای جدید از القاعده است.
پس از مرگ محمد یوسف در جولای سال ۲۰۰۹
ارتش نیجریه حدود هزار نفر از اعضای این گروه را در حملاتی که چهار روز به طول انجامید، از بین برد و صدها نفر از آنها را دستگیر کرد و به گفته خود، بوکوحرام را «شکست داد».
اما این پایان کار نبود و ابوبکر شیکائو،
رهبر فعلی بوکوحرام و شخصی به نام مامن نور و تعدادی از هم‌کیشان نزدیک یوسف، تصمیم گرفتند تا فعالیت‌های خود را مخفیانه ادامه دهند. از این رو، تعدادی از افراد سرشناس بوکوحرام تصمیم گرفتند تا به سومالی و مالی بروند و در کنار القاعده در مغرب و الشباب آموزش‌های نظامی ببینند.
ابوعصمت الانصاری، ابوبکر آدم کمبار و دو تن دیگر از مایدوگوری، شهری در نیجریه و مرکز ایالت بورنو، که از دوستان نزدیک یوسف بودند، به کمپ‌های القاعده پیوستند و پس از اعلام اتحاد با القاعده نام «یان ساهارا» یا «مرد صحرا» برای خود انتخاب کردند. این تجربه نه فقط مهارت آنها را بالابرد، بلکه کمک کرد تا آنها هدف خود را از جهاد، «بین‌المللی‌تر» ببینند.
پس از آن، آنها با کشتار مسلمانان که پیشتر توسط بوکوحرام انجام می‌شد، مخالفت کردند و تصمیم گرفتند تا حملات سنگینی را علیه مواضع دولت‌های غربی عملی کنند. همچنین ابوعصمت الانصاری که پس از جدایی از بوکوحرام در سال ۲۰۱۲ م، گروه جماعة انصار المسلمین فی بلاد السودان را تشکیل داد، از
رهبر القاعده به عنوان «امیر» یاد کرد.
احتمال می‌رود القاعده مغرب، بر اساس شواهد و بیعت‌های صورت گرفته، قصد دارد تا از طریق‌این گروه نوپا فعالیت‌های خود را مدیریت کند؛ زیرا جماعة انصار المسلمین به القاعده قدرت دسترسی بیشتری را در شمال نیجریه می‌بخشد، کاری که در گذشته به دنبال آن بوده است. در صورت درست بودن‌این نظریه، القاعده تلاش خواهد کرد تا از نزدیک با جماعة انصار المسلمین همکاری کند و فعالیت‌های خود را در بستری وسیع‌تری به انجام برساند.
به نظر می‌رسد گروه جماعة انصار المسلمین توسط فرماندهان سابق بوکوحرام و کسانی که از شیوه
رهبری معنوی شیکائو،
رهبر فعلی بوکوحرام، ناامید و روی‌گردان شده‌اند، به‌وجود آمده است.
دلیل این گفته را شاید بتوان به نطق شیخ عبدالعزیز که گفته می‌شد نفر دوم بوکوحرام است، در تاریخ ۲۸ ژانویه سال ۲۰۱۳ و در تاثیر اعلان آتش‌بس میان دولت بورنو و بوکوحرام، مشاهده کرد. در جریان این آتش‌بس که قرار بود پایان درگیری‌ها باشد، شیخ عبدالعزیز به طور رسمی از شکاف در گروه خود پرده برداشت و از همه گروهای کوچک و زیرشاخه بوکوحرام درخواست نمود تا به آتش‌بس با دولت پایبند باشند. همچنین در کنفرانس خبری کم‌سابقه‌ای که در تاریخ ۲۴ فوریه سال ۲۰۱۳ م برگزار شد و چهار نفر از اعضای ارشد بوکوحرام در آن شرکت داشتند، بر این امر پافشاری نمود و اعلان کرد که اهداف آنها با خشونت و درگیری به نتیجه نخواهد رسید.
با این حال در ۳ مارس سال ۲۰۱۳ اوضاع کمی پیچیده‌تر شد و
رهبر معنوی بوکوحرام، ابوبکر شیکائو، آتش‌بس را انکار و در ویدئویی اعلام کرد که‌این گروه با دولت وارد «گفتگوی صلح» نشده است و هر کس با دولت گفتگو کند، به مرگ تهدید می شود.
بنابراین اگر چه عده کمی از کارشناسان عقیده دارند که این گروه اهداف بوکوحرام را تحت
رهبری شیکائو دنبال می‌کند، اما بسیاری بر این عقیده‌اند که به وجود آمدن جماعة انصار المسلمین، خود نشان‌دهنده شکاف معنوی در
رهبری بوکوحرام بوده است.
یکی از مناطق مهم فعالیت سلفی جهادی، کشورهای شمال و شمال غرب آفریقا، به خصوص کشورهای نیجریه و
تونس است که در این بین، کشور نیجریه به عنوان بزرگ‌ترین کشور مسلمان نشین قاره آفریقا، اهمیت بسزایی دارد. از جمله عوامل شتاب‌زا در گسترش و تقویت سلفیه جهادی و ایجاد پایگاه نظامی در این مناطق، ظهور نهضت‌های موسوم به بیداری اسلامی در شمال آفریقا و جنوب غرب آسیا بود که حضور و دخالت برخی کشورهای غربی، زمینه را برای رشد و توسعه و قدرت یافتن جنبش‌های جهادی تکفیری در کنار نهضت‌های اصیل اسلامی به وجود آورد.
دو گروه سلفی جهادی جماعه اهل السنه للدعوه و الجهاد (بوکوحرام) و جماعة انصار المسلمین فی بلاد السودان، عهده‌دار حرکت سلفیه جهادی در کشور نیجریه شده‌اند. بیشترین تمرکز بوکوحرام بر دشمن نزدیک، یعنی مسلمانان نیجریه و به خصوص شیعیان است. در مقابل انصار المسلمین بر مقابله با دشمن غربی و دولت فاسد و نیز غیرمسلمانان این کشور تاکید دارد؛ اختلاف رویه‌ای که در تفاوت بین اربابان این دو گروه یعنی داعش و القاعده نیز به وضوح مشاهده می‌شود.
درباره شکل‌گیری این گروه‌ها مانند دیگر گروه‌های سلفیه جهادی تکفیری، دلایل مختلفی بیان می‌شود که رواج افراط‌گرایی در میان مسلمانان در اواخر قرن بیستم، نگرانی مسلمانان از تبلیغات گسترده مسیحیت و نیز رشد مذاهب و فرق مختلف، گسترش تبلیغات و اقتدار آمریکا و دیگر قدرت‌های جهانی در این منطقه و تاثیرپذیری از تبلیغات فرقه‌های انحرافی مانند وهابیت و حمایت دولت‌های ثروتمند عرب را می‌توان از مهم‌ترین دلایل این شکل گیری دانست.
۱. اسلامی، حامد، جایگاه بوکوحرام درتاکتیک واستراتژی غرب، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۹۳.
۲. امید، محمدجواد، ، بوکوحرام، قم: مجموعه مقالات کنگره جهانی جریان‌های افراطی و تکفیری از دیدگاه علمای اسلام، ۱۳۹۳.
۳. امیدی، یدالله، القاعده تاریخچه پیدایش مبانی فکری و عملکرد آن، تهران: انتشارات جوهر حیات، ۱۳۹۰.
۴. بطحائی، سیدعلی، «بوکوحرام طعم تلخاسلام تکفیری باچاشنی عقل‌گریزی وخشونت»، مکرتکفیر ۲، کنگره جهانی جریان‌های افراطی وتکفیری ازدیدگاه علمای اسلام، تحت اشراف آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی، ۱۳۹۳.
۵. بیگدلی، علی، اسلام در آفریقا، قم: مرکز بین المللی ترجمه و نشر جامعه المصطفی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم.) العالمیه، ۱۳۹۰.
۶. پاکتچی، احمد، بنیادگرایی و سلفیه، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (علیه‌السّلام.)، ۱۳۹۰.
۷. عماد، عبدالغنی، الحرکات الاسلامیة فی الوطن العربی، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة، ۲۰۱۳ م.
۸. Abubakar، Abeeb Olufemi، Nigerian Islamist Sect Threaten to Widen Attacks، ۲۰۱۲.
۹. Ambibola، Adesoji، ‘The Boko Haram Uprising and Islamic Revivalism in Nigeria’، Africa Spectrum. Vol. ۴۵، No. ۲. ۲۰۱۰.
۱۰. European Commission's Expert Group on Violent Radicalisation، ;Radicalisation Processes Leading to Acts of Terrorism؛، A Concise Report submitted to the European Commission. ۱۵ May ۲۰۰۸.
۱۱. Ezedani، Emenike ،Boko Haram Chibok Girls And All Matters Nigeria Security، ۲۰۱۵.
۱۲. Ibraheem، Zeenah، ‘The Islamic Awakening: Islamic Struggle، Correct Path to Lasting Success، Islamic Movement of Nigeria’. (n. d.)
۱۳. Institute for Economic and Peace، ‘Global-Terrorism-Index-۲۰۱۵’.
۱۴. Insurgency in Nigeria: Islamism and Militancy in Northern Nigeria;، (NIPSS.)، Kuru، Plateau state. ۲۰۱۲.
۱۵. Loimeier، Roman، ‘Boko Haram: The Development of a Militant Religious Movement in Nigeria’، Africa Spectrum، Vol. ۴۷، No. ۲-۳. ۲۰۱۲.
۱۶. Mali-Al-Qaida’s Sahara Playbook،؛ Associated Press. (undated.).
۱۷. Olomojobi، Yinka، Frontiers of Jihad: Radical Islam in Africa، Safari Books ltd. ۲۰۱۵.
۱۸. Smith، Mike، Boko Haram: Inside Nigeria's Unholy War، I. B. Tauris & Co. Ltd. ۲۰۱۵.
۱۹. Taft، Patricia، Nate Haken، Violence in Nigeria: Patterns and Trends، Springer. ۲۰۱۵.
۲۰. ‘The Popular Discourse of Salafi Radicalism and Salafi Counter-radicalism in Nigeria: A Case Study of Boko Haram’، Journal of Religion in Africa،۴۲. no ۲،۲۰۱۲.
۲۱. Umar، Sani، ‘The Popular Discourses of Salafi Radicalism and Salafi Counter-radicalism in Nigeria: A Case Study of Boko Haram’، Journal of Religion in Africa، Vol. ۴۲. ۲۰۱۲.
۲۲. US diplomatic cable، ‘Nigeria: Borno State Residents Not Yet Recovered from Boko Haram Violence’، ۴ November ،۲۰۰۹.
۲۳. Ansaru member،Crisis Group analyst interview in another capacity، ۸ November ۲۰۱۲.
۲۴. International Crisis Group، Understanding Islamis، E. book، Mar ۲،۲۰۰۵.
۲۵. Goujon، Emmanuel &؛ Aminu Abubakar، Nigeria’s ‘Taliban’ Plot Comeback from Hide-outs، Agence France-Presse. January ۱۱، ۲۰۰۶.
۲۶. Taiwo، Juliana، ، and Michael Olugbode، Nigeria: Boko Haram Leader Killed، This Day،۳۱ July ۲۰۰۹.
۲۷. Lawal، Abdulrafiu، Rage of the Puritans،Tell؛ cited in Onuoha، ‘The Islamist Challenge. ۱۰ August ۲۰۰۹.
۲۸. Mneimneh، H;Takfirism،؛ Critical Threats، ۱ October ۲۰۰۹.
۲۹. Agence France Presse؛ ;Boko Haram Looks to Mali،؛ Africa، March ۲۹، ۲۰۱۰.
۳۰. Moutot، Michel، French Agency Ponders Threat of Al-Qa’idah Overtures to Nigerian Islamists، BBC Monitoring in French. excerpt from report by French news agency AFP. ۱۴ June ۲۰۱۰.
۳۱. Onuoha، Freedom C، ‘The Islamist Challenge: Nigeria’s Boko Haram Crisis Explained’، African Security Review، Vol. ۱۹، No. ۲. July ۲۰۱۰.
۳۲. Ben Amara، Ramzi، ‘The Izala Movement in Nigeria: Its split، Relationship to Sufis and Perception of Sharia Re implementation’، unpublished PhD dissertation، submitted to the University of Bayreuth. ۲۰۱۱.
۳۳. Nnochiri، Ikechukwu، Danger Alert: Al-Qaeda Boss in West Africa، Boko Haram Scare for Nigeria’s Police Boss،؛ PM News Nigeria. July ۲۳، ۲۰۱۱.
۳۴. Nigeria Newsline، ‘Nigeria: Timeline of Boko Haram activity’. ۷ October ۲۰۱۱.
۳۵. Sahara Reporters ‘Rift in Boko Haram ‘Ansaru’ Splinter Group Emerges، Calls BH Inhuman to Muslims’، ۳۱ January ۲۰۱۲.
۳۶. Lives in Kano، Odili.net، ‘Nigerian ‘Trained in Afghanistan ’ ،April ۸، ۲۰۱۲.
۳۷. Pham، J Peter، ‘Boko Haram’s Evolving Threat’، Africa Security Brief، ۲۰ April ۲۰۱۲.
۳۸. Mamu، T. ;Another Islamic Sect emerges to counter Boko Haram،؛ Desert Herald. June ۲، ۲۰۱۲.
۳۹. Staff، LWJ ‘New Islamist Group Emerges in Nigeria، Vows to Defend All Muslims in Africa’، Long War Journal، ۴ June ۲۰۱۲.
۴۰. Herald، Desert، ‘Security Officials and Christians Are Enemies of Islam and Muslims، We Will Target and Kill Them – Says Spokesman of Jama’atu Ansarul Muslimina fi Biladi Sudan، Abu Ja’afar’. ۲۰۱۲.
۴۱. Lobe، J، ;Nigeria: Three Boko Haram leaders put on US terrorism list،؛ Inter Press Service، ۲۱ June ۲۰۱۲.
۴۲. Guardian (London.)، September ۹، ۲۰۱۲.
۴۳. Salaam، Abeeb Olufemi، ‘Boko Haram Beyond Religious Fanaticism’، Journal of Policing، Intelligence and Counter Terrorism، Vol. ۷، No. ۲، ۲۰۱۲
۴۴. Østebø، Terje، ‘Islamic Militancy in Africa’، Africa Security Brief (No. ۲۳.)، ۲۰۱۲.
۴۵. Foundation، Jamestown، ، Ansaru: A Profile of Nigeria’s Newest Jihadist Movement;. (January ۱۰، ۲۰۱۳.)
۴۶. The James Town Foundation، Jacob zenn، ، ‘Ansaru: A Profile of Nigeria’s Newest Jihadist Movement، Volume: ۱۱ Issue: ۱، ۲۰۱۳.
۴۷. Reuters;Islamists Ansaru claim attack on Mali-bound Nigeria troops: paper;، (January ۲۰، ۲۰۱۳.).
۴۸. Boko Haram: Splinter group، Ansaru emerges;. Vanguard Newspaper. February ۱، ۲۰۱۳.
۴۹. Umar، Muhammad S ;The Popular Discourses of Salafi Radicalism؛، (۱۱ February ۲۰۱۳.)
۵۰. Uwerunonye، N ;Boko Haram: Can they be trusted?؛ Tell.، ۱۱ February ۲۰۱۳.
۵۱. cBey، LWJ and S. Tack، ;The Rise of a New Nigerian Militant Group;، Stratfor، ۲۱ February، ۲۰۱۳.
۵۲. Olugbode، M، ;Boko Haram Leader Disowns Ceasefire؛ Thisday، ۳ March ۲۰۱۳.
۵۳. Onuoha، Freedom C، Aljazeera Center For Studies، ‘Jama'atu Ansarul Musilimina Fi Biladis Sudan: Nigeria’s Evolving Militant Group. (March ۱۴، ۲۰۱۳.
۵۴. Menner، Scott and Erin Miller، ‘FTO Designation: Boko Haram and Ansaru’، Background Report، Start ،November ۲۰۱۳.
۵۵. Zenn، Jacob، ‘Nigerian al-Qaedaism’؛ Abeeb Olufemi Salaam، ‘The Psychological Make-up of Mohammed Yusuf’، e-ir. info، ۴ November ۲۰۱۳.
۵۶. Zenn، Jacob، ‘Nigerian alQaedaism’، Hudson Institute. ۲۷ January ۲۰۱۴.
۵۷. Zenn، Jacob، Combating Terrorism Center، ‘Leadership Analysis of Boko Haram and Ansaru in Nigeria’. February ۲۴، ۲۰۱۴.
۵۸. Curbing Violence in Nigeria (II.): The Boko Haram Insurgency’، International Crisis Group، Africa Report، N. ۲۱۶، ۲۰۱۴.
۵۹. Guitta، Oliver and Robin Simcox، The Hentry Jackson Society ‘Terrorism in Nigeria؛ the threat from Boko Haram and Ansaru، ۲۰۱۴.
۶۰. American Foreign Policy Council، (August ۲۰۱۴.) Boko Haram.
۶۱. Joscelyn، Thomas، ‘Boko Haram leader pledges allegiance to the Islamic State’، Long War Journal، March ۸، ۲۰۱۵.
۶۲. McKernan، Bethan، ‘All the groups worldwide that have pledged their allegiance to Isis’، Independent، November ۲۰۱۵.
۶۳. Obasi، Nnamdi ‘New Risks on Nigeria’s ShiiteFault Line’، Crisis Group، December ۱۶، ۲۰۱۵.
۶۴. Human Rights Watch،‘Nigeria: Army Attack on Shia Unjustified’. December ۲۲، ۲۰۱۵.
۶۵. AFP، ;Ansaru: new threat in restive northern Nigeria;، February ۱۸، ۲۰۱۳.
۶۶. Rabasa، Angel، ;The Muslim World After ۹/۱۱;، Rand، ۲۰۰۴.
۶۷. Al Jazeera ،Boko Haram pledges allegiance to ISIL، reports say؛، March ۸، ۲۰۱۵.
۶۸. BBC، ‘Sheikh Zakzaky: Why Nigeria could fear an attack on Iran’، May ۸، ۲۰۱۲.
۶۹. http://alrased.net/main/articles. aspx?selected_ article_ no=۴۲۷۴.
۷۰. http://fa. alalam.ir/news/۱۶۸۲۱۶۲.
۷۱. http://jamejamonline.ir/online/۱۵۴۳۵۷۷۴۳۲۶۷۴۳۲۸۰۱۰.
۷۲. http://persian. euronews.com/۲۰۱۴/۰۵/۱۴/boko-haram-rebels-with-a-cause-or-simple-gangsters.
۷۳. http://shafaqna.com/persian/articels/item/۷۱۷۴۹.
۷۴. http://www.alarabiya.net/ar/arab-and-world/۲۰۱۵/۰۳/۱۳.
۷۵. http://www.farsnews.com/newstext. php?nn=۱۳۹۳۰۲۱۹۰۰۰۱۵۴.
۷۶. http://www.france۲۴.com/ar/۲۰۱۴۰۵۰۹.
۷۷. http://www.ghatreh.com/news/nn۲۵۵۸۷۳۲۲.
۷۸. http://www.shafaqna.com/persian/articels/item/۷۳۴۹۶.
۷۹. http://www.yjc.ir/fa/news/۴۸۳۲۷۰۷.
۸۰. TF۱ video;. Lci. tf۱. fr. Retrieved ۲۰۱۴-۰۶-۰۴.
۸۱. www.longwarjournal.org، Long War Journal، ۱۳ November ۲۰۱۳.
حسنی نسب، مرتضی، فصلنامه علمی تخصصی معارف اسلامی، مقاله «جریان‌شناسی سلفیه تندرو در نیجریه»، تاریخ بازیابی:۱۳۹۹/۲/۳۰.
